جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر در باب اصول دين و مسائل كلامى اسلامى شيعى است. این کتاب شرح مختصری بر باب حادی عشر علامه حلی است که مشتمل بر شش بخش است و به كلم الطيب در تقرير عقايد اسلام نامگذاری شد. همچنین به اصطلاحاتی مانند اصول دين، تقليد، وجود و عدم، واجب و ممكن، جوهر و عرض، دور و تسلسل پرداخته است.

از آنجا که قرآن کریم، هدایتگر انسان است، در این راستا نیازمند تفسیر یعنی بیان مفاد استعمالی آیات قرآن، و آشکار نمودن مراد خدای متعال از آن است، که در طول تاریخ اسلام مفسران، تفاسیر مختلفی از این کتاب ارائه نموده‌اند. در این میان، برخی از دانشمندان علوم قرآنی قواعدی را برای تفسیر شمرده‌اند که مفسر باید در تفسیر خود این قواعد را رعایت نماید. از این رو پژوهش حاضر به بررسی رعایت قواعد تفسیری در تفسیر اطیب البیان تالیف مرحوم آیت الله سید عبدالحسین طیب می‌پردازد. در این پژوهش به بررسی هفت نوع قاعده مهم در مورد تفسیر مذکور پرداخته می‌شود که عبارتند از: در نظر گرفتن قرائت صحیح، توجه به مفاهیم کلمات در زمان نزول، در نظر گرفتن قواعد ادبیات عرب، در نظر گرفتن قرائن، مبنا بودن علم و علمی، در نظر گرفتن انواع دلالت ها و احتراز از ذکر بطون برای آیات. با بررسی و تشریح این قواعد در فصلهای جداگانه، تفسیر وی در مورد این قواعد مورد سنجش قرار می‌گیرد.مفسر در مورد اختلاف قرائت‌ها خود را به رسم الخط کنونی مصحف مقید کرده است. در توجه به مفاهیم کلمات در زمان نزول به آیات، روایات، حقیقت قرآنی، عرف و لغت، زبان مرجع و... مراجعه می-گردد. وی در اکثر موارد قواعد ادبیات عرب را در تفسیر آیات در نظر گرفته است. قرائن که به دو دسته پیوسته و ناپیوسته تقسیم می‌گردد، و قرائن پیوسته به لفظی و غیرلفظی تقسیم می‌گردد و سیاق -که نوعی ویژگی برای واژگان بر اثر همراه بودن آنها با کلمه‌ها و جمله‌های دیگر است- ‌تنها عامل قرینه پیوسته لفظی است و در این تفسیر به سیاق و سایر قرائن توجه شده است. مصادیق علم و علمی نیز نصوص آیات، روایات و اخبار تاریخی، اقوال لغت شناسان و... است و مرحوم طیب غالبا به این مصادیق توجه نموده است. دانشمندان دلالت‌های الفاظ را به مطابقی، تضمنی و التزامی و نیز به دلالت‌های اقتضاء، اشاره و مفهومی کلام تقسیم می‌کنند که مرحوم طیب به اکثر این دلالت ها نیز توجه نموده است. با توجه به اینکه مفسر باید در تفسیر آیات، از ذکر بطون احتراز نماید، مفسر اطیب البیان نیز این قاعده را رعایت نموده است.

اطیب البیان فی تفسیرالقرآن تفسیری شیعی وبه زبان فارسی است نوشته آیت الله سیدعبدالحسین طیب متوفی تیرماه سال1370( هشتم محرم 141ه ق).هرچندازنظرمؤلف،برخی اخبارتفسیری مفید یقین نیست ونیز حجیت اخبار آحاددرغیراحکام از نظروی معلوم نیست؛بااین حال درجای جای این تفسیرروایات وارده ازائمه معصومین علیهم السلام به گونه ای گسترده به چشم می خوردو مفسر ذیل بعضی آیات،شأن نزول و قصه های مربو ط به آن راذکر میکندواز بیان روایات نامعتبر پرهیز می نماید .وی در تفسیر آیات ظاهرالدلاله که شامل نصوص و ظواهر می باشند،به همان ظاهراکتفا میکندودربیان آیات غیرظاهر الدلاله وبرای دستیابی به بواطن آيات قران از بیانات خاندان نبوت و عصمت و طهارت بهره می برد وچنانچه درابتدای کتاب تفسیری خود ذکر می کند ،روایات وارده ازمعصومین رابه عنوان منبعی معتبر برای تفسیرخودقرارداده واز روایاتی که موافق باظاهرآیه هستند دربیان معنای واژگان یابیان مرادآیه ونیزدرتفسیروبخصوص طرح مباحث کلامی استنادمیکند.روایات تفسیری ظاهرأمتعارض باآیه ازنظرایشان شامل مصادیقی ازمفهوم آیه،حمل بر معنای باطنی (تأویل)، تقیید، تخصیص وتبیین آیه میباشند،بااین همه معتقدست که دربیشتر مواردروایات تفسیری ناظر به مصادیقی از مفهوم آیه می باشد و به روایات تفسیری به عنوان رافع ابهام ومبین متشابهات استناد می نماید و در مجموع آنچه از بررسی کتاب اطیب البیان به دست می آید اینست که مرحوم طیب را نمی توان در زمرة مفسرین روایی محض محسوب نمود. برخورد مفسرباروایات ورویکردهای خاص وی نسبت به روایات تفسیری وروایات کلامی موضوع موردبحث وبررسی دراین مقاله می باشد.

