جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از شيخ بهائي كه در بازشناختن آيين شيعي اثنا عشري از آيين زيدي و واقفي نوشته است. ملاادهم خلخالي آن را بفارسي در آورده است. (محمد تقي دانش پژوه) رساله كوتاهي است در اعتقادات شيعه كه مؤلف با عنوان «نعتقد - نعتقد» آن را در رد نسبت ناروايي كه عامه به شيعه نسبت مي دهد، نگاشته است. اين رساله گويا از شيخ مفيد باشد. مؤلف شيخ بهائي، مترجم ملا ادهم خلخالي، رساله وجيزه ايست در بيان معتقدات شيعه دوازده امامي از اصول و فروع كه بمنظور تميز اين فرقه از فرق ديگر شيعه تاليف شده است، رساله مرتب بر ده فصل است و مترجم رساله را بمسائل نماز مذيل نموده. (مهدي ولايي) اين رساله در بيان عقآئد ديني خاصه گروه شيعه اماميه اثني عشريه در اصول و فروع است كه به انگيزه تميز از فرقه هاي ديگر شيعه (زيديه، كيسانيه و ... ) نگاشته است. (مهدي ولائي) با عناوين «و نعتقد» دربيان عقايد حقه شيعه اثني عشري است كه شيخ درباره انگيزه تأليف آن چنين مي نويسد: «هدف از نگارش رساله، اين است كه برخي از فرق باطل و منحرف ازجمله زيدي، واقفي و كيساني دربعضي از اصول و فروع داراي عقايد فاسد و باطلي هستند و شيعه اثني عشري از آنان و اصولشان بيزار و متنفرند، مع الأسف بخاطر اشتراك آنها در نام شيعه سبب شده كه برخي از مخالفين اهل سنت كه از حقيقت مذهب ما غافل و ناآگاه مي باشند بين ما و اين گروه منحرف فرق نگذارند و بما نسبتهاي ناروا بدهند لذا برآن شدم كه عقايد اصولي و فروعي مذهب اماميه را بيان نمايم تا برهمگان بويژه مخالفان معلوم گردد كه عقايد ما با اعتقادات گروه ياد شده فرقي فاحش دارد. (براتعلي غلامي مقدم) در الذريعة نام كتاب الاعتقادية آمده و آغاز آن با نسخه حاضر اندكي متفاوت است. (سيد محمود مرعشي) وي اين رساله را براي تنزيه شيعه اثنا عشريه از برخي اعتقادات نادرست كه از آن ديگر فرق شيعه است تأليف كرده است به نوشته ذريعه اين رساله بامواهب المشاهد شهرستاني در 1326 قمري به چاپ رسيده است. (عبدالحسين حائري) شيخ الاسلام بهاءالدين محمد جبعي عاملي (953-1031) دانشمند متكلم عارف وفقيه رياضي شيعي در اين رساله اعتقادات شيعه را گزارش ميدهد. دو ترجمه پارسي آن از ملا ادهم خلخالي و كس ديگر در طوس هست (ش 355 و 356) اين رساله در 1326 به چاپ رسيد (ذريعه ج 2 ص 228). (محمد تقي دانش پژوه) اعتقادات شيعه اماميه را به صورت بسيار مختصر گرد آورده تا مخالفين، اعتقادات دروغ به آنان نسبت ندهند و حقيقت را دريابند. مجموعه عقايد و سرفصل فروعات لازم الاجراء را مؤلف براي معرفي پشت سرهم آورده است. اين اثر در سال 1326 هـ همراه منظومه مواهب المشاهد شهرستاني به چاپ رسيده، البته آغاز نسخه چاپي و نسخه الذريعة اندكي مفصل تر از نسخه ماست (سيد محمود مرعشي) رساله مختصري است كه در آن عقايد مذهب شيعه را در