جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لمنار (تفسیر القرآن العظیم) تفسیری است جامع ولی ناتمام در ۱۲ جلد که به آیه ۵۳ سوره یوسف پایان می‌یابد. از اول قرآن تا آیه ۱۲۶ سوره نساء به انشای شیخ محمد عبده (متوفای ۱۳۲۳) و املای سیدرشیدرضا (متوفای ۱۳۵۴) است و بعد از آن، رشید رضا به پیروی از سبک شیخ محمد عبده، آن را تا سوره یوسف ادامه داده است. تفسیر المنار یکی از تفسیرهای اجتماعی و تربیتی است که تفسیرهای زیادی از آن متاثرند. توجه کردن به مشکلات کنونی مسلمانان، بررسی علل عقب ماندگی جامعه اسلامی، امکان ساخت جامعه‌ای قوی، برانگیختن امت به یک انقلاب قرآنی علیه اوضاع عقب مانده خویش، برخورد درست علمی با زندگی، عنایت کامل به (ضرورت) تامین اسباب و علل تمدن اسلامی، برخورد با دشمنان، پاسخگویی به تهاجمات فکری استعمارگران که بر اعتقادات و تاریخ و تمدن و بزرگان اسلامی شبیخون زده‌اند (با ادله‌ای علمی و حقایق تاریخی) و بطلان تفکر آنان از ریشه، از ویژگی‌های این تفسیر است. این تفسیر در میان تفسیرهای قرآن کریم دارای رویکردی سیاسی، اجتماعی و تربیتی است که مؤلّف آن به مفسّری مجدّد با روش تفسیری نوینی شهرت دارد و یکی از پیشگامان و متفکران حرکت اسلامی معاصر است.

تفسير الإمام الحسين(ع)، التفسير الأثري التطبيقي، تفسيرى روايى است كه بر اساس برخى از روايات مأثور از امام حسین(ع)جمع‌آورى و تنظيم شده است. اثر مذكور را استاد سيد محمدعلى حلو تدوين و منتشر كرده است. البته اين تفسير شامل همه آيات و سور قرآن نمى‌شود؛ همان‌طوركه همه سوره‌ها را نيز در بر نمى‌گيرد و فقط تفسير 68 سوره را كه با فاتحه آغاز و با اخلاص ختم شده، شامل مى‌شود. همان‌طوركه در عنوان اين كتاب نيز آمده، غالب اين روايات، تفسير كاربردى و به‌صورت تطبيق و بيان مصاديق خارجى آيات است.

روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني اثر شهاب الدین محمود بن صلاح الدین آلوسى به زبان عربى است. روح المعانى گسترده‌ترين و جامع‌ترين تفسير در نوع خود، ميان اهل سنت مى‌باشد. جامع آراء گذشتگان از روايت و درايت بوده، اقوال آنان را با كمال امانت و عنايت، بيان داشته است. كتاب خلاصه‌اى از تفاسير پيش از خود محسوب مى‌گردد، تفاسيرى همچون تفسير ابن‌عطيه، ابوحيان، كشاف، ابوالسعود، بيضاوى، فخر رازى و ديگران. آلوسى ضمن نقل نظرات متفاوت مفسرين برخى از آنها را به نقادى پرداخته است. بيش از همه از تفسير فخر رازى بهره برده و احيانا بخش‌هايى از منقولات رازى به‌ويژه مسائل فقهى آن را نقد كرده است. اين تفسير، تفسيرى است عقلى و اجتهادى كه روش بلاغى، بيانى و ادبى را پيش مى‌گيرد. آلوسى در تفسيرش دربارۀ مسائل اصول و فروع، نسبت به مذهب سلف تعصّب ورزيده و آشكارا آن را بيان مى‌دارد، به همين علت در بسيارى از موارد، ادب نويسندگى را رعايت ننموده است، به معتزله و شيعه بسيار مى‌تازد از جمله ذيل آيۀ 