جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زبان به عنوان ابزار اصلی ارتباط میان انسان ها، پدیده ای است آوایی/ صوتی با ویژگی های خاص که آن را از دیگر نمادهای غیرزبانی متمایز می سازد. از این منظر بایستة نخست پژوهش علمی در هر متن ادبی، بررسی آواهاست؛ زیرا آواها واحدهایی جداگانه هستند که از آنها هزاران کلمه و با معانی مختلف پدید می آید. قرآن کریم که بی چون و چرا، والاترین متن ادبی ابداعیه است، تمام توانایی های آوایی کلمات را به ویژه در دو سویة تصویرپردازی و تنغیم به کار برده است. این کاربست با هدفِ بیشترین و عمیق ترین تأثیر بر «گیرنده» صورت گرفته است؛ در نتیجه آوا در قرآن چهره ای متمایز در هماهنگی هنری، نمودی از تصویرپردازی معانی قرآن و نشانة اعجاز اسلوبی و بیانی والای آن به شمار می رود. از این روست که هر کلمه از قرآن و بلکه هر حرف و آوای آن در بهترین جای ممکن قرار گرفته است؛ همچنانکه تأثیر قرآن بر سامعه نیز به شیوه ای یکسان و یکنواخت نیست، بلکه بر حسب موضوعات مختلف، تنوع می یابد. در نتیجه گاه چنان نسیم آرام است و گاه چنان توفان توفنده، گاهی نیز نه این و نه آن است. پس آهنگ قرآن با دگرگونی معانی، تغییر می یابد. از این خاستگاه است که خداوند دستور داده است قرآن به بهترین وجه خوانده شود: ?وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً? (مزمل:4). بر این اساس و برخاسته از آیة شریفة?أفَلایَتَدَبَّرونَ الْقُرْآنَ..?(محمد:47). این پژوهش با هدف تبیین ارزش معنایی دقیق آواها، نشان دادن جایگاه آنها در اعجاز قرآن و توانایی منحصر به فردشان در ابلاغ پیام سامان یافته است. روشی که این پایان نامه برای رسیدن به این منظور در پیش گرفته است، بهره گیری از داده های دو دانش معناشناسی و آواشناسی و کاربست آن برای تبیین متن معجزه گون قرآن در سطوح مختلف معناشناسی آوائی آن است. این تحقیق، به بررسی «معناشناسی آوائی در قرآن کریم» در چهار سطح می پردازد. چهار سطحی که متن قرآن را تشکیل می دهد و ساختار آوائی منحصر به فرد قرآن بر آنها استوار شده است. این چهار سطح عبارت است از: 1- حروف یا صامت ها 2- حرکات یا مصوّت ها 3- الفاظ یا کلمات 4-ترکیب هایا آهنگ شاید از مهم ترین نتایجی که رسالة حاضر بدان دست یافته است، بتوان موارد ذیل را برشمرد: 1- در ابراز معنی، میان سویة بیانی و آوایی رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد؛ و ساختار چهرة هنری جملات قرآن بر پایة درآمیختگی چهره بیانی با سویة آوایی و آهنگین آن است. 2- حتی کوچک ترین واحد آوایی در قرآن کریم ارزش معناشناختی دارد و می تواند موضوعی پژوهشی باشد؛ چرا که هر آوا در این کتاب گرانقدر درست در جایی که باید باشد قرار گرفته و آوایی دیگر نمی تواند جایگزین آن شود. 3- قرآن کریم از منظر آواها، کلمات و ترکیب هایش معجزه است؛ چرا که نه در معانی و نه در کلمات آن «باطل در حال و آیندة آن راه ندارد»؛ زیرا «فرودآمده از سوی فرزانه ای ستوده است.» ? لا یَأتیهِ الباطِلُ مِن بَینِ یَدَیهِ وَلا مِن خَلفِهِ تَنزیلٌ مِن حَکیمٍ حَمیدٍ? ( فصّلت/42).

یکى از جنبه هاى اعجازى و زیباشناختى قرآن کریم، زبان قرآن و توجه به ابعاد گوناگون آن است و از آن جا که خداوند متعال، حقایق غیبى و قرآنى را لباس «بیان» پوشانیده و همه آن ها را در قالب «لسان» در دسترس عارف و عامى قرار داده است. بر اهل فن است که با عمق و بصیرتى افزون، به تتبع پرداخته و حجاب هاى پدید آمده بین قرآن و انسان ها را هر چه بیشتر بزدایند و زمینه تجسم حقیقت «هذا بیان للناس» را در برابر دیدگان مردم فراهم آورند. از جمله زمینه هایى که به عنوان اعجاز در این عرصه، عامل هدایت و التقات انسان ها به نظم شگفت انگیز قرآن بوده و ارتباط و تناسب دقیق معانى و مقاصد آیات و سوره ها را به زیبایى نمایان ساخته و الفاظ قرآن را روان و شیوه نموده، مسأله «نظماهنگ» است. «نظماهنگ» آهنگ خاصى است که از چگونگى چینش حروف و کلمات قرآنى پدید آید و هنگام استماع قرآن کریم به گوش مى رسد که گاهى از آنبه موسیقى آیات تعبیر مى شود و دانشمندان علوم قرآنى آن را از ابعاد زیباشناختى لفظى قرآن مى دانند. توجه به فضاى عمومى سوره ها و گروهى از آیات، چگونگى چینش حروف در آیات، تقدیم و تأخیر الفاظ، طول آیات و فواصل آنها از جمله راه هاى شناخت نظماهنگ قرآن و ادراک آهنگ و موسیقى جان بخش قرآنى به شمار مى روند. هدف عمده نویسنده در این مقاله، بررسى مفهوم نظماهنگ، به عنوان یکى از زیبایى هاى لفظى قرآن و تناسب الفاظ قرآنى با مفاهیم آیات و سوره ها و تأکید بر لزوم بهره گیرى از این ویژگى هنرى در آموزش قرائت و حفظ قرآن کریم است.