جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های معرفت‌شناسی تبیین نحوه دستیابی به باورها است. ویلیام کلیفورد خوانشی حداکثری از نظریه‌ی دلیل‌گرایی ارائه می‌دهد. این رهیافت معرفت‌شناسانه در راستای توجیه باورها تنها معیار صحیح را قرائن و شواهد کافی می‌داند. کلیفورد با معیارهای اخلاقی به بررسی این موضوع می‌پردازد. اگر شخصی معیار معرفتی را نادیده بگیرد، مرتکب خطای اخلاقی می‌شود یعنی در این جا خطای معرفتی مساوی با خطای اخلاقی است .کلیفورد با معیار سخت‌گیرانه‌ی قرائن و شواهد کافی به نقد دین می‌پردازد و در نظریه‌ی معرفت‌شناسانه‌اش جایی برای ایمان دینی باقی نمی‌گذارد. ویلیام جیمز یکی از منتقدان جدی نظریه دلیل‌گرایی کلیفورد است. جیمز معتقد است که کلیفورد گزاره‌های ناب را نادیده گرفته است. گزاره‌های ناب گزاره‌هایی هستند که دارای سه ویژگی زنده، مهم و اجتناب‌ناپذیر اند. گزاره‌های دینی نمونه‌ای از گزاره‌های ناب است. در رابطه با این گزاره‌ها برای گزینش نباید در پی قرائن و شواهد کافی بود بلکه باید تصمیمی مبتنی بر احساس گرفت. یعنی تصمیمی که مطابق اراده است. جیمز به طور کلی هفت نقد بر نظریه کلیفورد وارد می‌کند. مدعای اصلی ما این است که انتقاداتی که جیمز بر نظریه معرفت‌شناسی کلیفورد مطرح می‌کند انتقاداتی وارد به نظر می‌رسد.

«تجربه دینی»، به عام ترین معنای آن، رخدادی درونی (انفسی) یا بیرونی (آفاقی) است که شخص از سر می گذراند؛ رخدادی که برای شخص واجد اهمیت و معنای دینی است. اما در فلسفه دین با معنای محدودتری از تجربه دینی سروکار داریم: تجربه دینی، به معنای خاص، تجربه ای است که بنا به تلقی صاحب آن، آگاهی تجربی به خداست؛ تجربه ای که شخص در آن حضور خدا (یا موجودی الوهی) را به نحو بی واسطه احساس یا ادراک می کند. «قول به اصالت تجربه دینی» را فی الجمله می توان دیدگاهی دانست که قائل به توجیه و/ یا بازسازی نظری باورهای دینی بر مبنای تجربه دینی است. در این مقاله پس از اشاره ای مختصر به زمینه و تاریخچه این رای به طرح دو معنای متفاوت قول به اصالت تجربه دینی خواهیم پرداخت. سپس ضمن گزارشی کوتاه از آرای دو موسس مهم این دیدگاه (شلایرماخر و جیمز) می کوشیم اصالت تجربه دینی را در یکی از رایج ترین - و احتمالا مهم ترین - صورتبندی های فلسفی اش، در آرای سوئینبرن و آلستون، عرضه کنیم. قول به اصالت تجربه دینی را باید واکنشی دیندارانه به نقد دین در دوره مدرن تلقی کرد. این رویکرد کوشیده است کمابیش به معیارها و ارزش های معرفتی مدرنیته، و در صدر آنها محوریت داشتن تجربه، وفادار بماند. طرفداران این رویکرد از یک طرف مرزهای مفهوم تجربه را بسط داده اند و از طرف دیگر تلقی های متفاوتی از منزلت تجربه داشته اند. توجه به این تمایزها و تفاوت های مفهومی ضمن کمک به فهم بهتر این جریان مهم فکری، قضاوت در باب این رویکرد را دقیق تر خواهد ساخت.