جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر یک کتاب شعر و ادبیات حماسی، ارزشی و آئینی درباره امام حسین ع و کربلا، ارزش و فضیلت کربلا، اتفاقات بعد عاشورا، مجلس یزید و... می باشد.

قصیده‌ی میمیه‌ یا شافیه از ابی‌فراس حمدانی یکی از شاعران نامدار قرن چهارم هجری است که بیانگر کرامات اهل‌بیت پیامبر علیهم السلام و مظالم بنی‌عباس است. ابی‌جعفرمحمدبن امیرالحاج حسینی به شرح و توضیح این ابیات پرداخته است؛ این قصیده که در 60 بیت سروده شده، یکی از بهترین قصائد او به شمار می‌رود و شافیه نام دارد؛ زیرا التیام‌بخش دل‌هایی است که از ظلم وستم نسبت به اهل‌بیت پیامبر علیهم السلام به درد آمده‌اند. زمانی که ابوفراس مطلع شد علی بن سکره عباسی شعری سروده و در آن خاندان پیامبر علیهم السلام را تحقیر کرده است، این قصیده را در رد او سرود. امیرالحاج حسینی به این ترتیب که بعد از ترجمه‌ی دقیق ابیات، واژگان دشوار را توضیح داده و روایات و احادیث مربوط به آن را بیان نموده‌است. او ضمن بیان تفاسیر، آیات، احادیث و روایات ، از اشعاری زیادی برای تلطیف فضای متن استفاده کرده‌است.

شكوه شعر عاشورا در زبان فارسي نوشته محمدعلی مجاهدی می باشد. وی در این کتاب، از کم و کیف واقعه عاشورا و جایگاه آن در شعر فارسی سخن می‌گوید و در این راه، مباحث کتاب را با شواهد مختلفی مشحون می‌سازد. کتاب با بررسی شعر از منظر قرآن و سنت آغاز می‌شود؛ سپس از شعر عاشورایی و شعر آیینی تعریفی به دست داده شده، موضوعات شعر آیینی و چهره‌های شاخص آن تا سده نهم معرفی می‌گردد؛ آن گاه از پیشینه شعر عاشورا در زبان فارسی سخن می‌رود. مبحث بعدی کتاب درباره سیر تطور تدریجی شعر عاشوراست که این موضوعات را شامل می‌شود: «عوامل دخیل در تطور بیرونی و ساختاری شعر عاشورا» و «عوامل دخیل در تطور درونی و محتوایی شعر عاشورا.» مطالب بعدی کتاب عبارت‌اند از: «رویکرد شاعران به مفاهیم ارزشی عاشورا در دو دهه اخیر»، «بایدها و نبایدها در شعر عاشورایی» و «بررسی نوحه‌ها و شعارهای عاشورایی».

عاشورا (ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها و پیامدها) نوشته سعید داودی و مهدی رستم نژاد زیر نظر آیت الله ناصر مکارم شیرازی می باشد که از شش بخش اصلی تشکیل شده است. در بخش نخست در شش فصل به شخصیت امام حسین(ع) و فلسفه‌ی عزاداری پرداخته شده است و در پایان بخش اول تحلیل صحیح در فلسفه‌ی عزاداری آمده است. ریشه‌های قیام عاشورا بخش دوم کتاب است و در هشت فصل دلایل وقوع عاشورا بررسی می‌شود. بخش سوم کتاب در سه فصل به انگیزه‌های قیام عاشورا می‌پردازد و رویدادهای قیام عاشورا بخش چهارم کتاب است و که از دو فصل نسبتا مفصل از مدینه تا کربلا و از کربلا تا مدینه تشکیل شده است. بخش پنجم آثار و پیامدهای قیام عاشورا را در سه فصل بررسی می‌کند و اشعار برگزیده فارسی و عربی بخش ششم کتاب است. فهرست‌ آیات، روایت، اشخاص و لقب‌ها، اماکن و منابع پایان بخش کتاب عاشورا (ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها و پیامدها) می‌باشد.

