جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیشینه پژوهش درباره رهبری امیر مومنانA بسی کهن است؛ اما نزد آنان که رهنمودهای امام علیA را ذخیره ارزشمندی در عرصه مدیریت می‌دانند، این پرسش مطرح است که آن حضرت در خصوص مدیریتِ جامعه چه آموزه‌هایی دارد که بتوان از آن‌ها در مقام کشف قواعدی نظام‌مند و الگوپذیر بهره گرفت. این پژوهش که با تحلیل برخی متونِ روایت شده از امیر مومنانA گام پیش نهاده است، نخست به راهکار کشف قواعد مدیریتی از کلام علوی پرداخته و پس از آن برخی از رهنمودهای امام را که در عرصه مدیریت مناسب یافته به عنوان عباراتی که می‌توانند بیانگر قواعد مدیریتی باشند، بررسی کرده است. بدین منظور باید به سراغ دلالت‌های روشنِ متن رفت که مبتنی بر اصول لفظی و اصول عقلایی است و از دانش مدیریت فقط برای ایضاح فزون‌ترِ قاعده یاری جست. در همین راستاست که می‌توان به عباراتی دست یافت که می‌توانند به عنوان قواعد مدیریتی نمایان شوند؛ قواعدی که یا ویژه مدیریت هستند یا با رویکرد مدیریتی عرضه می‌شوند.

جستار حاضر می‌کوشد مفهومی عالمانه از چیستی دلالت اشاره، جایگاه، ارکان و شرایط و ضوابط تحقق، اعتبار و حجیت آن را بررسی و تبیین نماید و از روش استناد، استدلال، توصیف و تحلیل بهره گرفته است. بررسی‌ها در باب دلالت اشاره نشان می‌دهد که این نوع دلالت نه از سنخ لفظ بلکه امری فراتر از آن است و از نوع غیر صریح و دلالت التزامی است؛ از نظر عرف، مقصود مستقیم گویندۀ کلام نمی‌باشد، اما این تعبیر با تسامح دربارۀ خداوند و کلام الهی به کار می‌رود؛ زیرا خداوند عالم مطلق به تمام امور است. این دلالت دارای مراتبی است که طبق تعریف‌ها به جلی و خفی تقسیم می‌شود. این دلالت با دقت عقلی به دست می‌آید و از دلالت‌های بیّن اما بالمعنی الاعم می‌باشد. جایگاه دلالت اشاره در مرتبۀ بعد از دلالت اقتضاء و دلالت تنبیه است. حجیت دلالت اشاره از باب حجیت ظواهر الفاظ، محل تردید است؛ زیرا نه از نظر کاربرد و نه از نظر سیاق، مقصود اصلی گوینده نیست و تبعاً و ارتکازاً اراده شده است، اما می‌توان این دلالت را از دلالت‌های تبعی شمرد و آن را از باب ملازمات عقلی، حجت دانست. دلالت اشاره در پی بردن به اعجاز بیانی قرآن کریم و جهان‌شمولی احکام و معارف قرآنی کارایی دارد و با آن می‌توان احکام شرعی، احکام سیاسی، امور اعتقادی و مانند آن‌ها را از قرآن استخراج کرد.

ابن‌سینا سورۀ مبارکۀ اخلاص را که به توحید هم شهرت دارد، با استفاده از مفاهیم و اصطلاحات رایج در فلسفه و با تکیه بر قواعد فلسفی و به روش دقیق برهانی تفسیر کرده است. او به این سوره که محور بحث آن خداشناسی و توحید است نگاهی فیلسوفانه دارد. او نه‌تنها بین آیات این سوره که بالاتر از آن حتی در بین کلمات به کاررفته در آن نظم و ترتّب عقلی می‌بیند و دلیل هر مطلبی را در ماقبل آن جستجو می‌کند. او در متن تفسیری خود همۀ تلاش خود را صرف می‌کند تا با استمداد از اصولی که در نظام هستی‌شناسی خود به آن دست یافته است، این نظام دقیق عقلی بین کلمات و آیات را آشکار سازد. ما در این مقاله به تحلیل روش تفسیر ابن‌سینا از سورۀ اخلاص و قواعد عقلی که او در معرفی ذات حق و شناخت او بهره گرفته است، می‌پردازیم و ضمن آن، کارآمدی گرایش فلسفی در تبیین مقاصد این سوره را مورد ارزیابی قرار داده، به محوری بودن آیۀ اول سورۀ اخلاص در معرفی خدای تعالی توجه داده و به همسویی که بین عقل و شرع در آیات این سوره وجود دارد، پی می‌بریم.