15 سورۀ بقره ج1 ص148 كه به زمخشرى مى‌تازد. وى شيوۀ بدبينى به شيعه و تهمت‌هاى نارواى سلف خويش را دنبال كرده، در هر مناسبت، تهمتهايى بيان نموده كه در كلام گذشتگان نبوده است. مانند، سورۀ ساختگى «الولاية» كه نويسندۀ زردشتى «دبستان المذاهب» بى جهت آن را به شيعه نسبت داده و در هيچ‌يك از منابع شيعه يافت نشده است، آلوسى با كمال جسارت آن را به «ابن شهر آشوب» نسبت مى‌دهد و مى‌گويد: «آن را در كتاب «مثالب» آورده است» (ج 1 ص 23 فائده ششم از مقدمه). با بررسى دو نسخه خطى از كتاب «مثالب» در كتابخانه‌هاى هند اثرى از آن يافت نشد، بلكه در بخشى از كتاب، مسألۀ تحريف با انكار شديد، مطرح شده بود. وى مسائل فقهى نيز به طور گسترده بيان مى‌كند و آراى فقها و مناقشات و مجادلات آنان را يادآور مى‌شود، چنانكه از تفسير به كتاب فقه تبديل مى‌شود مانند آيه 236 سورۀ بقره. در مسائل كلامى هم سخن را به درازا مى‌كشاند و تعصب خود را نيز ابراز مى‌دارد. در تفسير آياتى كه متعلق به طبيعت و آسمانها و زمين مى‌باشد، با نقل كلام اهل حكمت و هيئت چنان كلام را بسط مى‌دهد كه از مدار تفسير خارج مى‌شود و نظر خود را به اثبات مى‌رساند، مانند آيات 38-39 و 40 از سورۀ يس، و آيه 12 سورۀ طلاق. اسرائيليات و روايات دروغ و جعلى، يكى از مشكلات برخى تفاسير پيشينيان بوده است، آلوسى در اين باب ضمن نقل آنها، به نقد و بحث مى‌پردازد و دروغ بودن آنها را آشكار مى‌سازد مانند آيه 12 سورۀ مائده و رواياتى كه بغوى در اين مورد نقل مى‌كند. آلوسى متعرض قراءات نيز مى‌گردد، امّا مقيد به متواتر بودن آنها نيست. همچنانكه مناسبات بين سور و آيات را نيز بيان مى‌دارد. در روح المعانى، اسباب النزول آيات، مورد توجه قرار مى‌گيرد. در بحث‌هاى نحوى نيز آلوسى سخن را به دراز مى‌كشاند و جاى جاى تفسير آشكار است. وى از تفسير رمزى و عرفانى نيز چشم نمى‌پوشد و پس از تفسير ظاهرى آيات، در حدّ توان به آن مى‌پردازد، در اين مورد از تفاسير نيشابورى، قشيرى، ابن عربى و مانند آن، بهره مى‌گيرد و گاهى نيز در وادى خيال و وهم سرگردان مى‌ماند. خلاصه اينكه، روح المعانى، دايرةالمعارف تفسيرى طولانى و مفصل است كه تقريبا از حجم و حدود تفسيرى خارج شده است. مى‌توان گفت: تفسير آلوسى، گسترده‌ترين تفسيرى است كه پس از فخر رازى به شيوۀ كهن ظهور يافته است، بلكه نسخۀ دوم تفسير رازى است ولى با اندكى تغيير. روش كلى وى در ورود به تفسير بدين‌گونه است كه: ابتدا به نام سوره، مكى، مدنى بودن و اقوال موجود در اين قسمت، مى‌پردازد، سپس به ذكر فضل سوره و خواص آن همت مى‌گمارد، بعد از آن تفسير سوره را آيه به آيه و كلمه به كلمه، بيان مى‌دارد، كه در آن به لغت، ادبيات، قرائت، مناسبت بين آيات و سور و اسباب نزول، مى‌پردازد و در مباحث لغوى و ادبى به اشعار عرب استشهاد فراوان دارد. جلد اول به تفسیر سوره‌های حمد از آيه 1 تا 7 و بقره از آيه 1 تا 141 می پردازد.

