جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث نقش معاد باوری بر تعالی نفس از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع اسلامی است که امیر مومنان به شیوه‌های مختلف از آن سخن به میان آورده اند. انسان نسبت به بقیه موجودات ذاتا توانایی این را دارد که نفس خود را از بدی‌ها باز دارد و به نیکی‌ها گرایش دهد و در مسیر رشد و تعالی قدم گذارد. اعتقادات انسان یکی از اثرگذارترین مواردی است که انسان را به سوی اهدافش پیش می برد از میان عقاید انسانی ، اعتقاد به معاد نقش مهم و سازنده ای در تعالی نفس داشته است . فردی که معاد باور است از پلیدی و زشتی گناه فاصله می گیرد و به سوی افعال نیک و فضایل اخلاقی گرایش پیدا می کند . از منظر امام علی (ع) شاخصههای نفس متعالی شامل: تواضع و فروتنی، دارا بودن باطنی پاک و نیتی خالص، اخلاقی نیکو، خیرخواه بودن و همچین صفاتی از قبیل کم گویی، آزار نرساندن به دیگران، دل نبستن به دنیا، اهل مناجات شبانه و دارای بینش و بصیرت است. از دیدگاه امام علی (ع) عواملی که باعث می‌شود معاد باوری انسان در جهت تعالیش موثر واقع شود موضوعاتی همچون هدفمند شدن زندگی، گرایش به کار نیک، گرایش به توبه، تعدیل غرایز، دوری از آرزوهای طولانی، پایان پذیر بودن دنیا، نظارت درونی، آشنایی با اوصاف حیات ابدی و آمادگی برای آن است. البته موانعی بر سر راه این معاد باوری بر تعالی نفس وجود دارد از قبیل غفلت، جهالت، پندارگرایی و تکیه بر ظن و گمان، پیروی از هوای نفسانی، پیروی کورکورانه، صفات ناپسند اخلاقی است. یافته‌های این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی- تحلیلی به بحث نقش معاد باوری بر تعالی نفس از دیدگاه امام علی (ع) پرداخته است.

در این نوشتار مفهوم دو بعدى مردم سالارى از نگاه حضرت على علیه‏السلاممورد بررسى قرار گرفته که عبارتند از: یکم، نقش مردم در حکومت مردم‏سالارى؛ دوم، وظایف حکومت مردم‏سالارى دینى در قبال مردم. در بخش آغازین با اشاره به بحث مشروعیت سیاسى در نظریه شیعه، به محورهاى نقش مردم در حکومت از نظر حضرت على علیه‏السلام تحت عناوین زیر پرداخته شده است: 1. نقش مردم در تأسیس حکومت دینى؛ 2. نقش مردم در نظارت بر حاکمان و حکومت دینى؛ 3. نقش مردم در مشاوره و نصیحت به رهبران در حکومت دینى؛ 4. حق مردم در سؤال و استیضاح از حکومت و حاکمان؛ 5. وظیفه مردم در مخالفت با حکومت در صورت خروج از مدار دین و احکام الهى. در بخش دوم یعنى مسؤولیت‏هاى حکومت مردم‏سالار در قبال مردم، سعى در ترسیم دیدگاه‏هاى حضرت امیر در این زمینه شده و به طور محورى درباره سه کارویژه و مسؤولیت حکومت دینى در برابر مردم توضیحاتى داده شده است: 1. گسترش عدالت و مبارزه با مظاهر مختلف فقر و فساد و تبعیض؛ 2. توزیع مناصب و مسؤولیت‏ها بر پایه امانت و کفایت (شایسته سالارى)؛ 3. حفظ رابطه حقیقى حاکمان با مردم، ساده زیستى و همطرازى با اقشار پایین جامعه در برخوردارى‏هاى دنیوى.

زندگى امیرالمؤمنین حضرت على علیه‏السلام از ابعاد مختلف قابل مطالعه و بررسى است. یکى از این ابعاد، زندگى و سیره سیاسى ایشان به ویژه دوران پنج ساله حکومت آن حضرت است. دوره کوتاه خلافت امام على یکى از نقاط عطف در تاریخ اسلام و از درخشان‏ترین دوران تاریخ بشر است، که در آن والاترین ارزش‏ها و فضیلت‏هاى انسانى به دست مردى الهى به ظهور رسیده، مانند عدالت خواهى، مساوات، زهد و ساده زیستى، سازش ناپذیرى با دشمنان، شجاعت و دلاورى در عرصه جنگ و جهاد، مبارزه با گروه‏هاى بیعت شکن (ناکثین) و فرقه ستم پیشه (قاسطین) و دسته منحرف از راه حق (مارقین).

