جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکصد سال پس از اعلام ًمرگ خداوندًنهضتهای نوین دینی نشان از دوره ای دارند که ًانتقام الهیً نامیده شده است. رشد ایمانهای نوظهور یا تجدید حیات باورهای کهن موجب شده اند که دیگر نتوان به سادگی مدعای بنیادین مدافعان سکولار شدن مبنی بر این که در جهان مدرن تنها باورها و یافته های علمی و عقلانی مجال حیات و بلوغ خواهند داشت؛ را پذیرفت. این پایان نامه ضمن واکاوی تعابیر متعدد دنیوی شدن ؛ مبانی و ریشه های فکری آن در فلسفه روشنگری تا بلوغ اش در آرای فروید؛ وبر؛ برگر و استارک پی گیری شده است. عمده همت این نوسته آن است که مقصود اصلی از سکولار یا دنیوی شدن در میان جامعه شناسان ایده زوال دین بوده است. در حالیکه جهان مدرن پدیده ای پلورال است نه سکولار.

در پایان‌نامه حاضر بعد از مرور مقدماتی شامل چیستی و چگونگی شکل‌گیری جامعه‌شناسی‌دین و نیز روند تغییرات و ریشه‌های آن، به بیان نظرات جامعه‌شناسان کلاسیک و سپس جامعه‌شناسان و نظریه‌پردازان معاصر پرداخته شده است. در ادامه، به منظور بررسی تطبیقی نظرات و نقش پیتر برگر- ‌جامعه‌شناس‌ دین معاصر و شهیر آمریکایی- در سیر تحولات جامعه‌شناسی دین، پس از بیان زندگی‌نامه و آثار وی، آراء و نظرات برجسته او در چهارچوب طراحی شده در فصول قبل، آورده شده است. پیتر برگر بر آن بوده است که فرایند مدرن‌شدن به عرفی‌شدن و تکثر می‌انجامد؛ گرچه وی در سال‌های بعد پاره‌ای از دیدگاه‌هایش به ویژه در زمینه عرفی‌شدن را به نقد کشید و تعدیلاتی را در آنها انجام داد. برگر، پدیده دین را کیهان مقدسی تعریف می‌کند که اساس آن تجربه از موجودی ماوراءالطبیعی و مقدس است. وی دین را محصولی انسانی می‌داند که شروع آن با تجربه دینی در جهان زندگی روزمره بود و ظهور آن ریشه در ساختار ناتمام و ناقص زیستی و غریزی آدمی دارد. مهمترین تأتیرات برگر در حوزه جامعه‌شناسی دین را می‌توان نقش وی در رشد و افول جریان عرفی‌شدن، جهان نمادین و کثرت‌گرایی دانست که در این پایان‌نامه در حد توان بدان‌ها پرداخته شده است. قسمت انتهایی پایان‌نامه نیز به منظور ایجاد تصویری کلی، هر چند کوتاه، از جامعه‌شناسی دین در قرن 21 میلادی، حاوی پرسش‌ و پاسخی است که در فضای مجازی با تعدادی از مطرح‌ترین جامعه‌شناسان دین جهان، فیل‌زاکرمن، استیو بروس، گریس دیوی، وید کلارک روف و دیوید مِهاچک، در موضوع کارکرد جامعه‌شناسی دین، سکولاریسم و تحولات اخیردر خاورمیانه، صورت گرفته است. این پژوهش به روش اسنادی و کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی - تحلیلی انجام شده و از منابع مکتوب دست اول و دوم و آثار الکترونیکی در گردآوری مطالب آن استفاده شده است.کلمات کلیدی: پیتر برگر، جامعه‌شناسی دین، پارادایم، عرفی‌شدن، مدرنیته‌های چندگانه