گاهی (مسند) وصف کتاب است و در این صورت به كتابى كه در آن احاديث به ترتيب صحابه (يعنى: نخستين مرجع در اسناد حديث پس از پيامبر) گرد آمده باشد. یا به مجموعه‌ای از احادیث نبوی که یک راوی آن‌ها را از آن حضرت نقل کرده باشد، اطلاق می‌گردد. ھذا كتاب سجّلتُ فیه ما وقفتُ علیه من أحاديث الإمام أمیر المؤمنین عليّ ابن أبي طالب علیه من الصلوات أفضلھا، ومن التحیّات أزكاھا وأطیبھا وفقھه وفتاويه، وأقضیته، وسائر ما سُجّل عنه من ألوان العطاء المشعّ، والحكمة الھادية في مختلف مجالات الحیاة، ففیھا الأحكام وفیھا الإحتجاجات، والقضاء والنصائح، والحكم وشتّى المفاھیم التي تنیر للإنسان المسلم طريقه في الحیاة.

موسوعة فضائل القرآن الحكيم و خواص سوره و آياته، تألیف عبدالله صالحی نجف‎آبادی، کتابی است سه جلدی به زبان عربی با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به بیان فضایل و خواص سوره‎ها و آیات قرآنی پرداخته و روایات وارده در این زمینه را با استناد به «اخبار من بلغ» بدون پیرایش، ذکر کرده است. کتاب، دارای اهدائیه، مقدمه و محتوای مطالب است. نویسنده در نگارش این اثر از 148 منبع عربی از منابع شیعه و سنی بهره برده که برخی از آنها عبارتند از: ينابيع المودة سلیمان بن ابراهیم قندوزی، وافی فیض کاشانی، نوادر راوندی، نزهة الناظر في الجمع بين الأشباه و النظائر یحیی بن سعید حلی، منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة میرزا حبیب‎الله هاشمی خوئی، المنجد في اللغة و الأعلام، من‎لايحضره‎الفقيه شیخ صدوق، مناقب آل أبي‎طالب محمد بن علی بن شهرآشوب سروی مازندرانی و... کتاب با ذکر آیه 2 سوره بقره و آیه 17 سوره اسراء آغاز می‎شود[۲]. نویسنده در مقدمه پس از حمد و ثنای الهی، از اعجاز قرآن و لزوم اعتقاد به آن و آثار و خواصش صحبت می‎نماید و در این راستا به خود آیات قرآنی و روایتی از شیخ طوسی با اسنادش از پیامبر(ص) و نقل قول طبرسی از ابن مسعود در جهت تأیید این مطلب صحبت می‎کند. او درباره سبب تألیف این اثر این‎گونه توضیح می‎دهد: احادیث فراوان و آثار زیادی از فریقین از اهل بیت وحی و علم، درباره فضیلت قرائت قرآن و عظمت آن و ثواب تلاوتش در زمان‎های مختلف وارده شده است؛ همچنین روایاتی درباره خواص سوره‎ها و آیات قرآن و منافع آن، مانند: استشفای به قرآن و جلب رزق و روزی و دوری جستن با قرآن از شرور و آفات و... نقل شده است و ازآنجاکه این روایات و احادیث در کتاب‎های تفسیر و حدیث و غیره پراکنده بودند و مراجعه و دسترسی به آنها سخت و دشوار می‎نمود، من علاقه داشتم این موارد را در کتاب مرتب و مجموعه واحدی گرد آورم تا مراجعه و دسترسی به آنها آسان گردد... در این راستا تمام توانم را در مراجعه به منابع و مصادری که دسترسی به آنها برایم ممکن بود، به‎کار گرفتم تا احادیث و آثار را جمع کنم و نتیجه آن، به‎صورت کتاب حاضر در آمد. از جمله منابع این اثر، کتاب «خواص القرآن العظيم و يُسمّی منافع القرآن العظيم» است که منسوب به امام جعفر صادق(ع) می‎باشد و ازآنجاکه این اثر، مانند سایر مصادر نیست که به‎صورت مستقل وجود داشته باشد، نویسنده در استفاده از این منبع به چاپ مواردی از آن در «مجله علوم حدیث» دانشکده علوم حدیث تهران استناد کرده است و همچنین به مصادری مانند «جنة الأمان الواقية»، معروف به مصباح کفعمی و «البرهان في تفسير القرآن» سید هاشم بحرانی که از «خواص القرآن العظيم» نقل حدیث کرده‎اند، رجوع کرده است. از نکات لازم به ذکر این اثر این است که عبدالله صالحی نجف‎آبادی در آن احادیث صحیح و ضعیف را باهم نقل کرده است و تلاشی در راستای جداسازی روایات صحیح و حسن از ضعیف نکرده است. همچنین به اختلاف نسخه‎ها و متون نیز کاری نداشته و به آن توجه نکرده است، بلکه صرفا با ذکر منبع و مأخذ به ذکر روایت پرداخته و البته برخی اختلافات و موارد دشوار مهم را در حواشی آورده است و انتخاب در موارد اختلاف را هم برعهده خوانندگان اهل علم و فضل گذاشته است. وی در راستای توجیه این کار (جدا نکردن روایات صحیح و غیر صحیح در این باب) به احادیث «من بلغ» استناد کرده و هفت مورد از این روایات را ذکر می‎نماید. محتوای «اخبار من بلغ» این است که هر انسانی که چیزی از روایات برای او نقل شود که محتوای آن ثواب در ازای عمل کردن به کار خاصی است و به آن روایت عمل کند، اجر و ثوابی که به گوشش رسیده بوده، برایش در نظر گرفته می‎شود، هرچند که در واقع چنین چیزی نبوده باشد. نویسنده علاوه بر «اخبار من بلغ»، به روایات دیگری هم که به‎لحاظ محتوایی مشابه آنها هستند، استناد کرده و دلیل دیگری نیز برای این کار می‎آورد که محتوای آن استناد به عادت شخص کریم و بخشنده است که به‎خاطر اکرام پیامبر(ص) و خاندانش(ع) عمل بندگانش را که به قصد طاعت او انجام شده، ضایع نمی‎نماید. البته دستیابی به این آثار را منوط به تحقق شرایطی، از جمله ایمان و اعتقاد شخص به آن امر، اخلاص وی در انجام عمل، رعایت شرایط و کیفیات زمانی و مکانی و... که برای عمل و تحقق اثر یا ثواب آن ذکر شده، طهارت شخص و... می‎داند و سپس پنج روایت را در شرایط استجابت دعا ذکر می‎کند. محتوای مطالب این اثر برحسب روایات و عناوین در شش فصل که در دو باب اصلی قرار دارند، مطرح شده است: باب اول، حاوی روایات و احادیثی است که درباره فضیلت و عظمت، ثواب تلاوت، خواص سوره‎ها و آیات قرآن وارد شده‎اند. این باب دو فصل دارد: فصل اول، حاوی مطالبی است که متعلق به فضائل قرآن و عظمت آن، ثواب تلاوتش، تعلیم و تعلمش، کیفیت قرائت و حفظش، استشفای به آن و غیره است که سرجمع دربردارنده 44 موضوع در ده عنوان است. فصل دوم، به بیان فضیلت هر سوره‎ای به‎صورت خاص و جداگانه و ثواب قرائت آن می‎پردازد. در این فصل همچنین خواص هر سوره و خواص برخی آیاتش که به‎صورت منحصر و مستقل در روایات آمده بیان می‎شود. دومین باب، حاوی احادیث و روایاتی است که درباره خواص سوره‎ها و آیات و منافعشان و دفع آفات و امراض و قضای حوایج در امور مختلف در زمان‎ها و مکان‎های خاص وارد شده که دارای چهار فصل است: فصل اول، احادیثی را در بر دارد که شامل فضایل و خواص برخی از سوره‎ها باهم، یا یک سوره کامل از قرآن یا مجموعه برخی از آیات باهم هستند. دومین فصل، درباره روایاتی است که در فضیلت و خواص آیاتی از سوره‎های مختلف درباره استشفای به آن برای دفع مرض یا دفع مخاویف و آفات وارد شده‎اند. سومین فصل، روایاتی با مضمون خواص سوره‎ها و آیات شفابخشی است که در ضمن حرزها و اوراد برای دور ماندن از هر امر مخوفی یا شفای مسحور یا مصروع و... وارد شده و فصل چهارم، در ذکر سوره‎ها یا آیاتی است که ضمن نمازهای مستحبی وارده از اهل‎بیت(ع) به‎عنوان سیره و عمل عبادی آنان یا بیان توسل به آن نماز در قضای حاجت و شفای مریض، البته در زمان و مکان خاص، وارد شده است.

.