جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سعادت و شقاوت به مثابه پیشرفت و پسرفت از جمله مقولاتی است که در ادوار تاریخی مختلف، میان دانشمندان، و حتی در عرف عوام، مورد بحث بوده است. زندگی جاودانه پس از مرگ، موجب شده که انسان تمام تلاش خود را به کار گیرد تا موجبات سعادت برای دنیا و به ویژه عالم پس از مرگ خود، فراهم کرده و از شقاوت دوری نماید. این پژوهش، با روش توصیف و تحلیل متن و به شیوه کتابخانه ای، درصدد واکاوی دیدگاه های کلامی دو متکلم، شیخ اشراق و ابن سینا، در زمینه معنا و راه های کسب سعادت و شقاوت در دنیا و آخرت است. سهروردی راه کسب سعادت یا شقاوت را، انجام یا ترک اوامر و نواهی الهی، در عالم پس از مرگ دانسته و سعادتمندان را، پیروان حضرت محمد(ص) می داند، اما ابن سینا سعادت را ترجیح سعادت نفسانی بر سعادت جسمانی بیان داشته، که در گرو تامین نیازهای افراد جامعه است، و افراد شقی را، کسانی می داند که حق را شناخته، ولی اغلب آن را انکار می کنند.

توحید افعالی مانند توحید ذاتی و صفاتی از مراتب نظری توحید است؛ یعنی به حوزه باورهای انسان تعلق دارد؛ توحید افعالی به معنای حصر فاعل و موثر حقیقی به خدااست. دین پژوهان در تبیین توحید افعالی دیدگاه‌های مختلفی ارائه داده‌اند برخی مانند اشاعره جانب (توحید افعالی) جبر راگرفته و برخی هم مانند عالمان تجربی در نقطه مقابل، جانب نظام علیت را مقدم داشتند. در این بین برخی هم تلاش نموده اند با راهکارهای مختلف- مثل علل اعدادی، علل طولی و تشأن- به امکان جمع آن دو تاکید نماینددر این نوشتار تلاش شـده است دیدگاه سهروردی را در موضوع توحیدافعالی به شیوه توصیفى ـ تحلیلى و با مراجعه به کتاب هاى ایشان، مورد دقت و بررسى قرار گیرد. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که از منظر شیخ اشراق هر فعل واثری در عالم هستی حدوثا وبقاء فعل حق است و به اراده ازلی حق تعالی منسوب است و هیچ کس نمی تواند به اراده مستقل خود فعلی اثری را تحقق بخشد. خدای متعال هم خالق تمام جهان هستی هم مربی عالم وهم بر رازق و حاکم برآفرینش می باشدو هیچ کس نیست که در این امور شریک او باشد هر فعلی در عالم منسوب به خدا ومشمول اراده حق است وهیچ کس با او در هیچ اراده وفعلی شرکت ندارد بنابراین هر اراده و فعلی که از انسان صادر می شود در حقیقت فعل و اراده خدا و منسوب به اوست. ایشان در مسئله توحید افعالی نه مانند، اشاعره جانب جبر را گرفته و نه مانند عالمان تجربی جانب نظام علیت را مقدم داشتند. بلکه با راهکارعلل طولی به امکان جمع آن دو تاکید کرده است.

"(به تصویر صفحه مراجعه شود) در هرحال در مورد تاریخ تولد و مرگ سهروردی اختلافاتی وجود دارد و آنچه ما در مورد جزئیات زندگی او می‌دانیم(مانند واقعهء مرگ و شهادت و رابطهء او با فرزانگان و تفکر ایران باستان)قرین ابهامات و تردیدهایی است. بنابراین در تبدیل‌ تاریخ‌های هجری قمری به میلادی باید توجه کرد که اگر این تبدیل مربوط به پیش از سال 2851 میلادی باشد (مثل تاریخ تولد شیخ)نمی‌توان براساس تاریخ گریگوری که امروزه متداول است،تاریخ‌ها را تطبیق کرد. (به تصویر صفحه مراجعه شود) ژولیون سزار اوضاع نجومی در طی سال 945 هجری قمری از آنجا که ما نمی‌دانیم شیخ در چه ماه و یا روزی از سال 945 ق به دنیا آمده است،لذا معیار را اول محرم 945 ق می‌گذارم و به بررسی حرکت سیارات در طی یک سال قمری در پهنه منطقه البروج می‌پردازم. رفع برخی خطاهای متداول (به تصویر صفحه مراجعه شود) یکی از حکایات و روایات که در حاشیهء زندگی شیخ اشراق طرح شده است ورود شمس تبریزی به حلب در آستانه یا کمی پس از شهادت شیخ اشراق است؛و اینکه شمس تبریزی که خود در بی‌پروایی شهره بود،شجاعت‌ و بی‌پروایی سهروردی را عالم مرگ اومحسوب کرده است. و سرانجام بنابر قوانین علم احکام نجوم که امروزه یکسره لغو و باطل قلمداد می‌شود،ولی در گذشته و نزد قدما از عزیزترین علوم محسوب می‌شده است،تاریخ دقیق تولد شیخ اشراق در 42 آوریل 4511 میلادی و در ساعت 42:21 ظهر بوده است."

