جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روایت حفص در حال حاضر، گسترده‌ترین روایت قرآنی در جهان اسلام به خصوص در شرق آن است، اما ظاهراً قرائت بدین روایت به آن آسانی (یا سادگی) که تصور می‌شود، نیست و این امر به طرق خلاف روایت حفص بر می‌گردد که هریک مشتمل بر موارد اختلافی خاص است و با توجه به منع خلط بین طرق در یک روایت، قاری موظف به رعایت موارد خلاف یک طریق تا انتهای قرائت خود می‌باشد؛ لذا پیش از هر چیز بر او لازم می‌آید که طرق خلاف و موارد اختلافی را بشناسد و بر یک یا چند طریق بدون خلط طرق قرائت کند. بدیهی است چنین کاری، از سهولت آموختن این روایت می‌کاهد و موجب می‌شود که قاری فقط یک یا دو طریق را برگزیند و از آموختن و خواندن به دیگر طرق محروم بماند و یا همه را بیاموزد، اما در قرائت با صعوبت عدم خلط طرق مواجه گردد. در این مقاله سعی شده، ضمن معرفی طرق خلاف روایت حفص، موارد اختلاف، وجوه قرائت بدان موارد خلاف، با جمع‌بندی و آمارگیری از این وجوه بر اساس طرق و نیز مفهوم‌شناسی خلط و ترکیب طرق بیان گردد و در نهایت، ثابت نماید که قرائت به روایت حفص با در نظر گرفتن تمامی طرق خلاف در آن چندان ضرورت ندارد و می¬توان آنها را محدود نمود. لذا برای نیل به این هدف، روش خاصی پیشنهاد شده است.

روایت حفص در امر قرائت قرآن، روایت رایج در بیشتر کشورهای اسلامی‌از جمله ایران می‌باشد. برخی از متأخرین از علمای شیعه با استناد به دلایلی این روایت را روایتی شیعی توصیف کرده‌اند، آیا چنین توصیفی را برای این روایت قرآنی می‌توان اثبات کرد؟ آیا دلایل مورد استناد در این نظریه کفایت دارد؟ در این مقاله برای پاسخ به این پرسش‌ها به تجزیه و تحلیل داده‌ها، شخصیت حفص در امر قرائت و حدیث و نیز روایت قرآنی او پرداخته شده و نظریه‌های دانشمندان در این باره بررسی و نقد شده است و در نهایت تنها می‌توان ثابت کرد که این روایت، روایتی قرآنی همچون دیگر روایت‌های مشهور از قرآن می‌باشد که به دلایلی، توفیق شهرت یافته است.

شهرت و رواج قرائت حفص از عاصم و مطابقت غالب قرآن های موجود با این قرائت، بررسی سند آن را حائز اهمیت می سازد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، به نقد دیدگاه های موجود در این باره می پردازد. در برخی منابع رجالی فریقین، ابوعبدالرحمن سلمی، عاصم و حفص تضعیف شده و عثمان یکی از مشایخ ابوعبدالرحمن است. بررسی ها نشان می دهد اثبات عثمانی بودن ابوعبدالرحمن نیازمند مستندات قوی است. تضعیفات عاصم در نقل حدیث نیز با توثیقاتش در قرائت متعارضند و تمرکز عاصم در قرائت بوده است. سرمنشأ تضعیفات حفص، اشتباه او با حفص بصری و أزدی و عدم نقل صحیح سخنان متقدمین است و وجود عثمان در سند این قرائت نیز بنا بر دلایلی مردود است. این نوشتار با استفاده از منابع تاریخی و رجالی، نشان می دهد ضعف سند این قرائت قابل اعتنا نیست.

بررسی اسناد قرائات هفت گانه به ما نشان می دهد که این قرائات از نظر اعتبار، در یک سطح قرار ندارند. اسناد برخی قرائات تنها در یک طبقه یا بیشتر دارای کثرت راویان است و در طبقه ای دیگر دارای راوی واحدی است، به طوری که سند برخی از این قرائات، تنها به یک یا دو استاد قرائت و برخی به یک یا دو صحابی منتهی می شود. همچنین در میان برخی از این قرائات، قراء ضعیف یا مجهول نیز دیده می شود که موجب عدم اعتبار یک قرائت گردیده است. بنابراین همه این قرائات متواتر و معتبر نیستند و تنها سند قرائت عاصم از تواتر نسبت به دیگر قرائات برخوردار است و دیگر قرائات یا غیر متواتر هستند یا اسنادی غیر معتبر دارند.