کاروان شعر عاشورا، اثر محمدعلی مجاهدی (پروانه)، مجموعه‌ای است که در آن، اشعاری از شاعران گذشته و حال، در قالب غزل، قصیده، دوبیتی، شعر سپید و شعر نیمایی، در مدح و منقبت اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه امام حسین(ع) و قیام عاشورا، گرد آمده است. متأسفانه تاکنون تذکره مستقلى درباره شاعران آیینى و نیز شعرایى که داراى آثار منظوم عاشورایى‏اند، نگاشته نشده و به‌رغم اهمیت موضوعى، مورد عنایت تذکره‌‏نویسان فارسى‌زبان قرار نگرفته است. انگیزه اصلى از تألیف اثر حاضر، پر کردن این خلأ ملموس و برآوردن نیاز محسوسى است که مشتاقان فارسى‌زبان فرهنگ عاشورا به مطالعه و مرور این‏گونه آثار دارند. کتاب با دو مقدمه از پژوهشکده تحقیقات اسلامی و نویسنده آغاز و مطالب در شش فصل، تنظیم شده است. اثر حاضر حاصل مطالعات سى‏واند ساله نویسنده پیرامون موضوعات شعر آیینى در زبان فارسى است. فیش‏هاى موضوعى بسیارى که به‌تدریج در این زمینه‏‌ها آماده شده بود، راهگشاى نگارنده در پدید آوردن و به سامان رساندن این اثر بوده است. در مقدمه نخست، به موضوع و اهمیت کتاب اشاره شده و در مقدمه نویسنده خلاصه‌ای از محتوای فصول کتاب، ارائه شده است. نویسنده، معتقد است با پدید آوردن آثارى از این قبیل، مى‏‌توان در مسیر احیاى شعر عاشورا و روند تکاملى آن گام برداشت و با معرفى و گرامیداشت پدیدآورندگان آثار منظوم عاشورایى، انگیزه‏‌هاى لازم را در شعراى جوان براى پیمودن این مسیر هموار و درعین‌حال دشوار، به وجود آورد. فصل اول با عنوان «سیماى امام حسین(ع) در شعر فارسى»، به شاعرانى اختصاص دارد که اثر منظوم مستقلى درباره سالار شهیدان و شهداى کربلا و حادثه کربلا ندارند، ولى با رویکردى کوتاه و گذرا در برخى از آثار منظوم خود از این مهم غافل نمانده‏‌اند. در این بخش، نمونه‏‌هایى از آثار 35 تن از شاعران فارسى‌زبان، از سده پنجم تا سده سیزدهم، ارائه شده است. از جمله شعرایی که در این فصل معرفی شده‌‎اند عبارتند از: ابوزید محمد غضائری رازی (متوفی اوایل سده پنجم هجری)؛ قطران تبریزی (متوفای 466ق)؛ حکیم ناصرخسرو قبادیانی (394-481ق)؛ ادیب صابر ترمذی (متوفای 538ق)؛ سیدحسن غزنوی (متوفای 556ق)؛ انوری ابیوردی (متوفای 585ق)؛ خاقانی شروانی (520-595ق)؛ عطار نیشابوری (540-618ق)؛ شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی (متوفای 691ق)؛ جلال‌الدین محمد مولوی بلخی (604-672ق)؛ خواجوی کرمانی (679-753ق)؛ قاسم انوار تبریزی (757-837ق)؛ عصمت بخارائی (817-898ق)؛ ابوالحسن فراهانی (سده یازدهم هجری) و.. نویسنده در فصل دوم، بیش از هشتاد منظومه نادر عاشورایى را معرفى کرده است که اغلب آنها به زیور طبع آراسته نشده و از نسخه‏‌هاى خطى آنها در کتابخانه‏‌هاى داخل و خارج از ایران نگاهدارى مى‌‏شود و معدودى از آنها که به چاپ رسیده، همانند نسخه‏‌هاى خطى کمیاب و نادرند. این بخش از تذکره، بیشتر جنبه کتاب‏شناسى دارد و نویسنده با معرفى این منظومه‏‌ها و سرایندگان غالباً گمنام آنها، مشعل فروزانى را فرا راه اهل تحقیق در قلمرو شعر فارسى برافروخته؛ به این امید که هریک از آنان در حد توان و فرصتى که دارند در احیای نشر این گنجینه‏‌هاى ارزشمند بکوشند و غبار غربت را از چهره این آثار منظوم عاشورایى و سرایندگان گمنام و بااخلاص‏شان بزدایند و بر غناى گنجینه گران‏سنگ شعر آیینى در زبان فارسى بیفزایند. برخی از نویسندگان این منظومه‌ها عبارتند از: ابوالمفاخر رازی (سده پنجم و ششم)؛ طغان شاه قمی شاهرودی (نیمه سده نهم)؛ ابن همام شیرازی (سده دهم)؛ ندای یزدی نیشابوری (سده دهم هجری)؛ لامعی برسوی (939ق)؛ حیرتی (961ق)؛ عطاءالله هروی (سده نهم و دهم)؛ نگاهی آرانی کاشانی (سده دهم هجری)؛ ابوتراب اصفهانی (متوفای 1143ق)؛ ندیم مشهدی (سده دوازدهم هجری)؛ صابر تونسوی (سده 12ق)؛ محسن تتوی (1162ق)؛ سحاب اصفهانی (نیمه اول سده سیزدهم هجری)؛ عابد اصفهانی (نیمه اول سده سیزدهم هجری)؛ خطایی یزدی عقدایی (سده سیزدهم هجری)؛ سلطانی کلهر کرمانشاهی (متولد 1247ق)؛ بیدل رودباری قزوینی (سده سیزدهم هجری)؛ ساغر اصفهانی (سده سیزدهم هجری)؛ اسیر لکهنوی (سده سیزدهم هجری) و.. در فصل سوم به نقل اشعارى پرداخته شده که نام سرایندگان آنها مشخص نیست. نویسنده، معتقد است این آثار منظوم عاشورایى که بیشتر از مقتل‏هاى فارسى نقل شده‌اند، به‌خاطر نامعلوم بودن سرایندگان‏شان نمى‏‌توان در مقطع زمانى خاصى قرار داد، ولى شیوه کلامى آنها را مى‏‌توان به تفاوت مورد، با سبک بیانى رایج در سده‏‌هاى پنجم تا دهم مقایسه کرد. در فصل چهارم با عنوان: «چهره‏‌هاى آشناى شعر عاشورا»، به معرفى شاعرانى پرداخته شده که از سده چهارم تا نیمه اول سده سیزدهم در جاى‌جاى ایران و سایر کشورهاى اسلامى می‌زیسته‏‌اند و داراى آثار منظوم عاشورایى مستقلى می‌باشند. نویسنده براى بررسى بیشتر در مورد این گروه از شاعران و آثار