اصول دين و احكام توضيح داده و در آخر اشاره مي كند كه آنچه مخالفين شيعه نسبت ناروا بما دهند مردود است. (انصاري، محمد باقر) مؤلف انگيزه خود از تاليف اين رساله را بازشناسي شيعه اماميه از ديگر فرق منسوب به تشيع همچون زيديه و كيسانيه و واقفيه و. . مي داند از اين روي اقدام به بيان اصول اعتقادي و فروع مذهب اماميه نموده و طي 20 عنوان با عبارت «نعتقد» آن را بيان كرده است. به گفته الذريعه اين رساله داراي شرحي با عنوان «الفرائد البهية في شرح الاعتقادات البهائية» است. مختصري است در عقايد شيعه اماميه در اصول و فروع با عناوين «نعتقد». «محمود نظري» رساله مختصري است در بيان عقايد شيعه اثني عشريه شامل اصول دين و برخي فروع احکام عمليه که به منظور شناخت تفاوت اين فرقه از ساير فرق مسلمان و اثبات ناجيه بودن اين اعتقاد نگاشته و در ده «فصل» تنظيم شده است. اين رساله توسط ملا ادهم خلخالي واعظ معروف به عزلتي (قرن 11ق.) و نيز توسط ناشناسي (قبل از 1039ق.) و محمد صادق تويسرکاني به فارسي ترجمه شده است. از شرحهاي معروف اين کتاب مي توان از شرح استرآبادي و شرح ميرزا علي ناسوتي (تاسوئي) (متولد 1315ق.) نام برد. جويا جهانبخش ضمن کتاب اعتقادات شيخ بهايي به تصحيح ترجمه ها و برخي از شروح پرداخته است. براي آشنايي بيشتر با نسخه ها، شروح، ترجمه ها و چاپهاي رساله الاعتقادات بنگريد به کتابشناسي شيخ بهايي. آغاز كتاب: شيخ مرحوم مي گويد كه الحمدلله علي آلائه [التراث العربي 1/269؛ الذريعة 2/228؛ مشارعربي 70؛ مرعشي 3/195و 3/320و 36/309 و18/201و 26/175 و 25/228 و 29/286 و 30/705 و 34/142و 37/711؛ کتابخانه ملک 5/9 و 9/135 و 5/378 و 5/432 و 37/711؛ آية الله فاضل خوانساري 1/114؛ فهرست آستان قدس 4/26 و 4/27 و 11/30 -31و 14/78 و 4: 36؛ مركز احياء ميراث 1/334؛ آيت الله جليلي 127؛ حوزه علميه امام صادق 1/118؛ مدرسه فيضيه 2/164؛ كتابخانه ملي 14/215 و 11/466؛ مجلس سنا 1/390 (دانشگاه تهران 3: 534 و ش/11 3382)؛ مدرسه رضويه ص 56؛ مجلس شورا 14/244 و 19/332 و 23/824 و 41/62؛ ذريعه 15/284؛ كتابخانه سيد حسين امام ص 188؛ دانشگاه تهران 11/2381 و 17/104 و 17/170 و 16/428؛ ريحانة الادب 3/301؛ فيلم دانشگاه 2/156؛ ‌اهدائي به آستان قدس ص 309؛ كتابخانه نوربخش 2/239؛ شيخ علي حيدر 2/49؛ نشريه 9/378 و 11/728؛ عكسي مركز احياء 7/29؛ فهرستواره منزوي 9/118]

در این مقاله پس از شرح احوال ادهم خلخالی واعظ و شاعر صافی ضمیر سده یازدهم و معرفی تألیفات متعدد و متنوع وی در زمینه های اخلاق، تفسیر، کلام و عرفان، متن رساله "لوازم الدین" که ترجمه و توضیح باب یازدهم از کتاب منهاج الصلاح (مشهور به باب حادی عشر) علامه حلی است، به طور کامل آمده. در این رساله فارسی مسائل کلام و اصول عقاید امامیه بر وجهی که اکثر مردم از آن بهره گیرند مطرح شده است.

