جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از راهکارهایی که فلاسفه برای توجیه پدیدآمدنِ کثرت از وحدت ارائه داده‌اند درنظرگرفتنِ سلسله‌مراتبی برای موجودات بوده است. سنایی غزنوی ازجمله اندیشمندانی است که به سلسله‌مراتبی برای موجودات قائل بوده و در این بحث تحت‌تأثیر نوافلاطونیان بوده است. اما سنایی از حکمت دینی نیز تأثیر پذیرفته است. همین امر موجب شده که نظر او در عین تأثّر از اندیشمندان نوافلاطونیِ مسلمان، متفاوت از آنان باشد. آنچه بیش از هر چیز نمایانگر اختلاف سنایی با فیلسوفان نوافلاطونی است، تأکید وی بر ارادۀ الهی و وابستگی عقل کلی و نفس کلی به امر است. سنایی، ضمن درنظرگرفتن نقشی برای واسطه‌ها در آفرینش، تأکید دارد که آنها وجهی از امر الهی هستند و آنچه واقعاً علت پدیدآمدنِ موجودات است قدرت الهی است و خداوند مستقیماً موجودات را خلق کرده است. سنایی بیشتر قصد تنزیه خداوند را دارد و عقل و نفس کلی را هم برای همین موضوع به کار می‌برد اما آنچه از نظر او واقعاً وجود دارد نه عقل و نفس بلکه خداوند است.

آیین مانوی آیینی است گنوسی که جزء فرقه های عرفانی به شمار می رود. اصل اساسی این آیین، هبوط روح از عالم اعلا که جایگاه حقیقی اوست و گرفتاری آن در عالم ماده است، وظیفۀ انسان در این دنیا رهاسازی روح گرفتار در بند ماده است. مانویان همانند سایر گنوسیان راه نجات روح را دست یابی به گنوس یا همان معرفت می دانستند. میان عقاید مانوی و عرفان اسلامی، مشترکات و مشابهاتی به چشم می خورد که ازجملۀ این مشابهات، اندیشۀ «انسان کامل» است. «انسان کامل» در عقاید عرفانی اسلام، شباهت نزدیکی با «هرمزدبغ» یا «انسان نخستین» در آیین مانوی دارد. انسان کامل و هرمزدبغ بارقه ای از نور الهی در وجود خویشتن دارند و واسطۀ شناخت خداوند هستند که معرفت الهی توسط آنان برای انسان به ارمغان آورده شده است. خداوند آنان را جهت نجات بندگان خود در زمین قرار داده تا با راهنمایی بندگان و رها کردن آنان از قید دنیا و مادیات، روح علوی گرفتار در بند ماده و جسم آنان را رهایی بخشند.

تحقیقی در بیان ویژگی های صراط مستقیم با تکیه بر آیات قرآن و روایات ذیل آیات است. پژوهش حاضر در سه فصل و نه بخش تدوین شده است. نویسنده در فصل اول با عنوان «زیر ساختارهای اعتقادی صراط مستقیم» به طرح مباحثی مانند اعجاز قرآن و جاودانگی و جهانی بودن اسلام و قرآن پرداخته است. وی در فصل بعدی «طراط مستقیم» را موضوع بحث قرار داده و واژه های مرتبط از قبیل سبیل، طریق، سلوک و عقبه را تبیین کرده، سپس صراط مفرد و صراط ترکیبی مانند صراط مستقیم یا صراط الله بررسی شده است. نویسنده در مورد «صراط» در آخرت نتیجه گرفته است که پُلی است بر فراز جهنم که در امتداد همان راه مستقیم در دنیاست و فقط رهروان حجت خدا می توانند به سلامت از آن عبور نمایند، در ادامة ادلة انحصار صراط مستقیم در اسلام را ذکر کرده است. فصل پایانی به «پلورالیسم دینی و هرمنوتیک» اختصاص یافته است که شامل مباحثی مانند: مفهوم و پیشینه پلورالیسم و منشاء پیدایش پلورالیسم است.