مقاله حاضر در دو بخش، بحث خود را متمرکز کرده است: 1. الگوهاى مختلف درباره بینش‏هاى دنیوى؛ 2. تطبیق اندیشه ‏هاى امام على علیه ‏السلام درباره دنیا با یکى از این الگوها. در بخش اوّل، پنج بینش درباره دنیا الگو بندى شده است: الگوهاى مربوط به بینش‏هاى دو جهان ‏نگر؛ الگوهاى مربوط به تک جهان ‏نگر. الگوهاى تک جهان نگر در دو قسم دنیا محور و دنیاگریز و الگوهاى دوجهان‏نگر در سه قسمِ‏دنیاى حداکثر، دنیاى حداقل و دنیا و آخرت حداکثر تدوین شده است. بخش دوم مقاله، مشتمل بر تطبیق دیدگاه امام على درباره دنیا با الگوى پنجم مى ‏باشد. به این منظور سخنان و سیره آن حضرت به صورتى جامع ـ نه بریده ـ مورد مطالعه قرار گرفته. در این بخش چند نکته محل تأکید قرار گرفته ‏است: چرا امام على بیشتر به بعد منفى دنیا و مضرات دنیاگرایى پرداخته ‏اند؟ جنبه مقایسه‏اى سخنان امام على بین زندگى دنیوى و اخروى؛ تأکید روى ثروت اجتماعى و فردى و تلقى منفى از فردگرایى افراطى و فلسفه آن؛ توجه به کسب منافع دنیوى از طریق هدف قرار دادن نهایى جهان آخرت (عبور به آخرت از جاده دنیا و ورود به زندگى دنیوى).

از عدالت تعاریف مختلفى ارائه شده؛ تساوى، برابرى و هر چیزى در جاى مناسب خود قرار گرفتن، لیکن همگان اشاره به یک حقیقت دارند که تناسب و شایستگى در هر چیز است. عدالت که رعایت تناسب در هر چیز است در جهان هستى داراى اصالت و حقیقت است و امرى اعتبارى و قرار دادى نیست. امام على علیه‏السلام هستى خود را با هستى و عدالت تکوینى که در جهان آفرینش وجود دارد هماهنگ کرد. عدالتى را که در آسمان، زمین و تمام پدیده‏هاى جهان وجود دارد در زندگى خویش، خانواده، یاران و جامعه مسلمانان پیاده کرد و همه را با آن هماهنگ کرد. وى عدالت را راز بقاى حکومت و استمرار و دوام آن مى‏داند و آن را هدف عالى در تشکیل حکومت قرار مى‏دهد و وظیفه‏اى الهى که خدا بر آن پیمان گرفته است. مردم را نیز در برابر حکومت براى اجراى عدالت وظیفه‏دار قلمداد کرده است. در اندیشه امام على علیه‏السلامحاکم باید عدالت گستر باشد و عدالت خود را با شریک شدن در رنج و غم مردم و زنده کردن احکام دین و داد خواهى ستمدیدگان و دادگرفتن از ستمگران آشکار نماید. بهترین بندگان خدا پیشواى عادل است که خود هدایت یافته و دیگران را هدایت مى‏کند به مال مردم چشم ندوخته و از ستم کردن بر آنان دریغ نماید. امام على چنان عدالت را در سیاست و امور سیاسى گسترش داده که شورا، و مشورت را نیز از نظر دور نداشته و همان گونه که اجراى مشورت در مردم نوعى از عدالت اجتماعى است در چگونگى اجراى آن نیز عدالت را لازم دانسته و به آن سفارش مى‏کند و بهترین مشورت را مشورتى قرار داده که عدالت در آن اجرا گردد.

این نوشتار در پى آن است که ماهیت، مبانى و اهداف سیاست خارجى دولت اسلامى را در کلام امام على علیه‏السلام مورد مطالعه و بررسى قرار دهد. ماهیت روابط خارجى از دیدگاه امام على با تأکید بر این که آیا اصل جنگ بر این روابط حاکم است یا اصل صلح، بررسى شده‏است. با توجه به انسان‏شناسى امام و این که جنگ و صلح ریشه در غرایز و فطرت انسانى دارد، هر دو پدیده جنگ و صلح بر روابط خارجى حاکم مى‏باشد؛ اما در نهایت به دلیل آن که صلح ریشه در فطرت انسان دارد و از طرف دیگر هدف اصلى سیاست دینى که همانا سعادت و رفاه دینى و دنیوى بشر است، جز در پرتو صلح و امنیت تحقق نمى‏یابد؛ در این راستا اصل صلح به عنوان یک فاکتور اصلى در ماهیت روابط خارجى دولت اسلامى مورد توجه قرار مى‏گیرد.

