جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب پژوهشی در خصوص «نظریه الفاظ بر ارواح معانی» است. این نظریه از دیدگاه‌های مهم در تفسیر، کلام، حکمت و عرفان اسلامی است که از غزالی تا علامه طباطبایی درباره آن سخن گفته‌اند. در بررسی واژه‌های متشابه قرآن چهار نظریه مطرح است؛ نظریه اهل ظاهر، نظریه حقیقت و مجاز، نظریه اشتراک لفظی و نظریه روح معنا. که ابتدا نویسنده به معرفی هر کدام از این نظریه‌ها می‌پردازد. سپس نظریه روح معنا تحلیل و تفسیر می‌شود. ساختار نظریه و مفهوم این نظریه از منظر دانش‌های گوناگون بررسی شده در ادامه نظریه روح معنا از نظر منطقی، کلامی و فلسفی مورد بحث قرار گرفته است. پیشینه تاریخی نظریه مطرح که از غزالی تا علامه طباطبایی درباره آن سخن گفته‌اند. در بررسی واژه‌های متشابه قرآن چهار نظریه مطرح است؛ نظریه اهل ظاهر، نظریه حقیقت و مجاز، نظریه اشتراک لفظی و نظریه روح معنا. که ابتدا نویسنده به معرفی هر کدام از این نظریه‌ها می‌پردازد. سپس نظریه روح معنا تحلیل و تفسیر می‌شود. ساختار نظریه و مفهوم این نظریه از منظر دانش‌های گوناگون بررسی شده در ادامه نظریه روح معنا از نظر منطقی، کلامی و فلسفی مورد بحث قرار گرفته است. پیشینه تاریخی نظریه مطرح شده و در نهایت نویسنده نظریه را مورد ارزیابی قرار داده است.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

در برخي از کتاب‌هاي کلامي، براي اثبات ضرورت وحي، اين استدلال مطرح مي‌شود که از يک سو، علوم و صنايعي هست که براي بشر ضرورت دارد، و از سوي ديگر، عقل و تجربۀ عادي بشر براي دست يافتن به آنها کافي نيست. پس بايد وحي چنين علوم و صنايعي را در اختيار بشر قرار دهد. اين استدلال، هم به نحو پيشيني و هم به نحو پسيني قابل طرح است؛ يعني هم مي‌‌توان به نحو پيشيني استدلال کرد که چون چنين علوم و صنايعي براي بشر ضروري است، پس خدا بايد آنها را از راه وحي در اختيار بشر قرار دهد، و هم مي‌توان به نحو پسيني گفت: چون چنين علوم و صنايعي عملاً نزد بشر هست، پس وحيي در کار بوده است. در اين مقاله، بحث مي‌شود که گرچه اين سخن درست است که برخي از علوم و صنايع از راه عقل و تجربۀ عادي به دست نمي‌آيد، اما صرف اين نکته نمي‌تواند ضرورت پيشيني يا پسيني وحي را اثبات کند و ممکن است اين علوم و صنايع از راه‌هاي غير عادي ديگري جز وحي در اختيار بشر قرار گيرد.

---

دربارة واژه های متشابه قرآن، چهار دیدگاه اصلی وجود دارد: دیدگاه اهل ظاهر، نظریة اشتراک لفظی، نظریة حقیقت و مجاز و نظریة روح معنا. طبق نظریة روح معنا، الفاظ بر ارواح معانی وضع شده اند و خصوصیات مصادیق در معنای آنها در نظر گرفته نشده است. از اینرو کاربرد آنها میتواند در مصادیق معقول نیز حقیقی باشد. بنابرین الفاظ متشابهی که در قرآن بکار رفته اند در مصادیق مجرد و معقول بنحو حقیقی و نه مجازاً استعمال شده اند.این دیدگاه که نخستین بار غزالی آنرا طرح کرده است در آثار بزرگان فرهنگ اسلامی تا روزگار ما پیوسته مطرح بوده است و بویژه بزرگانی چون فیض کاشانی، حکیم سبزواری، علامه طباطبایی(ره) و امام خمینی(ره) از آن سخن گفته اند. از آنجا که ملاصدرا در تبیین و ترویج این نظریه نقشی بیبدیل داشته است در این پژوهش، بطور خاص تبیین او از این نظریه بررسی میشود .

