جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تجربه دینی رویدادی ذهنی است که صاحب تجربه گهگاه و تا حدی آگاهانه آن را در پی مواجهه با یکی از عناصر روحانی مانند احساس حضور یا دست‌اندرکار بودن وجود یا قدرتی مقدس و غیرجسمانی، فهم واقعیت غایی فراطبیعی، احساس دستیابی به خیراعلای انسان، احساس ابتهاج برین، احساس رهایی و رستگاری یا احساس خود راستین از سر می‌گذراند. چنین تجربه‌ای دارای ارزش معرفت‌شناختی و بنابراین در دفاع از عقلانیت دین­ورزی و دین‌باوری به‌ویژه خداباوری نقش دارد. تجربه عرفانی نیز ازآن‌رو که گونه‌ای احساس درک شهودی واقعیت غایی و بنیادین فراطبیعی و احساس وحدت و یگانگی و احساس رهایی از محدودیت‌های زمان و مکان و خود فردی و احساس ابتهاج است، بی‌گمان تجربه‌ای ذاتاً دینی است. این تجربه ازآن‌رو که در سطوح معرفتی و اخلاقی متفاوت صاحبان تجربه و در موقعیت‌ها و شرایط و مواجهه‌های مختلف رخ می‌دهد، از تنوعی چشمگیر برخوردار و موضوع مطالعات مختلف دین‌پژوهانه شده است. فیلسوفان و معرفت‌شناسان دین معاصر هم به بحث از انواع تجربۀ دینی و دسته‌بندی‌ها و ویژگی‌های آن‌ پرداخته‌اند. جستارحاضر در پی بررسی مشابهت گونا‌گونی تجربه دینی در فلسفه دین معاصر و عرفان اسلامی با تکیه ‌بر دیدگاه کرولاین فرنکس دیویس، دانش‌آموخته دکتری فلسفه از دانشگاه آکسفورد انگلستان و نویسنده کتاب ارزش اثبات‌کنندگی تجربه دینی و مولانا جلال ‌الدین محمد بلخی است. البته پیداست تجربه دینی از دیرباز در سنت‌ها و در میان مردمان مختلف رخ ‌داده است، اما به­منزله یکی از مسائل فلسفه دین پیشینه درازی ندارد. ازاین‌رو، نباید انتظار داشته باشیم که مولانا این موضوع را به شکل سامان‌ یافته و با عنوان‌ها و مفاهیم جاافتاده و تخصصی در فلسفه دین امروزین بیان کرده باشد، اما با توجه ‌به معارف عمیق عرفانی و دینی موجود در گنجینه آثارش می‌توانیم به پاره‌ای از مشابهت‌ها در این دو نگاه اشاره کنیم.

چگونگی رابطۀ میان انسان و خداوند یکی از دغدغه‌های مهم فلسفی، کلامی و عرفانی در جهان اسلام بوده­است. فیلسوفان، متکلمان و عرفای مسلمان با توجه به رهنمودهای قرآن در این زمینه و نیز رویکردهای عقلانی خویش و تأثیرپذیری‌شان از برخی از اندیشه‌های فلسفه‌یونانی، کوشیده‌اند تا هریک به‌گونه‌ای متمایز و درعین‌حال بدون تعارض این رابطه را تبیین کنند. پژوهش کنونی به بررسی آرای دو اندیشمند برجسته از جریان‌های مذکور می‌پردازد. ابن‌سینا به نمایندگی از فیلسوفان مسلمان این رابطه را با الگوی عشق و ادراکات عقلی تبیین می‌کند و معتقد است آدمی با شهود و حب و کشش خویش به‌سوی خداوند، به مقامی می‌رسد که می‌تواند لذتی هم پای لذتِ فرشتگان کسب نماید. غزالی به‌ عنوان صوفی و عارف، رابطه میان انسان و خدا را در الگوی فنا و نابودیِ عرفانی و در چارچوب وحدت با خداوند تبیین می‌نماید. این رویکردهای دوگانه فلسفی و عرفانی دارای پیش‌فرض‌های هستی­شناختی، انسان‌شناختی، معرفت‌شناختی و الهیاتی هستند.

این کتاب مجموعه هفت نوشتار از فلاسفه دین معاصر در باب برخی از مباحث دین‌پژوهی و فلسفه دین می‌باشد.

منازعه بر سر ماهیت معرفت و تعیین شرایط لازم و کافى حالات مثبت معرفتى فاعل شناسا به دو گونه نظریه ‏پردازى درون‏گرایانه و برون‏گرایانه انجامیده است . نظریه‏پردازان درون‏گرا بر درون ى‏بودن شرایط لازم و نظریه‏ پردازان برون‏گرا بر بیرون ى‏بودن آن پاى مى‏فشارند . ابهام در مفهوم درونى و بیرونى و چگونگى ارزیابى اهمیت و جایگاه مؤلفه‏ هاى درونى و بیرونى تحلیل معرفت قلب تپنده بحث درون‏گرایى و برون‏گرایى در دو دهه اخیر تاریخ معرفت‏شناسى معاصر است