چکیده ندارد.

‫هدف از اين تحقيق معرفى دو تفسير شيعه اطيب البيان مرحوم سيّد عبدالحسين طيّب (ره) والكاشف مرحوم محمّدجواد مغنيه (ره) مى‏باشد. در اين تحقيق سعى شده مقايسه‏اى تطبيقى وتحليلى از دو تفسير صورت گيرد كه لازمه اين كار معرفى هر يك از صاحبان تفسير از جمله »زندگينامه، انگيزه تأليف، معرفى آثار علمى« آنها مى‏باشد. براى اينكه بتوان خصوصيات هر يك از دو تفسير »روش كلى، سبك، منابع، تشابه واختلافهاى ميان دو تفسير را جستجو كرد دو سوره بزرگ قرآن (بقره ومائده) با دقت با هم مقايسه شده وبقيه قرآن به شكل موضوعى بررسى شده است در هر موضوع به ديدگاههاى خاصى از هر دو مفسر دست پيدا كرده ودر هر مورد جهت نقد وبررسى آن ديدگاهها نظر ساير علما را بعنوان نظر سوم بيان كرده وبه اثبات يا ردّ رأى دو مفسر پرداخته شده است. ويژگى خاص تفسير اطيب البيان تذكرات اخلافى، عملى است كه در جاى جاى تفسير مشاهده مى‏شود مأخذ آن كتب معتبر حديثى شيعه مى‏باشد. مرحوم طيّب انگيزه خود را از تأليف ترويج دين مبين ونشر احكام مى‏داند از راويان غير شيعه روايتى نكرده است. آنچه در الكاشف بيشتر چشمگير بود توجه مرحوم مغنيه به مسائل اجتماعى است كه خود هدف اصلى از نوشتن تفسير را ايجاد بيدارى وجنبش اسلامى در ميان مسلمانان مى‏داند. پروردگار عالم اين دو مفسر بزرگ را با اولين مفسر قرآن، پيامبر اكرم صلوات اللَّه عليه محشور نمايد.

آيت الله سيد عبدالحسين طيّب (1411-1312هـ ق) : ولادت: در هفتم محرّم سال 1312 در يكى از محله هاى اصفهان به دنيا آمد. تحصيلات و اساتيد: وى مقدمات و سطح و خارج را در حوزه اصفهان و در نزد اساتيد متضلع و وارسته اى چون آقا سيد مهدى درچه اى، شيخ حسن يزدى، عبدالكريم كزى، مير محمد صادق مدرس و ديگران فرا گرفت. آيت الله طيب سپس به حوزه نجف كوچيد و خارج فقه و اصول را در نزد اساتيد مبرز آنجا، چون آيت الله كمپانى، آيت الله نائينى و آقا ضياء عراقى فرا گرفت و بيش از ده اجازه اجتهاد از فقهاى نجف و اصفهان و قم دريافت كرد. خدمات: آن مرحوم عمر خود را به تحصيل و تدريس و تأليف و عبادت گذراند. هر سال چهارده مرتبه ختم قرآن مى كرد و در ماه محرم و صفر، هر روز زيارت عاشورا را با آداب كامل مى خواند و هر شب قبل از نماز شب، زيارت چهارده معصوم را مى خواند. تأليفات: 1. اطيب البيان كه در تفسير قرآن و مشتمل بر چهارده جلد است و نگارش آن هجده سال به درازا كشيد. 2. كلم الطيّب كه در عقايد و مشتمل بر سه جلد است. 3. العمل الصالح كه در عقايد و اخلاق است. وفات: آيت الله سيد عبدالحسين طيب در تيرماه سال1370(هشتم محّرم1411هـ ق) در شهر اصفهان به رحمت ايزدى پيوست.