درباره واژه های متشابه قرآن چهار دیدگاه اصلی وجود دارد: دیدگاه اهل ظاهر، نظریه اشتراک لفظی، نظریه حقیقت و مجاز و نظریه روح معنا. طبق نظریه روح معنا الفاظ بر ارواح معانی وضع شده اند و خصوصیات مصادیق در معنای آن ها در نظر گرفته نشده است. از این رو کاربرد آن ها می تواند در مصادیق معقول نیز حقیقی باشد. بنابراین الفاظ متشابهی که در قرآن به کار رفته اند در مصادیق مجرد و معقول به نحو حقیقی و نه مجازی استعمال شده اند.این دیدگاه فلسفی- عرفانی درباره زبان را نخستین بار غزالی و پس از وی بزرگان فرهنگ اسلامی تا روزگار ما پیوسته مطرح کرده اند. به ویژه بزرگانی چون ملاصدرا، علامه طباطبایی، حکیم سبزواری و امام خمینی از آن گفته اند. در این پژوهش، به طور خاص تبیین فیض کاشانی از این نظریه بررسی می شود.

آن‌گونه که از ظاهر برخی از آیات قرآن کریم برمی‌آید سخن از عمومیت نبوت و ارسال پیامبران برای همۀ مناطق زمین است به این‌صورت که نبوت، حقیقتی فراگیر و شامل همۀ امت‌ها و اقوام است. اما این سخن قرآن با گزارش‌های تاریخی سازگاری ندارد، زیرا تاریخ فقط از وجود پیامبران در منطقۀ خاورمیانه سخن می‌گوید و هیچ گزارش معتبر تاریخی دربارۀ وجود پیامبران در سایر مناطق و تمدن‌های بزرگ جهان وجود ندارد. ناسازگاری قرآن و تاریخ در این مسئله را می‌توان با دو رویکرد بررسی کرد: رویکرد تاریخی و تفسیری. در این مقاله با توجه به رویکرد دوم، بحث می‌شود که حتی اگر صحت گزارش تاریخ دربارۀ نبودن پیامبران در سایر مناطق جهان را بپذیریم، می‌توان نشان داد که تاریخ با سخن قرآن در این زمینه تعارض ندارد. به این منظور، سه واژۀ نذیر، امت و رسول در این آیات بررسی می‌شود و نشان می‌دهیم که می‌توان با تفسیر این سه واژه و به‌ویژه واژۀ «امت» آیات مربوط به فراگیر بودن وحی و نبوت را چنان تفسیر کرد که با تاریخ ناسازگار نباشد.

بحث لاک دربارۀ جوهر، دشواری های فراوانی دارد. وی ازیک سو، جوهر را ناشناخته ای تلقی می کند که فقط تصوری نسبی و مبهم از آن داریم؛ ازسوی دیگر، به فرضیۀ ذره ای[1] معتقد است که طبق آن، عالم واقع درنهایت، متشکل از اتم ها و ذرات مادی است. پرسش اصلی این است که جوهر برای لاک چه جایگاهی دارد. آیا واقعی است؟ یا فقط ذهنی است؟ آیا می توان جوهر را همان اتم ها و ذرات مادی دانست؟ به عبارتِ دیگر، چگونه این دو دیدگاه لاک، یعنی فرضیۀ ذره ای و ناشناخته بودن جوهر، سازگارند؟ برای رسیدن به پاسخ، ابتدا بحث جوهر را در فلسفۀ لاک به اختصار توضیح می دهیم و سپس پاسخ نگارنده را به مسئلۀ مزبور بررسی می کنیم. نگارنده متعقد است راهکار، تمایز حوزه های توجه لاک به جوهر (حوزۀ معرفت شناسانه) و فرضیۀ ذره ای (حوزۀ وجودشناسانه) است.