جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زمینه: استفاده از حیوانات در ابعاد پزشکی و آزمایشگاهی امری متداول در طول حیات انسان بوده است. دانشمندان بسیاری با تصور اینکه حیوانات فاقد قوای تعقل و احساس هستند، آنها را بدون رعایت هیچگونه ضابطه اخلاقی استفاده می کرده اند. آنچه امروزه جدید به نظر می رسد طرح نگرانیهای علمی واخلاقی منعکس کننده آثار ناخوشایند این اقدامات بر روی حیوانات است. درحال حاضر، اعمال روشهای جایگزین به جای استفاده از حیوانات،کاهش تعداد استفاده از آنها، به علاوه اعمال فرایندهای تامین کننده رفاه حیوانات در قبل و حین و بعد از انجام آزمایش از جمله مهمترین مواردی هستند که همگام با بحث انجام آزمایش و صحت علمی آن مطرح می شوند. اصول اخلاقی مختص حیوانات آزمایشگاهی (جایگزینها) به عنوان راه حلی برای حصول به این اهداف مطرح شده اند.روش کار: در این مقاله سعی شده است تا به روش تحلیلی- توصیفی، تصویری کلی از چیستی و هدف غایی این اصول ارایه گردد تا آشکار شود که تا چه حد این اصول در عرصه واقعیت مورد استفاده قرار می گیرند.نتیجه گیری: رشد سریع علم و فناوری و نیاز انسان بر اثبات صحت علمی و ایمنی این روشها حاکی از ضرورت اعمال آزمایش بر روی حیوانات می باشد. در این رابطه، اصول نوین جایگزینها می توانند این استفاده را ضابطه مند نمایند. اما امروزه، به دلیل محدودیتهای بسیار هنوز امکان اعمال مطلوب آنها فراهم نشده است. با این حال انتظار می رود که با تلاش بیشتر برای اعمال این اصول از دامنه به کارگیری حیوانات در آزمایشگاهها کاسته شده و ما شاهد استفاده از تعداد اندکی حیوان با شرایط بهزیستی بهتری باشیم.

در بسیاری از فعالیت های پژوهشی کار با حیوانات آزمایشگاهی ضرورت دارد؛ لازم است شرایط مطلوب زندگی سالم و نزدیک به طبیعی برای حیوان در محل نگه داری و آزمایشگاه تحقق یابد.هدف از این مطالعه ی کیفی، بررسی رعایت شرایط استاندارد و اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی از نظر تهیه و حمل حیوانات، محل های نگه داری آنان، عملکرد و دانش مراقبین و پژوهشگرانی است که با حیوانات آزمایشگاهی کار می کنند.برای جمع آوری داده ها، ضمن هماهنگی با مسوولان مربوطه، پژوهشگر در مرکز تحقیقات دانشگاه و بخش زیست شناسی حضور یافته و 12 مورد طرح تحقیقاتی در حال انجام در این مراکز را در سه حیطه ارزیابی پژوهشگران، روش های نگه داری از حیوانات و مراقبین حیوانات مورد بررسی قرار داد. سپس گزارش نویسی شده و پس از خلاصه برداری، تحلیل محتوا انجام شد.در ارزیابی پژوهشگران، آشنایی آنان با زندگی طبیعی حیوانات، تاثیر عوامل محیطی بر نتایج مطالعات، کنترل استرس و درد و دفع استاندارد اجساد حیوانات در حد مطلوب نبود. متصدیان نگه داری از حیوانات، آموزش لازم را در این زمینه ندیده بودند.تنها در یکی از مراکز، اصول استاندارد نگه داری حیوانات از نظر ساختمان، قفس ها و تراکم حیوانات در حد مطلوب بود. ولی امکانات قرنطینه در هیچ مرکزی وجود نداشت.با توجه به وسعت کار با حیوانات آزمایشگاهی در کشورمان جهت رعایت ضوابط و استانداردهای ارایه شده برای رعایت اخلاق و حقوق حیوانات و از طرف دیگر به دست آوردن نتایج بهتر و دقیق تر از تحقیقات، بازسازی مراکز نگه داری قدیمی از نظر رطوبت، تهویه، روشنایی و بهداشت، آموزش مسوولان مراکز، رعایت موازین استاندارد در احداث مراکز نگه داری حیوانات، آموزش به کارگران شاغل در خصوص نگه داری و نظافت مراکز، احداث مراکز جدید، آموزش و ترغیب محققان در رعایت اخلاق و حقوق حیوانات و تاسیس مراکزی برای آموزش به افراد در خصوص کار با حیوانات آزمایشگاه و صدور گواهی نامه های لازم از طرف مراجع ذیصلاح و وجود مراکز نظارتی ضروری به نظر می رسد.