عاشورایى آنان، چهار محور موضوعى را براى هریک از آنان در نظر گرفته است: زندگی‌نامه؛ سبک شعرى؛ دامنه تأثیر آثار عاشورایى و برگزیده آثار عاشورایى. برخى از این شاعران داراى یک یا دو اثر منظوم عاشورایى‏اند که به‌ناگزیر به نقل آنها پرداخته شده، ولى در مورد سایر شعرا، برگزیده و منتخبى از آثارشان ارائه شده و اگر داراى ترکیب‏بند عاشورایى بوده‏‌اند، نویسنده سعى کرده است در حد گنجایى مقال، تماما و یا بندهایى از آنها را برگزیند. این بخش حاوى شرح احوال و برگزیده آثار 27 تن از شاعران فارسى‌زبان مى‏‌باشد. برخی از شعرایی که در این فصل معرفی شده‌اند عبارتند از: کسائی مروزی (341-391ق)؛ ابوالمفاخر رازی (سده پنجم و ششم)؛ سنایی غزنوی (545ق)؛ اوحدی مراغه‌ای (670-738ق)؛ ابن یمین فریومدی (769ق)؛ سلمان ساوجی (778ق)؛ ابن حسام خوسفی (783-975ق)؛ ابوالمؤید خوارزمی؛ بابافغانی (925ق)؛ اهلی شیرازی (858-924ق)؛ وحشی بافقی (991ق)؛ محتشم کاشانی (996ق)؛ عاشق اصفهانی (1107-1181ق)؛ آذر بیگدلی (1123-1195ق) و.. در فصل پنجم این تذکره، رویه‏‌اى که در فصل چهارم اعمال شده، ادامه پیدا کرده است و به شرح احوال و آثار عاشورایى 51 تن از شاعران فارسى‌زبانى اختصاص یافته که در مقطع زمانى نیمه دوم سده 13 تا پایان سده 14 زندگى می‌‏کرده‌‏اند. از جمله این افراد عبارتند از: وصال شیرازی (1197-1262ق)؛ فنای زنوزی (1263ق)؛ قاآنی شیرازی (1223-1270ق)؛ نصرت اردبیلی (1272ق)؛ یغمای جندقی (1196-1276ق)؛ فدایی مازندرانی (1200-1280ق)؛ مجرم افشار (حدود 1280ق)؛ داوری شیرازی (1238-1383ق)؛ سروش اصفهانی (1228-1285ق)؛ سید یعقوب ماهیدشتی (1292ق)؛ گلشن شیرازی (سده سیزدهم)؛ جلوه اصفهانی (1338-1314ق)؛ قدرت قمی (1271-1316ق) و.. در فصل ششم به شرح احوال و نقل آثار عاشورایى شاعران معاصر پرداخته شده است. نویسنده در این فصل، تنها به معرفى 103 تن از چهره‏‌هاى عاشورایى‌سراى معاصر بسنده کرده و آن را در معرض نظر و داورى مشتاقان فرهنگ ماندگار عاشورا قرار داده است. از جمله این افراد عبارتند از: غلامرضا آذر حقیقی (آذر)، محمد آزادگان (واصل)، محمدرضا آقاسی، خسرو آقایاری، سید رضا آل یاسین (همایون)، حسین آهی، خسرو احتشامی هونه‌گانی، علی اخوان ارمکی، حسین اخوان کاشانی (تائب)، حسین اسرافیلی، امیر اکبرزاده، محمود اکرامی (خزان)، قیصر امین‌پور، علی انسانی، علی باباجانی، عباسعلی براتی‌پور، سید محمداسماعیل بلخی و..

