جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تا‌کنون درباره جایگاه زنان تألیفات زیادی نگارش شده و بحثهای پی در پی و مستمر، چه درباره زنان شرقی و چه درباره زنان غربی صورت پذیرفته است. از امام علی(ع) هم در این باره سخنان بسیاری به ما رسیده است، که مواردی از سخنان ایشان به همّت سید رضی (ره)، در نهج البلاغه جمع آوری شده است. اکثر شارحان نهج البلاغه معتقدند که، مراد و‌ منظور انتقاد گرایانه حضرت، درباره زنان، تنها عایشه است که جریان جمل را در زمان خلافت علی (ع) راه انداخت و موجب کشته شدن تعداد زیادی از مسلمین گشت. همچنین برخی از شارحان معتقدند که اگر جنگ جمل در زمان فرمانروایی امام علی(ع) رخ نمی‌داد، ایشان هم با چنین لحن تندی درباره زنان سخن نمی‌گفتند.در تحلیلی تاریخی و انتقادی، جایگاه و منزلت زنان،مخصوصاً در گفتمان قرآن، با رویکرد نقد متون و سندیت بخشیدن به متون، ما را متوجه می‌سازد که اکثر احکامی که مخالفان اسلام و فرهنگ عربی اسلامی در خصوص زن به آن استناد می‌کنند، در واقع از لحاظ تاریخی جزء قوانین تشریعی قرآن نیستند. به همین دلیل ما برای فهم درست و دقیق موضع اسلام، راجع به حقوق عمومی بشر و حقوق اختصاصی زن، ناگزیریم که بین جایگاه زن، قبل از اسلام و امتیازات جدیدی که اسلام به زن اعطاء کرده، مقایسه‌ای تاریخی داشته باشیم. بین قبل و بعد از اسلام نقطه مشترکی وجود دارد که مبیّن تلاقی سنت و تجدّد است و این گذرگاه و آستانه‌ای است که با اتّکاء بر آن، تجدّد شکل می‌گیرد و نتیجه قبول آن، شناخت بینش مردمی است که مخاطب وحی بودند. به دلیل اینکه نوع تحقیق حاضر، بنیادی است، روش مناسب برای جمع آوری مطالب آن، روش توصیفی تحلیلی است، که مطالبآن از طریق روشهای عقلانی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تنظیم گشته است. همچنین از نرم افرارهایی چون مکتبه الشامله, منهج النور، باب العلمو کتابخانه اهل‌البیت استفاده شده است.نتایج حاصله از تحقیق حاضر می‌تواندما را در شناساندن هرچه بهتر دیدگاه حضرت علی(ع) در باره بانوان کمک رسانده و کمی از مظلومیت به وجود آمده حضرت علی(ع)، - در طول قرنها توسط معاندین و دشمنان و حتی برخی از مسلمین کوته بین-را بکاهد، و همچنین باعث ایجاد نگرشی بهتر درباره بانوان در جامعه و حتی در محیط خانواده گردد، زیرا برخی از افراد روایاتی جعلی و یا با سند مخدوش را بدون توجه به صحّت و سقم آن، با نام پیامبر (ص) و امام علی(ع) در جامعه گسترش می‌دهند، که لازم است تلاشی جدّی جهت ترویج آراء صحیح اسلام، پیامبر(ص) و امام علی(ع) در جامعه اسلامی، صورت گیرد. امید است که تلاشهای این حقیر درباره شناساندن چهره واقعی اسلام، پیامبراکرم(ص) و امام علی(ع) در خصوص بانوان، مورد پذیرش حضرت ولی عصر(عج) واقع گردد.