چکیده تحلیل جایگاه خودشناسی در اخلاق از منظر ادهم خلخالی و نیز مقایسه آراء ادهم خلخالی و علمای اخلاق فضیلت مدار در زمینه معرفت نفس در اخلاق مقصود اصلی این پژوهش است. ادهم خلخالی در تعریف اخلاقی نفس، آن را صاحب مراتب اشتدادی می داند. وی معرفت نفس را شهودی و منوط به تزکیه نفس می داند که با سیر انسان در مراتب استکمال اخلاقی، تحقق می یابد، آنگاه که نفس از مرتبه حیوانیت و به وسیله طهارت ظاهر و باطن و عمل به شریعت، به مرتبه اطمینان دست یازد. به بیان دیگر تحقق این مراتب در نفس، عامل معرفت شهودی نفس است. نظام اخلاق ارسطویی از ارائه حقیقت نفس و کمال مطلوب آن ناتوان است، زیرا نظام ارسطویی با توجه به نگاه افراطی به فضیلت عقلانی از شئون ماوراء عقل غافل است. ادهم اوصاف و ملکات اخلاقی نفس را بر خلاف ارسطو و پیروان وی از علمای اخلاق همچون ابن مسکویه، نراقی و سایرین، نه عوارض زائد بر ذات؛ بلکه آن ها را قوام نفس می داند که مراتب و درجات گوناگون نفس را می سازند. ادهم بنابر تأثیر پذیری اش از ملاصدرا معتقد است که سیر نفس در مراتب اخلاق از حقیقت نفس جدا نیست. با توجه به رویکرد اخلاقی – عرفانی ادهم، کمال اخلاقی نفس معنایی عمیق تر از معنای آن نزد علمای اخلاق فضیلت مدار دارد، بگونه ای که قلب معنوی که یکی از مراتب حقیقت واحد و ذو مراتب نفس در اخلاق است، در تحقق خودآگاهی شهودی نقش اساسی دارد. طهارت قلب از معاصی و اوهام و تحلیه آن به اوصافی همچون محبت حق عامل درک حقیقت نفس است. در مرتبه قلب، شهود نفس جدای از شهود حق نیست و هدف از خودشناسی رسیدن به این مرتبه از شهود است. همچنین قلب به عنوان عالیترین مراتب کمالیه نفس، جایگاه اطمینان و شهود حق است. بر اساس ملازمت طریقت و شریعت و نقش ضروری شریعت در تنویر و تقویت قوه عاقله در نگاه ادهم و همچنین بر اساس رویکرد عرفانی وی و اهتمامش به طریق عشق و محبت عدد فضائل نفس، بسیار بیش از فضائل مطرح نزد علمای اخلاق فضیلت محور است.

تهدید یا فرصت بودن پدیده‌ی جهانی‌شدن، مرهون برنامه‌های جهانی است و تلاش برای دست‌یابی به اخلاق جهانی، نمونه‌ای از آن برنامه‌ها است. هانس‌کونگ و سویدلر، در ارائه‌ی اخلاق جهانی، از موضع دینی، بیانیّه‌های جهانی ارائه کرده‌اند. این بیانیّه‌ها در هرم اخلاقی، از قاعده‌ی مبنایی، و نه ملاک نهایی، آغاز و آن‌گاه به اصول پایه و میانی می‌انجامند. کارآیی و اثربخشی، سازگاری درونی، تطبیق بر ادیان و انطباق‌پذیری با فرهنگ‌ها و قومیّت‌ها مباحث اصلی است که در بررسی این بیانیّه‌ها به میان می‌آیند. اخلاق جهانی در گرو نظریّه‌های طبیعت‌گرایانه، اخلاق و حُسن و قُبح ذاتی نیست، امّا محتاج نظریّه‌ای است تا اجماع را تأمین کند و آن مطلق‌انگاریِ حداقلّی است که بر اساس ملاک نهایی اخلاق ـ امر نامشروط ـ قابل‌حصول است.