برگر برای معرفی رویکرد خود در دین پژوهی، از اصطلاح «شهروندی دوگانه» استفاده کرده است؛ کسی که هم می تواند به کار الهیاتی بپردازد و هم خود را از زمرة شهروندان محققان بداند. این مقاله کوشیده است تا مؤلفه هایی را نشان بدهد که براساس آنها برگر توانسته است با دو روشی که دارای موضوع و روش متفاوت هستند، یعنی جامعه شناسی و الهیات، به بررسی دین بپردازد. ابتداً ساختارهای مرتبط درون آگاهی برای برگر نشان می دهد که در برخورد با پدیده ها، انسان می تواند از ساختارهای مختلف ذهنی خود بهره بگیرد، مشروط به اینکه ضوابط هریک را مراعات نماید. سپس تعلیق ارزش ها کمک می کند تا ضوابط رویکرد جامعه شناسی برای وی روشن شود. در نهایت، ماهیت جهان های معنایی انسان به او نشان می دهد که رویکردهای تجربی، به ویژه رویکرد جامعه شناسی، نمی تواند آخرین داوری و حکم را برای دین انجام دهد. اگر در برخی نظریه های علوم انسانی، دین محصول ذهن آدمی است، براساس جامعه شناسی معرفت، خود آن نظریه ها هم نزد وی از این نقد مبرا نیستند. بنابراین، صرف نظر از نتایج تحقیقات جامعه شناسی، برگر به راحتی به کار الهیاتی خود می پردازد.

پیتر برگر در مکتب پدیدارشناسی تربیت یافته است. رویکرد او در مطالعات دین، رویکردی پدیدارشناسانه است. پیتر برگر دین را نوعی معرفت اجتماعی می داند که در زندگی اجتماعی، به ویژه زندگی روزمره در جهت معنابخشی به آن ساخته و پرداخته می شود. تحقیق حاضر با رویکرد تحلیلی و نظری تلاش می کند با استفاده از آثار در دسترس، و به روش اسنادی، ضمن اشاره ای کوتاه به زندگی نامه برگر و نیز اندیشه های موثر بر او، که نقشی اساسی در آراء و اندیشه های فلسفی، اجتماعی و دینی او داشته است، رویکرد برگر به دین را از منظری انتقادی بررسی کند.

تحقیق حاضر با بهره گیری از روش اسنادی، به بررسی تحول نظریه های پیتربرگر دربارة دین و عرفی شدن میپردازد. پیتر برگر جامعه شناسی است که یک دهه از مدافعان سرسخت نظریه عرفی شدن بوده و آثار زیادی را از خود بر جای گذاشته است. رویکرد برگر به تحولات جهانی در زمینه دین و عرفیشدن، عمدتاً تحت تأثیر فضای حاکم بر جوامع علمی اروپایی و آمریکایی شکل گرفته است. تجربه های بعدی وی از سایر نقاط جهان، موجب تغییر نظریه وی شد. از جمله عواملی که در تحول نظر پیتر برگر مؤثر بوده، میتوان به سرزنده بودن دین و جریان هایی در جهان غیرغربی، ناتوانی نظریه های عرفی ازپاسخ گویی به پرسش های بنیادین بشر دربارة هستی، صداقت در پذیرش واقعیت های موجود،ترکیب معرفتی وتأملات نظری برگر اشاره کرد.

در این مقاله سعی داریم تا وضعیت دینداری دانشجویان دانشگاه ها در مقایسه با غیر دانشجویان را نشان دهیم. آن چه موجب توجه به این موضوع شده، تاکیدی است که در تحقیقات اجتماعی بر رابطه بین مدرنیته و سکولاریسم وجود دارد. هر چند تاکنون پیتر برگر از نقد نظرش در مورد دست یابی به سکولاریسم به عنوان نتیجه مدرنیته دست کشیده است، هنوز این داعیه وجود دارد که افراد با تحصیلات بالاتر در مقایسه با افراد دارای تحصیلات کمتر، افراد در دانشگاه در مقایسه با افراد خارج از دانشگاه، نسبت به ارزش ها و رفتارهای دینی بی اعتنا هستند. سعی شده است تا ضمن استفاده از چارچوب مفهومی برگر، و توجه به ابعاد دینداری (بعد اعتقادی، رفتاری در سطح رسمی و غیر رسمی و نگرشی) با روش پیمایش به بررسی وضعیت دینداری این دو گروه پرداخته شود. نتایج به دست آمده تایید کننده نظر برگر دوم است. به عبارت دیگر، نتایج نشان دهنده دینداری دانشجویان و افراد غیر دانشجو با اختلاف کم است. با این وجود، همه افراد از الگوی واحدی در دینداری پیروی نمی کنند. بدین لحاظ است که به کارگیری اصطلاح «دینداری چند وجهی» برای بیان وضعیت دینداری این دو گروه در تهران از اعتبار بیشتری برخوردار است.