تقریبا تمام تحقیقات انسانی ابتدا روی حیوان آزمایش می شود تا جواز استفاده بر روی انسان را داشته باشد. اما جهت حفظ حقوق حیوانات بایستی پژوهشگران و افرادی که حیوانات آزمایشگاهی را نگهداری می کنند با اصول اخلاقی پژوهش بر این حیوانات آشنا باشند. طی مطالعه ای مقطعی (توصیفی) 11 مرکز تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی تهران از نظر وضعیت ساختمان نگهداری حیوانات و دانش، بینش و اظهار عملکرد پژوهشگران و نیروهای نگهدارنده حیوانات ارزیابی شده و یافته ها از طریق نرم افزار SPSS آنالیز گردید.در این مطالعه، 29 پژوهشگر و 10 نیروی نگهدارنده حیوانات مصاحبه شدند. اکثر پژوهشگران حداکثر نمره دانش، بینش و عملکرد را در حیطه های انتخاب صحیح گونه حیوان، تعداد حیوان مناسب برای آزمایش، شناخت علایم استرس و درد کسب نمودند و ولی در حیطه های شناخت شرایط محیطی مناسب حیوان، وضعیت آبستنی و شیردهی حیوان و روش های اتانازی و دفع اجساد حیوانات تعداد کمی از پژوهشگران، موفق به کسب نمره حداکثر شدند. نیروهای نگهدارنده حیوانات در همه مراکز مورد بررسی از نیروهای خدماتی بودند. تنها %40 از نیروهای نگهدارنده حیوانات با اهمیت پژوهش و نقش خود در حفظ سلامت حیوان و صحت نتایج مطالعه آن آگاهی داشتند. %60 آنان باعلایم بیماری حیوانات، مشخصات بارداری، میزان نور و تاریکی محل نگهداری حیوان دانش کافی داشتند اما بینش و عملکرد آنها در حد مناسبی نبود. %60 با روش های کشتن حیوانات و روش های پیشگیری از بیماری های مشترک انسان و دام و %50 آنها با روش های دفع اجساد حیوانات آشنایی نداشتند. اما در %80 موارد روشی برای کشتن و دفع اجساد را به کار می برند. وضعیت ساختمان محل های نگهداری حیوانات آزمایشگاهی از نظر درب ها، پنجره ها و دیوارها، کنترل صدا و شرایط ایمنی نامطلوب بود، و از روش های صحیح دفع اجساد حیوانات استفاده نمی شد.لزوم توجه بیشتر به وضعیت ساختمان نگهداری حیوانات آزمایشگاهی و استاندارد سازی آنها مخصوصا از نظر حفظ شرایط محیطی مناسب حیوان و تهیه امکانات دفع اجساد حیوانات بعد از انجام آزمایش مشخص می شود. علاوه بر این باید در زمینه شناخت فیزیولوژی و زندگی طبیعی حیوانات و مخصوصا روش های استاندارد کشتن و دفع اجساد حیوانات، آموزش های لازم به پژوهشگران و نیروهای نگهدارنده حیوانات داده شود.