شناخت رهبران الهى و چگونگى رفتار و کردار آنان در عرصه ‏هاى مختلف اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى و... و اخذ آموزه‏هایى که راهگشاى مشکلات انسان معاصر باشد، براى تمام افراد بشر سودمند خواهد بود. اعلام سال 1379 از سوى مقام معظم رهبرى به عنوان سال امام على علیه ‏السلام فرصتى بود تا در سیره قولى و عملى امیرالمؤمنین على بن ابى‏طالب تأمل و مداقه بیشترى شود؛ در این راستا فصلنامه علوم سیاسى نیز سعى کرده است تا از منظر سیاست، میراث علمى و زندگى آن حضرت را مورد کند و کاو قرار دهد. دغدغه مقالات این شماره، پاسخ‏گویى به این پرسش است که «آموزه ‏ها، پیام ‏ها و درس‏هاى سیاسى امام على علیه ‏السلام براى نسل امروز چیست؟»

در این مقاله سعى بر این است که ضمن مقایسه مفهوم قشر بندى با مفاهیم مشابه از قبیل «تفاوت»، «نابرابرى»، تعریف مشخصى از قشربندى ارائه شود که با شاخص‏هاى نابرابرى اجتماعى قابل تعریف باشد. «قشربندى اجتماعى» گر چه ممکن است در آغاز مبتنى بر نابرابرى‏هاى طبیعى و استعدادهاى خدادادى باشد، ولى قشربندى همواره میل به نهادى شدن دارد و طى این فراگرد، قشربندى‏هاى عمده‏اى از قبیل نظام بردگى، نظام کاستى و نظام سلسله مراتبى و نظام طبقه‏اى شکل گرفته است که تحت عنوان «قشربندى نهادمند» مقوله بندى شده است. به زعم نگارنده، امام على با اصل «قشربندى اجتماعى» مخالفتى ندارند، ولى با نهادى شدن آن شدیدا مخالف است؛ از این رو برداشت محافظه کارانه و چپ گرایانه از اسلام مطرود است و «مدل قشربندى» ارائه شده از دیدگاه امام على یک مدل تلفیقى است که ضمن محترم شمردن حاکمیت خصوصى، و اجازه بروز توانمندى‏هاى ذاتى افراد، تأمین معیشت عامه مردم را در سطح «کفاف» بر جامعه فرض مى‏داند

توسعه سیاسى از جمله موضوعاتى است که از ابعاد مختلفى مورد بررسى قرار گرفته است. صرف نظر از مباحثى که درباره ضرورت توسعه سیاسى و تقدم یا تأخر آن بر توسعه اقتصادى صورت گرفته، عوامل مختلفى را مى‏توان در جهت دست یافتن به توسعه سیاسى در جوامع اسلامى مورد ارزیابى قرار داد. در نوشته حاضر با استفاده از دیدگاه‏هاى امام على(ع) در نهج البلاغه، «برقرارى اعتماد میان حاکمان و مردم» را به عنوان یک عامل مهم در جهت دست یافتن به توسعه سیاسى مورد بررسى قرار داده‏ ایم. توسعه سیاسى بیش از هر چیز، به امنیت و آرامش در حوزه سیاسى نیازمند است و چنین امنیت و آرامشى تنها در سایه برقرارى اعتماد میان حاکمان و مردم حاصل مى‏شود. بنابر این، باید راه کارهایى را بجوئیم که به ایجاد اعتماد میان آنها بی انجامد.

هدف پژوهش حاضر بررسی تشکیلات نیروهای نظامی و ‌انتظامی در حکومت امیرالمؤمنین(ع) بوده و فرضیه ابتکاری بودن «شرطة ‌الخمیس» را با روش توصیفی- تحلیلی به اثبات ‌رساند. در این راستا،سازمان نیروی‌نظامی در کوفه، پیشینه نیروی‌انتظامی در اسلام، ایجاد سازمان‌هاینظامیجدید توسط امیرالمؤمنین(ع)، شرطه و نیروی‌انتظامی در حکومت‌علوی، «شرطةالخمیس» به عنوان مهم‌ترین تشکیلات انتظامیحکومت علوی، ابتکارامام علی(ع) در تشکیل «شرطة‌الخمیس»،زمان، مکان و اعضای تشکیل «شرطهالخمیس»،فعالیت‌های انتظامی اعضای «شرطةالخمیس»ونیروی‌انتظامی و شهربان در حکومت علوی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.یافته‌ها نشان داد، سه گروه و جمعیت در زمان امام علی(ع) بودند. گروه نظامی که براساس تشکیلات قبایل بود و دو گروه انتظامی. یکی «شرطة الخمیس» که حضرت ایجاد کرد و سابقه نداشت و گروه انتظامی دیگری که امنیت شهر را به عهده داشته و در عملیات مختلف شرکت داشتند. از عنوان «شرطة ‌الخمیس» قبل و بعد از امام علی(ع) در منابع تاریخی یاد نشده ‌است. طبری و محققان اهل‌سنت ایشان را مبدع «شرطة الخمیس» و ایجاد کننده تشکیلات منسجم شرطه در اسلام دانسته‌اند. اعضای «شرطة الخمیس» به امنیت شهرها و مبارزه با شورشیان، مفسدان و متجاوزان می‌پرداختند و در هنگام جنگ هم فعال و به کمک نیروهای پیشگام نظامی، می‌رفتند. در هنگام جنگ ‌جمل و صفین نیز حاضر بودند.