با توجه به اهمیت مسئله حقوق متقابل رهبر و ملتوتبیین الگوی نظام مند حقوق الهی در باب ملت و رهبری، در دیدگاه امام علی (ع) و تمایز آن با فرهنگ متداول جهان کهن و امروز، و به منظور ارایه راه کارهای نظری برای جامعه در این زمینه،موضوع" بررسی حقوق ملت و رهبری در نهج البلاغه" عنوان پایان نامه انتخاب گردید ، که در آن تلاش شده است انواع حقوق متقابل میان رهبر و ملت از دیدگاه امام علی (ع) واکاوی و تبیین شود. در این پژوهش با محور قرار دادن خطبه ها و نامه ها و برخی از کلمات قصار آن بزرگوار در زمینه ی حقوق متقابل، ویژه گی های رهبر شایسته و ملت فرمانبر نیز شرح داده شد. مباحثی که پیش از هر چیز دغدغه این این تحقیق است، مبانی وخط ومشی های حکومتی آن امام همام، در محورهایی چون عدالت، فرهنگ سازی، مشروعیت سازی، توزیع قدرت، نظم و امنیت اجتماعی و اقتصادی، است که در سایه یک رهبری حکیمانه و ملتی فرمانبر و مطیع قابل تحقق می باشد. نظامی اجتماعی عادلانه ای که نهج البلاغه ترسیم می کند، معمولا مردم در آن جایگاه ونقش محوری دارند؛ چه همه رسالات آسمانی، پیامبران بزرگ، کتاب های آسمانی، مصلحان نیز برای ارشاد و رشد انسان ها است وبدون شک هدایت وارشاد جز با خودمختاری انسان ها و حفظ آزادی آنها در تصمیم گیری و تعیین سرنوشت و ابراز محبت و اطاعت برای رهبران دینی خود ممکن نسیت. این پژوهش در حیطه های نظری وعملی به بررسی حقوق متقابل امت ورهبر از دیدگاه امام علی (ع) می پردازد، مقوله حق مداری و حق محوری، فلسفه رهبری از دیدگاه امام علی (ع) ضرورت امامت و رهبری ویژگی های رهبر از دیدگاه دانشمندان، مدیریت و امام علی (ع) از ویژگی های مهم این پژوهش می باشد. امام علی (ع) در خطبه هایی متعدد از جمله خطبه 216 هنگام بازگشت از منطقه صفین و در وصیت مشهور به مالک اشتر و هشدار به عثمان بن حنیف وطایفوحقوق متقابل رهب و امت را تبیین نموده است شکی نیست که مردم هرگز روی صلاح و شایستگی نخواهند دید مگر حکومتشان صالح باشد و حکومتها هرگز به صلاح نخواهند آمد مگر توده ملت استوار و با استقامت شوند از اینجا معلوم می شود که تنها اینکه خلیفه و زمامدار بیدار و عادل و خیرخواه و طالب رضای خدا باشد، قادر بر حل مشکلات باشد کافی نیست، عامه مردم هم باید هوشیار و آشنا به حقوق و وظایف خود باشند، باید از هوشیاری و میل به عدالت بهره مند باشند، باید آنها هم خواستار حق و عدالت بوده باشند. خود امیرالمومنین سلام الله علیه در یکی از نامه ها به یکی از عمال خود می نویسد: حقی که مردم بر والی دارند این است که نعمتها اخلاق او را تغییر ندهد و به طول زمان زمامداری مغرور نگردد، بین خود و مردم فاصله ایجاد نکند، به مردم نزدیک باشد

امام علی(ع) ،در روزگارسخت قبل ازهجرت یارومددکار پیامبربوده وبعد ازهجرت ازفرماندهان و کارگزاران اصلی حکومت اسلامی محسوب می شد. پیامبرکه در طول23 سال سعی در زدودن سنت های جاهلیت بوده و برتری انسان هارادرتقواو پرهیزگاری معرفی کرده اند،اما بعد از رحلت ایشان برخی از آن سنت ها دوباره احیا گردید.از جمله :شیخوخیت ،قوم گرایی، اشرافی گری ،رفاه طلبی ،که رواج این سنت ها ازعوامل اصلی چالش ها و مشکلات سیاسی،اجتماعی واقتصادی دوران خلافت امام علی(ع)گردید. به دنبال خشم عمومی و شورش علیه عثمان وقتل ایشان ،با نظرعموم مردم مدینه (اکثریت مهاجر و انصار) حضرت علی (ع) در شرایطی ناآرام ومتشنج ومتزلزل سیاسی خلافت رامی پذیرد . برخی ابداعات خلفا مثل منع نقل و تدوین حدیث، چگونگی تقسیم ناعادلانه بیت المال دردیوان عمروعثمان ،شورای شش نفره برای تعیین جانشین عثمان، و حضورمعاویه در شام،مشکلات زیادی راپیش روی حکومت امام علی (ع) پدیدار نمود.امام که خواهان برقراری عدالت اقتصادی،اجتماعی وسیاسی بوده بامخالفان ومعترضانی مواجه گردید.بروز سه جنگ بزرگ درزمان حکومت ایشان،جنگ جمل(ناکثین)جنگ صفین (قاسطین)و جنگ نهروان با خوارج (مارقین) ازموانع اصلی اصلاحات امام،درزمان خلافت، محسوب می گردد.حدود پژوهش مربوط به زمان خلافت امام (از سال 35 تا 40 ه.ق) است. محور اصلی تحقیق بررسی زمینه های جالش های سیاسی اجتماعی واقتصادی قبل از خلافت و تاثیر آنها درروند حکومت امام علی (ع)می باشد.لذا سعی شده تاثیرات و نقش خلفایپیشین در خلافت امام علی (ع) مورد بررسی قرار گیرد.از طرف دیگر حضرت علی(ع) با توجه به این امر که مسئولیت اداره ی یک جامعه ی بحران زده را به عهده می گیردتا آن را هدایت کند و در این راستا با چه موانعی مواجه بوده است؟