أطْیَبُ البَیان فی تَفْسیرِ القُرْآن، تفسیر قرآن کریم به زبان فارسی، نوشته سید عبدالحسین طیب که همه آیات قرآن را دربرمی‌گیرد و چنانکه صاحب کتاب گفته، آن را به امر حضرت مهدی (عج) نگاشته است. وی در آغاز تفسیر، ده گفتار در باب علوم قرآنی نوشته است. نثر ساده و روان، پایبندی به ظاهر آیات قرآن و وارد نشدن به تأویل، و همچنین رویکرد شیعی در تفسیر آیات قرآن کریم، برخی از ویژگی‌های اطیب البیان دانسته شده است. ویژگی‌های تفسیر: برخی روش‌ها و ویژگی‌های تفسیری اطیب البیان را این‌گونه ذکر کرده‌اند: نثر ساده و روان؛ ترجمه دقیق و عالمانه آیات؛ مقید بودن مؤلف به دلالت لفظی آیات قرآن است و پرهیز از مسائلی که منجر به تطبیق و تأویل می‌گردد.؛ بیان نظرات مفسران بدون اظهار نظر و اکثرا با مقایسه و سنجش نقل کرده است.؛ تفسیر قرآن به قرآن در تفسیر آیات؛ شرح و بسط احکام شرعی و نقل اقوال مختلف در هر باب به صورت فتوایی؛ عدم توجه به اختلاف تا آنجا که صریحا می‌گوید: بنابر آنچه ذکر شد ادلّه مشهور بر اثبات حجیت قرائات هفتگانه، هیچ قابل اعتماد نیست و تنها سیاهی قرآن که از زمان نبی (ص) تا این زمان به نحو تواتر به ما رسیده معتبر است و با شش دلیل قاطع اختلاف قرائات را رد می‌کند.؛ طرح مفصل مباحث کلامی؛ پرداختن به لغت و اشتقاق و غیر آن؛ بیان قصص قرآنی؛ نقل حکایات بعضا مذهبی؛ رجال یاد شده در این تفسیر همه مورد اعتماد شیعه است و به غیر کاری ندارد و حتی مراجعه به تفاسیر عامه را جایز نمی‌داند.؛ توجه ویژه مؤلف به مسایل اخلاقی؛ استفاده از شعر و نثر فارسی و عربی؛ بهره گیری از استدلال و احتجاج؛ جانبداری از شیعه؛ این تفسیر بر اساس مکتب تشیع نوشته شده و از نظر شیعه بسیار جانبداری می‌شود و براهین زیادی بر ردّ نظریات مخالفان تشیع و رفع شبهات وارده و اثبات مذهب امامیه دارد.؛ اندکی مباحث فلسفی، در این تفسیر به چشم می‌خورد، اما منظور اصلی مفسر نیست و در ضمن مباحث، استشهادات زیادی، به منظومه ملا هادی سبزواری دارد.؛ مؤلف برای بیان و اثبات منظور خویش از تمامی اخبار و احادیث اهل بیت (ع)استفاده می‌کند. دوره اطیب البیان در ۱۴ جلد از سوی انتشارات اسلام منتشر گردیده است. طبع جدید این اثر توسط مؤسسه سبطین در قم در سال ۱۳۸۶ش صورت پذیرفت.

آیه دوم سوره مائده که در ارتباط با احکام حج نازل شده، به مسلمانان فرمان داده تا حرمت زائران بیت الله الحرام را حفظ نموده و نه تنها از هرگونه تعدّی به آنان بپرهیزند، بلکه بر نیکی و احسان به آنان با یکدیگر هم پیمان شوند. اما مفسران در تعیین مصداق «آمّینَ البَیتَ الحَرامَ» اختلاف نموده اند. برخی مراد از این زائران را مسلمانان، برخی مسلمانان و مشرکان، و برخی تنها مشرکان دانسته اند که با هدف زیارت یا تجارت به مکه سفر می کنند. در این میان، گروه اخیر که مشرکان را مراد آیه مذکور دانسته اند، پس از تأمل در دیگر عبارات آیه شریفه و شأن نزول ها، به اقامه قراین درونی و بیرونی مبنی بر اثبات دیدگاه خویش پرداخته اند، اما در خصوص نسخ و یا تخصیص این حکم با برخی آیات سوره توبه و یا ابقای حکم جواز ورود مشرکان به مسجدالحرام اختلاف نظر نموده اند. این نوشتار نیز در ابتدا پس از نقد و بررسی هر دو دیدگاه، مشرکان را به عنوان مصداق «آمّینَ البَیتَ» برگزیده و در ادامه با نقد دلایل نسخ یا تخصیص این آیه، بر ابقای حکم جواز ورود مشرکان غیرحربی به مسجدالحرام تأکید نموده است.