جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رهیافت های پژوهشی در علوم اجتماعی یا شیوه های منظم و سیستماتیک بررسی پدیده اجتماعی حداقل در چندین دهه اخیر بسیار متنوع و گوناگون بوده اند و رهیافت کیفی برای رجوع به پدیده اجتماعی یکی از آن ها است. منابع روش شناسی علوم اجتماعی حاوی قابلیت ها و امتیازات بسیار و همچنین نقاط ضعف و انتقادات متعددی برای روش های کیفی است. از نظر تاریخی، ریشه های بحث در این باره به دوران نیمه دوم قرن نوزدهم باز می گردد. تمایز میان روش های کمی و روش های کیفی را می توان از منظر پارادایم های حاوی این دو روش، یا بر اساس مقایسه میان کیفیات و ویژگی های یافته ها برای آن دو و تفاوت های هستی شناختی و معرفت شناختی بین دو رویکرد نیز مورد بررسی قرار داد. این نوشتار در پی طرح خصوصیات پارادایمی هر روش و مقایسه روش ها از دیدگاه فرضیات اساسی هر پارادایم و ارایه یک گونه شناسی از ویژگی های روش های یاد شده است.

امروزه چرخش های روش شناختی در علوم اجتماعی و انسانی به پدیده ای تبدیل شده است که به صورتی پرشمار، در آثار صاحبان رای در این حوزه، به آنها اشاره و ارجاع شده، مقولات بسیاری بر مبنای آنها توضیح داده می شود. در این مقاله، ابتدا به دو چرخش مهم در حوزه علوم انسانی، یعنی چرخش های زبانی و فرهنگی می پردازیم و سپس به چرخش های روش شناختی ذیل این دو، از جمله چرخش های روایی، زندگی نامه نویسی و خودزندگی نامه نویسی و تاریخی اشاره می کنیم. بررسی مبانی فلسفی چرخش های مذکور در قالب ضدیت روش شناختی با رویکرد پوزیتیویسم، در ابتدا بازنموده شده است.تغییر رویکرد از اثبات گرایی به رویکردهای انسان گرایانه تفسیری و تفهمی، و تغیر موضع از روش های کمی به روش های کیفی بررسی جنبه های گوناگون پدیده های انسانی و اجتماعی را فارغ از چارچوب کشف قوانین علی ممکن ساخته و فضا را برای قوت گرفتن سویه هایی چون تاریخ و زندگی نامه پژوهی و روایت است.

شیوه های تحقیق تلفیقی را جنبش سوم روش شناختی نامیده اند. این بدان معناست که اکنون برای ارتقای روش شناختی تحقیق، که با رویکردهای کمی و سپس کیفی آغاز شده است، لازم است رویکردهای تحقیق تلفیقی در تحقیقات اجتماعی دنبال شوند.رویکردهای عمده در تحقیقات انسانی - اجتماعی در طی جنبش های متعدد روش شناختی مسیر پیشرفت روش های تحقیق را پیموده اند. موج اول روش شناسی با کمیت گرایی و تجربه گرایی آغاز گردید. پس از یک دوره غلبه کمی گرایی، نقص روش های کمی در نشان دادن افکار و نیات مردم درباره فعالیت ها و وقایع خاص و پیچیده مشخص گردید. موج دوم روش شناختی تحت عنوان تحقیق کیفی در دهه های 80-1970 میلادی با تاکید بر ادراک فرآیندهایی که به نتایج مورد مطالعه منجر می شوند، گسترش یافت. در دهه اخیر، محدودیت های روش های کیفی در تعمیم یافته ها، درهم آمیزی یافته های تحقیق با ارزش های خاص محقق و مشکلات اعتبار و پایایی داده ها به عنوان چالش های مهم فراروی تحقیقات کیفی معرفی شده اند. از این رو، توجه به رویکرد تلفیقی به عنوان جنبش سوم روش شناختی از اهمیتی خاص برخوردار است.ایده اصلی روش تلفیقی که از آن به رویکرد چندخصلتی، چندروشی یا شیوه آمیخته نیز یاد می شود، این است که ترکیب رویکردهای کمی و کیفی درک مناسب تر و جامع تری از موضوعات تحقیق به دست می دهد. در این رویکرد، ضعف ها و محدودیت های هریک از تحقیقات کمی و کیفی جبران می شود. همچنین، این شیوه شواهد و مدارک جامع تری را برای پژوهش موضوع تحقیق ارائه می دهد و به محقق کمک می کند تا به سوالاتی پاسخ دهد که رویکردهای کمی یا کیفی به تنهایی نمی توانند پاسخگوی آن ها باشند.هدف اصلی این مطالعه بررسی تطبیقی روش شناسی کمی و کیفی و شناسایی محدودیت های روش شناختی هر یک از این دو رویکرد و ارائه مدل تلفیقی به عنوان راهکار اساسی روش شناختی در مطالعات انسانی - اجتماعی است.