یکی از مهمترین مباحث مطرح شده در حوزه های معرفتی، شناخت شخصیت انسان می باشد. شخصیت، تبلور هماهنگ مجموع عناصر و فعالیت های درونی می باشد که مدیریت اصول بنیادین جهان درونی را در دست دارد. به همین علت انسان در میان پدیده های هستی در بالاترین جایگاه قرار دارد، او از خاک آفریده شده و دارای نیروی عقل و معجونی از نیروهای متضاد، اخلاط مختلف و احساسات متفاوت می باشد که شخصیت او را شکل می دهد. تحقق کمال و رسیدن به هر مرتبه از رشد شخصیت و نیز جلوگیری از هرگونه انحطاط و سقوط، در گرو شناخت ابعاد شخصیت، عوامل موثر در شکل گیری و سقوط آن می باشد. یکی از مهمترین منابعِ شخصیت شناسی، سخنان گهربار امیرالمومنین علی(ع) می باشد. حضرت(ع) شخصیت انسان را متشکل از دو بخش عقل و شهوت می داند که سعادت و شقاوت انسان بستگی به نوع استفاده از این دو بخش دارد. ایشان عوامل موثر در ایجاد شخصیت را سه عامل خانواده، محیط و اراده معرفی می نماید . امیرالمومنین(ع) عوامل زمینه ساز سقوط شخصیت انسان را در حوزه اعتقادات: عدم ایمان و غفلت ذکر می کند که سبب روی آوردن به هوای نفس و آرزوهای طولانی می باشد. افزون بر این در حوزه اخلاق: عُجب، تکبر، حسد، طمع و بخل و در حوزه عمل: ثروت اندوزی، ظلم و ستم و ابتلائات الهی را از جمله عوامل سقوط شخصیت انسان بر می شمرند.

کار لازمه زندگی بشر است و برای همه اقشار جامعه امری ضروری به شمار می‌آید. پیشرفت هر کشور مبتنی برعملکرد افراد آن جامعه می‌باشد. بر همین اساس مبحث کار و بیکاری یکی از مباحث مهم در علوم مختلف از جمله جامعه-شناسی و اقتصاد می‌باشد. معارف و متون دینی و سیره‌ی اولیاء دین نیز بر این مسئله تأکید فراوان داشته‌اند. اسلام کار را مطلوب و محبوب معرفی می‌کند و به دنبال آن تنبلی و سستی را نکوهش می‌کند. این تحقیق به بررسی مسأله کار و تلاش از دیدگاه حضرت علی (ع) پرداخته است. بنابراین ابتدا مفهوم کار و اقسام آن از دیدگاههای مختلف بررسی گردید. سپس این مقوله از نظر جامعه شناسی آسیب شناسی شد و ضمن بیان انواع بیکاری و علل آن به بررسی معضلات ناشی از بیکاری در جامعه پرداخته شد. در این بخش با استناد به منابع اسلامی، ربا به عنوان یکی از عوامل ایجاد و گسترش بیکاری معرفی گردید. این در حالی است که در علم جامعه شناسی امروز که منبعث از آموزه های غربی است، نظام اقتصادی ربوی جزء عوامل ایجاد بیکاری شمرده نمی شود. در ادامه، مقوله کار و تلاش و واژگان مترادف آن دو در قرآن و روایات حضرت علی (ع) بررسی شد. پس از آن اقسام کار از بعد فقهی و کیفی بیان گردید. از نظر کیفیت، کار را می‌توان به سه دسته مطلق کار، کار شایسته و کار ناشایست تقسیم‌بندی نمود. آثار و اهداف مادی و معنوی کار در بعد فردی و اجتماعی از دیگر نتایجی است که این رساله به بررسی آن پرداخته است. بخش پایانی این تحقیق به بررسی ارتباط کار و تلاش با زهد از نظر حضرت علی (ع) اختصاص یافته است. در این بخش ضمن بیان شواهدی از سنت عملی و گفتاری حضرت علی (ع)، عوامل موفقیت در کار از دیدگاه ایشان و همچنین مساله زهد و آثار و نتایج آن بررسی شد تا مشخص شود که حضرت علی(ع) که خود نمونه کامل زهدورزی بودند هرگز دست از کار و تلاش برنداشتند. همچنین با استفاده از روایات ایشان و الهام از تعاریفی که گذشتگان در رابطه با زهد مطرح کرده‌اند، تعریف جدیدی از زهد ارائه شده است تا مشخص شود که کار و تلاش هیچ تضادی با زهد مورد نظر اسلام ندارد. طبق این تعریف می‌توان گفت زهد نقطه مقابل رغبت است به معنای بی‌میلی به دنیا و می‌توان زهد را برداشت حلال از دنیا به مقدار نیاز دانست.