سلسلة الغدير الموضوعية؛ بحث مستل من موسوعة الغدير للعلامة الأميني رحمة‌الله‌عليه تحقيق، تلخيص و طبقه‌بندى موضوعى مجموعه يازده جلدى كتاب «الغدير» علامه عبدالحسين امينى مى‌باشد كه توسط محمدحسن شفيعى شاهرودى، تأليف و گردآورى شده است. كتاب به زبان عربى و مقدمه آن، در سال 1385ش، نوشته شده است. كتاب به انگيزه معرفى «الغدير» بين مردم و به‌ويژه جوانان نوشته شده است. آنچه باعث اهميت اين كتاب مى‌شود، آن است كه تا پيش از اين، محققان و پژوهشگران براى تحقيق در يك موضوع، بايد يازده جلد كتاب «الغدير» را ورق مى‌زدند، اما اثر حاضر، فرصت مطالعه سريع و دريافت مطالب در يك موضوع را براى مخاطبانش فراهم كرده است. مطالب این جلد از کتاب: شعر و شعرا: كتاب حاضر خوانندگان را با شعر و شاعران صدر اسلام و شعرايى كه در باب عظمت و منزلت غدير اشعارى سروده‌اند، آشنا مى‌سازد. نگارنده در ابتدا راجع به شعر و شاعرى و اقوالى كه در اين زمينه از قول محدثان نقل شده و اينكه شعر و شاعر از نگاه قرآن و سنت چه منزلتى داشته، سخن مى‌گويد. ذكر اينكه شعر، سحر بيان است يا مطلبى بيهوده است و يا بايد آن را از الهامات غيبى دانست، موضوعات صفحات بعدى است كه نويسنده بدان پرداخته و به مقام و منزلت شعر و شعرا در دوره ائمه(ع) هم اشاراتى مى‌نمايد. وى در ادامه، شاعرانى را كه در شأن و وصف غدير اشعارى سروده‌اند، يك‌به‌يك نام برده و نخستين آن‌ها را خود اميرالمؤمنين(ع) مى‌داند. حسان بن ثابت، قيس انصارى، محمد حميرى و عمرو بن عاص از جمله شاعرانى هستند كه در سده اول در ابيات و قصايد خود از واقعه غدير خم ياد كرده‌اند. وى در صفحات ديگر كتاب به ترتيب شاعران غدير را از سده دوم هجرى تا سده دوازدهم به ترتيب نام برده و براى معرفى هريك از آن‌ها عنوان جداگانه‌اى در نظر گرفته است.

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد دوازدهم: الإختصاص؛ الإختصاص، مجموعه‌ای متنوع از احادیث معصومان(ع) در حوزه عقاید، سیره و تاریخ، حکمت و اندرز، اخلاق و آداب، فضایل اهل بیت و نقایص مخالفان آنان، معجزات و کرامات. درباره نویسنده کتاب، اختلاف نظر هست و شیخ مفید، جعفر بن حسین المؤمن و أبو علی أحمد بن الحسین بن أحمد بن عمران، در منابع مختلف نویسنده آن شناخته شده‌اند. برخی، این کتاب را به نویسنده‌ای ناشناخته منتسب کرده‌اند. در این میان شهرت انتساب الاختصاص به شیخ مفید از دیگران بیشتر است. کتاب «الإختصاص» موضوع واحدی ندارد و مؤلف در مقدمه کتاب به این نکته اشاره کرده است. وی می‌گوید: «این کتاب را تألیف و تصنیف کرده، در گردآوری‌اش زحمت بسیار کشیدم و در آن گونه‌های مختلف احادیث و روایات برجسته و آثار نیکو و حکایات در موضوعات بسیار در مدح افراد و فضیلت آنان و مراتب علما و درجات و فهم آنها وارد کردم.» کتاب، یک مقدمه چند سطری دارد و بعد از آن مطالب کتاب با دو روایت در فضل علم آغاز می‌شود و سپس روایاتی درباره شرطة الخمیس و بعد احادیثی درباره فضایل علما و آنگاه درباره اصحاب ائمه(ع) می‌آید؛ روایاتی درباره حوادث پس از وفات پیامبر(ص)، مناظره ابوحنیفه با امام صادق (ع)، قصیده فرزدق، اقوال برخی از حکما و وصایای لقمان حکیم، از دیگر موضوعاتی است که در این کتاب نقل شده است.

کتاب «الصحیح‌ من‌ سیرة الاما‌م‌ الحسین‌ بن‌ علی‌ علیه‌ السلام‌» نوشته علامه مرتضی عسکری، دايرة المعارفي 20 جلدي از سيره و تاريخ زندگي امام سوم شيعيان حسين بن علي عليه السلام مي باشد. مهمترين عناوين و موضوعات جلد چهارم كتاب كه به آن پرداخته شده است عبارتند از: فضل الامام الحسین علیه السلام، عظمة الحسین (ع) و حرمته، مدح الامام الحسین علیه السلام.