جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر به‌جا مانده از امام‌سجاد?علیه السلام? که به‌صورت روایت به ما رسیده است، علاوه‌بر گونه‌های تفسیری مانند روش قرآن‌به‌قرآن، روش عقلی، تفسیر واژگانی و... مباحثی چون بیان اختلاف قرائت، ترسیم فضای نزول، تأویل و جری‌وتطبیق را نیز دربردارد.اصحاب مفسّر امام‌سجاد?علیه السلام?، از روش‌های قرآن‌به‌قرآن، تفسیر واژگانی، تبیین مصداقی، ترسیم فضای نزول، قرائت و روش روایی استفاده کرده‌اند اما تفسیر بطنی و جری‌و تطبیق در آثارشان دیده نمی‌شود؛ زیرا با توجّه به روایاتی که گویای این است که پیامبر?صلی الله علیه و آله? و امامان‌معصوم?علیهم السلام? منحصراً آگاه به همه‌ی معانی و معارف قرآن‌اند مانند «إنّه لَم یَجمَع القُرآن کُلّه إلا الائمه وَ إنّهم یَعلَمون عِلمَه کُلّه » و آیه‌ی7 آل عمران به ضمیمه‌ی روایاتی که راسخان‌درعلم را به‌خصوص امامان‌معصوم?علیهم السلام? تفسیر کرده‌اند ، علم تأویل و لایه‌برداری از بطون قرآن در انحصار معصومین?علیهم السلام? است و غیرمعصوم نمی‌تواند به آن دست یابد. بنابراین می‌توان گفت مفسّران بعد از امام‌سجاد?علیه السلام? در گونه-های تفسیری که دست‌یابی به آن عمومیّت دارد و در انحصار معصومین نیست، از ایشان تأثیر گرفته‌اند.جریانات عصری امام‌سجاد?علیه السلا م? ، شامل دو بخش می‌شود؛ یکی تفکرات انحرافی زمان امام?علیه السلام? مانند جبرگرایی، یأس و ناامیدی، تشبیه و تجسیم خداوند، ارجاء، غلوّ و تحریف مفهوم امامت است که گاهی، صاحبان این تفکرات انحرافی، به شکل گروه و فرقه درآمده و در کتاب‌های فرقه‌شناسی از آن‌ها یاد شده است. و دیگری، مسایلی که حکومت وقت به‌منظور اهداف خاصّی، آن‌ها را به‌وجود آورده بود؛ مانند برانگیختن بحث خلافت شیخین و ایجاد انحراف در احکام شریعت.امام‌سجاد?علیه السلام? در قالب‌های مختلف، به اصلاح این شبهه‌ها و انحرافات پرداخت. هم‌چنین با بهره‌گیری از دو گونه‌ی استناد به آیات برای بیان حکم فقهی و بیان فلسفه‌ی حکم، پاسخی قرآنی ارایه کرد به کسانی‌که قصد انحراف در احکام شریعت را داشتند.اما با بررسی روایات امام?علیه السلام? مشاهده می‌کنیم که ایشان بیش‌ترین اهتمام را در بحث اثبات مقام امامت برای خود و پدران بزرگوارش داشته است که بیش‌تر در قالب روایات تفسیری ایشان دیده می‌شود و شاید بتوان گفت دلیل این اهتمام این است که ایشان ریشه‌ی تمام انحرافات زمان خویش را دوری از امامت امامان معصوم?علیهم السلام? می‌دانست. ایشان با پرداختن به ریشه‌ی انحرافات، بهترین راه اصلاح جامعه را در پیش گرفت و با تفسیر بطنی آیات و جری‌وتطبیق که غالب روایات تفسیری ایشان را دربرمی‌گیرد، با انحرافات مبارزه کرد.

مکتب تفسیری علامه طباطبایی با رویکرد قرآن به قرآن سال هاست ذهن پژوهشگران را به درک، بررسی، نقد و تکمیل خود مشغول کرده است. باوجود تلاش صاحب نظران و گشایش برخی دریچه های نوین، هنوز درک جامعی از چیستی این مکتب، به ویژه جایگاه سنت در آن به دست نیامده و بررسی های کنونی اشکال دارند و متناقض اند. یکی از دلایل مهم این نقصان، تفکیک نکردن «تدبر در قرآن» از «تبیین (تفسیر) قرآن» و خلط مباحث این دوست. در این مقاله ابتدا با نگاه جامع به سخنان علامه نشان می دهیم ایشان، احیاگر این مکتب، به این دو مرحله و تفاوت آن ها توجه کرده اند. سپس تفاوت های این دو را بررسی و براین اساس، تعریف جدیدی از جایگاه سنت در این مکتب عرضه می کنیم.