ائتلاف لفظ با معنا، یکی از مولفه‌های علم بلاغت و از آرایه‌های بدیعی است که به معنای تناسب الفاظ با معانی مورد نظر متکلم، شاعر و یا نویسنده، در بافت- زبانی و موقعیتی- کلام است. این در حالی است که این تناسب، شامل تناسب سیمایی(ساختاری)، آوایی و معنایی بوده و هدف آن، تأثیر و ارزش ادبی در کلام و در نهایت، انتقال پیام به مخاطبان می‌باشد. سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه، که به همت سید رضی در سال 400 هجری گردآوری شده، نمودار بلاغتی است که از سرچشمه‌ی فصاحت و بلاغت–قرآن- سیراب گشته و بدون شک، تناسبی که در میان الفاظ نهج البلاغه وجود دارد، همه نشان‌گر بهره‌گیری امام علی (ع) از شیوه‌ی ادبیات کلام وحی بوده است. بصراحت می‌توان گفت، همان‌طور که در جای جای قرآن کریم، هماهنگی بین لفظ و معنا- متناسب با موضوع سوره‌ها- وجود دارد، در نهج البلاغه نیز که، تالی تلو قرآن است، این آرایه‌ی بلاغی به اثبات رسیده است. نکته‌ی حائز اهمیت در این مجال، این مهم است که بررسی ائتلاف الفاظ با معانی مورد نظر متکلم، شاعر و یا نویسنده، خود دارای مقدماتی است. در این رساله، بنا بر مطالعات انجام شده نگارنده، به این نتیجه رسیده که پیوند و هماهنگی که بین الفاظ و معانی وجود دارد، می‌تواند ناشی از تکرار آواها در بافت کلام و بارمعنایی خاص واژگان باشد، که هم سبب تمایز معنایی در گزینش واژگان شده و هم در تداعی معانی نقش بسزایی را دارد. بنابراین، در این رساله، مولفه‌ی "ائتلاف لفظ با معنا"، در خطبه‌های شقشقیه، جهاد و قاصعه مورد تحلیل معناشناسانه از دو دیدگاه "القاگری آواها" در بافت خطبه‌ها- که اولین بار در قرن بیستم توسط موریس گرامون، زبان‌شناس فرانسوی، به ثبت رسیده است-،و همچنین بررسی واژگان متقاربهالمعنی در فرازهای انتخاب شده از خطبه‌ها، بر اساس "محور جانشینی و همنشینی" از دیدگاه‌ فردینان دوسوسور مورد بررسی قرار گرفته است و نگارنده با انجام این پژوهش معناشناسانه، بر آن است که هم "تکرار آواها" و "همخوان‌های خاص"با بار معنایی خود، در تداعی معانی توسط مخاطب، تأثیر مستقیم دارد و هم واژه‌گزینی که امام علی (ع)، در محور جانشینی از میان واژگانی که دارای هسته‌ی مرکزی معنایی یکسان هستند، انجام داده، زمینه‌ی تناسب میان لفظ و معنا را در هر یک از خطبه‌ها، با توجه به موضوع مورد بحث در هر کدام از آنها، فراهم آورده است. البته ناگفته نماند که به نظر می‌رسد، بیشترین تناسبی که بین الفاظ، برای انتقال پیام وجود داشته، تناسب سیمایی، آوایی و معنایی بوده و با توجه به اینکه یکی از محورهای مورد پژوهش، بررسی نظریه‌ی گرامون در فرازهایی از خطبه‌ها بوده است، می-توان گفت که همخوان‌ها و واکه‌هایی بیشترین بسامد را در خطبه‌ها داشته‌اند که متناسب با مضمون خطبه بوده‌اند و بار معنایی حاصل از تکرارشان را در خطبه‌ها مورد تأیید قرار می‌دهند. بنابراین، بصراحت می‌توان گفت که همه‌ی تناسب‌ها، ناشی از شگرد واژه‌گزینی امام علی(ع)، در شرایط متفاوت سخنرانی برای مخاطبان بوده و از این‌رو گزافه نیست اگر گفته شود که امام علی (ع) بحق، "پرچم‌دار میدان فصاحت و بلاغت" است.