عمر خیام، ریاضی دان، فیلسوف، منجم و دانشمند برجسته عصر سلجوقی (ف.526) بیشترین شهرت خود را مرهون رباعیات اندکی است که به اختلاف در میزان و انتساب به نام وی برجای مانده و توجه عالمان و ادیبان را به خود جلب کرده است و راه تحسین و انتقاد بر شعر او گشوده شده است. مهمترین ویژگی شعر خیامی، افکار و اندیشه های اوست که با بیانی ساده و دلنشین در رباعیات او جای گرفته است. شدت تاثیر این افکار به قدری است که عده ای برای بری داشتن ساحت وی از این افکار، خیام شاعر را فردی غیر از خیام حکیم دانسته اند. علی ای حال، نظر به شدت تاثیر این اندیشه های مقاله حاضر با استناد به 178 رباعی مذکور در تحقیق دو مرحوم فروغی و غنی، سعی دارد نقاط ضعف یا قوت اندیشه های کلامی مستتر در این رباعیات را - اعم از آنچه که خوش نامی وی را در پی داشته و یا بدنامی وی را - مورد بررسی قرار دهد و ترتیب موضوعات مورد بررسی از این قرار می باشد: 1- محورها و موضوعات اصلی شعر خیام شناخته شود 2- میزان اصطلاحات به کار گرفته شده در رباعیات خیام معلوم شود 3- مشخص شود که از میان اصطلاحات کدام یک می تواند معنای کلامی داشته باشد. با بررسی رباعی تحقیق شود که آیا اصطلاح مورد نظر در معنای کلامی به کار گرفته شده است یا خیر؟ چنانچه در معنای کلامی است آن رباعی تحلیل شده بررسی شود که معنای آن متضمن کدام یک از موارد زیر می باشد: 1- شک و تردید 2- سوال وایجاد شبهه کلامی 3- انکار.

بدون تردید یکی از وظایف مهمّ بزرگان، حفاظت از سنگر عقاید و معارف اسلام از دستبرد تحریف و تغییر و به تبع آن، مبارزه با راهزنان اندیشه اسلامی و بدعتگذاران است; چرا که سکوت و تساهل در برابر آنها افزون بر این که سبب تزلزل اندیشه مردم در اصول و ارکان دین و تحریف حقایق می شود، نوعی کتمان حقیقت را نیز در پی دارد و انسان را مشمول این آیه می سازد: اِنَّ الذَّینَ یَکتُمُون مَا اَنزَلنَا مِنَ البَیِّناتِ وَ الهُدی مِن بَعدِ مَا بَیَّنّاه لِلنّاسِ فی الکِتابِ اُولئِکَ یَلعَنَهُمُ اللّهُ وَ یَلعَنُهُمُ اللاّعِنُونَ; کسانی که ادلّه روشن و وسیله هدایتی را نازل کرده ایم، پس از آن که در کتاب برای مردم بیان داشتیم، کتمان کنند، خدا آن ها را لعنت می کند، و همه لعن کنندگان نیز آن ها را لعن می کنند.یکی از ابعاد مهمّ زندگی امامان(علیهم السلام) بویژه امام صادق(علیه السلام) دفاع از حریمِ حرمت عقاید، معارف و فرهنگ اسلام ناب بوده است. آن ها در این رهگذر فراوان کوشیدند و حتّی در سخت ترین اوضاع، در برابر تحریف گران و راهزنان طریق عقیده میایستادند. این نوشتار، برخی از انحراف های فکری عصر امام صادق(علیه السلام) و موضع حضرت در انحراف زدایی را در شش فصل بررسی می کند. در فصل نخست، شاگردان و ویژگی های تربیت یافتگان و نقش آن ها در انحراف زدایی و مواد درسی مکتب امام صادق(علیه السلام) بیان شده است. فصل دوم به بررسی نخستین انحراف از انحراف های فکری زمان امام صادق(علیه السلام) به نام «غُلات» می پردازد. در این جهت عوامل و انگیزه های غلوّ، و موضع امام صادق(علیه السلام) در برابر غُلات بررسی می شود. در سومین فصل به دومین انحراف به نام «صوفیه» می پردازد. در ادامه، دیدگاه مکتب امام صادق(علیه السلام) درباره تصوّف بیان شده است. فصل چهارم به یکی دیگر از انحراف های فکری به نام «زندیق» و برخورد امام صادق(علیه السلام)با این پدیده پرداخته است. «مرجئه» یکی دیگر از انحراف های فکری عصر امام صادق(علیه السلام) است که در فصل پنجم مورد تحقیق قرار گرفته و در ادامه، موضع امام صادق(علیه السلام) بیان شده است. در فصل ششم که فصل آخر از این نوشتار است، ابتدا منابع فقهی اهل سنّت مورد بررسی قرار گرفته; سپس برای بعضی از منابع، نمونه هایی ذکر، و به بقیه منابع فقط اشاره شده، و در ادامه فصل، متحوّل شدن فقه در زمان امام باقر و صادق(علیهم السلام) و منابع فقهی اهل بیت(علیهم السلام) همراه با ذکر نمونه هایی بیان شده، و در بخش پایانی فصل، امتیازهای فقه شیعه مورد بحث قرار گرفته است.