بیش از چهل سال است از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد، انقلابی که بنا به گفته بنیانگذار کبیرش امام خمینی(ره) انفجار نور بود، انفجاری نوری که تشعشعات نورش بعد از گذشت چهار دهه؛ بهتر و ملموس‌تر می‌توان دید و حس کرد و عمق کلام امام بیشتر پی برد. هم اینک نه تنها جوامع اسلامی؛ بلکه جوامع غیرمسلمان را نیز از این نور بهره مند نموده است و نور اسلام را در دل ها تابانده است و خفتگان عالم را از خواب عقب ماندگی و کاستی ها موجود و رفع ظلم و ستم های جاری بیدار ساخته است. این بیداری که از آن در کشورهای اسلامی به بیداری اسلامی یاد می‌شود حاصل جنبش، قیام ها، شورش ها و انقلاب‌های مختلف در سراسر جهان اسلام بود که گسترده‌ترین انقلاب برآمده از آن، انقلاب‌اسلامی است. ابعاد تأثیر نور انقلاب اسلامی بر بیداری عمیق و گسترده است. این تأثیرات در دو بخش تأثیرات کلی (جهانی) و تأثیر بنیادی در اکثرکشورهای مسلمان پدید آمده است و بر اساس یافته‌های کتابخانه و مصاحبه عمیق حال آیا می-توان وضع موجود بیداری امت ها را تجلی از نور انقلاب اسلامی برشمرد؟

صفت اراده خداوند یکی از مباحث بسیار دشوار و پیچیده در فلسفه و کلام اسلامی است. فلاسفه مسلمان معمولاً اراده الهی را به علم، حب و مانند آن ارجاع داده اند. در این مقاله نظریه شیخ اشراق درباره اراده خداوند بررسی شده است. مطالب شیخ اشراق درباره اراده الهی در بادی امر ناهماهنگ به نظر می آید. ایشان در موارد زیادی بر نفی اراده از واجب تعالی استدلال کرده و در مواردی نیز آن را پذیرفته است. از مجموع مطالب ایشان چهار استدلال بر محال بودن اراده در واجب تعالی استفاده می شود. غنی مطلق بودن واجب الوجود، ذاتی بودن افعال باری تعالی، دوام فعل خدای متعال و تلازم اراده با غرض ورزی محورهای اصلی ادله شیخ است؛ البته شیخ اشراق در مواردی نیز اشارات یا تصریحاتی بر پذیرش اراده واجب تعالی دارد که پس از بررسی دقیق معلوم می شود همه آنها یا ضعف دلالی دارند یا ضعف سندی؛ بنابراین جمع بندی عبارات شیخ اشراق ما را به نظریه نفی اراده در واجب تعالی منتهی می کند. مهم ترین اشکال نظریه شیخ اشراق عدم توجه به متون دینی به ویژه قرآن است که صفت اراده را بارها به خداوند نسبت می دهد.

از نظریه ی علم حصولی که معتقد است هنگام علم به اشیاء صورتی از آنها در نزد ذهن حاضر می شود دو قسم تفسیر ارائه شده است که با عناوین نظریه ی شبح و عینیت ماهوی شناخته می شود. بر نظریه ی عینیت ماهوی، اشکالاتی معنون به وجود ذهنی وارد شده است. علی رغم اینکه ملاصدرا معتقد است اشکالات وجود ذهنی صرفاً نظریه ی عینیت ماهوی را نشان گرفته است اما شیخ اشراق لااقل اشکال «کلی بودن جزئی» را وارد بر اصل نظریه ی علم حصولی و در نتیجه نظریه ی شبح نیز می داند. نظریه ی تمایز حملین ملاصدرا که در پاسخ به اشکال «جزئی بودن کلی» مورد استفاده قرار گرفته است، به نظر می رسد برگرفته از راه حل شیخ اشراق در پاسخ به این شبهه باشد. اما این پاسخ با این مشکل مواجه است که لازمه ی آن یا داشتن صفات ذاتی متضاد برای صورت ذهنی و یا وجود ماهیتی مبهم برای آن است. قبول نظریه ی شبح از سوی شیخ اشراق با اشکال عدم وضوح و غیر قابل تصور بودن مثال و شبح برای شیء خارجی مواجه است و نظریه ی عینیت ماهوی ملاصدرا نیز صرفاً ادعایی اثبات نشده است.