تا کنون موضوع غیبیّات در نهج البلاغه از جهات گوناگونی همچون امکان علم به آن و اهداف ذکر آن بررّسی شده است، امّا شیوه‌های توصیف آن مورد برّرسی قرار نگرفته است. این مقاله ضمن بیان معنای مشخّصی از غیب،غیب را در برابر عالم شهادت می‌داند نه صرف اخبار و ملاحم غیبی؛ و برّرسی الفاظ را به عنوان راهی در یافتن شیوه توصیف غیبیّات معرّفی می‌کند و در این جهت نمونه‌هایی را انتخاب نموده و تحلیل کرده است که ما حصل آن چنین است که حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه، با شیوه‌هایی از قبیل: طرح مسائل خداشناسی با استفاده از ترکیب کلمات، تنزیه خداوند از صفات نقص با عبارات سلبی ، معرفی فرشتگان از طریق مفاهیم آشنا نزد اذهان، مبرّا ساختن فرشتگان از ادّعاهای ناروا از طریق الفاظ دال بر پاکی آنان، اثبات هدفمندی برای زندگی بشر از طریق استعمال لفظ غایت، توصیف عدل الهی در قیامت با استفاده از تعابیر بیانگر شدّت حساب الهی ، طرح حوادثی در آینده مشابه حوادث گذشته با استفاده از ضمائر خطاب و طرح حوادثی در آینده بدون مشابهت در گذشته با استفاده از ادوات تنبیه، غیبیّات را توصیف نموده‌اند.

در پیشینه علمی و فرهنگی، واژه «تربیت» شامل تمام ابعاد و اجزای فرایندی است که زمینه تحول اختیاری و آگاهانه آدمی را فراهم می‌کند. براساس نگرش اسلامی این مفهوم دربردارنده تمام اقدام‌ها و تدابیر ازجمله تأدیب، تزکیه، تعلیم و تذکر است که باید در راستای هدفی واحد یعنی شکل‌گیری و تعالی شخصیتی یک‌پارچه و توحیدی به‌طور سنجیده، هماهنگ و درهم‌تنیده سامان یابند. در پژوهش حاضر، در پاسخ به چیستی مدار حرکت انسان در این سیر تربیتی، قرآن کریم به‌عنوان بزرگترین منبع هدایت و تربیت بشر مورد استنطاق قرار گرفته است و با تحلیل و تفسیر آیات مربوط به تعقل و تفکر و بررسی عنصر تفکر در مؤلفه‌های بینشی، گرایشی و کنشی آیات تربیتی قرآن، این موضوع اثبات شده است که محور تربیت بر مبنای آموزه‌های قرآنی، اندیشیدن بوده است و برای شروع، شیوع و نهادینه‌کردن تربیت و هدایت انسان‌ها به‌سمت کمال و رستگاری راهی جز تقویت تفکر بشری وجود ندارد.

آیه شریفه یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْدر سوره مائده،از جمله آیات مشکل تفسیری است که در باب ارتباط آن با فریضه امربه معروف و نهی از منکر دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. برخی،ازنسخ حکم امربه معروف سخن گفته و شماری، تقیید و تخصیص آن حکم را از آیه فهمیده اند.در این میان نگارنده با نقد دیدگاهها و ترجیح دیدگاه علامه طباطبایی، امربه معروف را از شئون و مصادیق اشتغال به نفس دانسته است.علامه با عنایت به مبنای حکمت متعالیه و حرکت جوهری، معتقد است:نفس، همان مسیر سلوک انسان و نه رهرو این مسیر است. مقصد و انتهای این مسیر تکوینی خدای متعال بوده و پیمودن آن برای همگان - اعم از مؤمن و کافر-اضطراری است.این رویکرد نسبت به آیه، ثمرات مهمی در عرصه خودسازی و تربیت نفس به همراه دارد که مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته است.

چکیده در این مقاله با بررسی اصطلاح «لوح محو و اثبات» در منابع روایی و تفسیری این نتیجه به دست آمده است که این اصطلاح، اصطلاحی نوظهور است که نه تنها هیچ خاستگاه قرآنی و روایی ندارد، بلکه براساس روایات معتبر این أمّ‌الکتاب یا همان لوح محفوظ است که ظرف محو و اثبات واقع می‌شود و قید «محفوظ» به شهادت آیات قرآنی به معنای مصونیت از تغییر نیست، بلکه به معنای مصونیت از شهود و مسّ نامحرمان درگاه الهی است. با نتیجه به دست آمده نگرش مشهوری که میان اندیشمندان اسلامی درباره لوح محو و اثبات وجود دارد، دستخوش تغییر اساسی می‌گردد و از این رهگذر لوح محفوظ نیز تفسیر جدیدی پیدا می‌کند.

اعتبار برداشت از قرآن متکی بر مبانی و پیش فرض هایی چون، باورداشت انتساب معانی و الفاظ آن به خداوند و امکان رهیافت مفسر به محتوا و مراد آیاتی است که ناظر به فرهنگ عصر نزول و نه متأثر از فرهنگ جاهلی می باشد. این درحالی است که مبانی فوق در آثار قرآن پژوهانی چون ابوزید که از هر منوتیک، زبان شناسی و معناشناسی جدید، تأثیر پذیرفته اند به چالش کشیده می شود. برآیند مدعیات آنان، دست کشیدن از کارآمدی و اعتبار آیات قرآنی در مقام عرضه و اثبات بسیاری از معانی و مقاصدی است که در تفسیر سنتی معتبر شناخته می شوند.

انسان همواره مقياس هايي را در سنجش و ارزش گذاري پديده ها به كار مي بندد كه تحت تاثير عوامل گوناگون دستخوش تحول مي گردد. ضمن آنكه هر گونه رويارويي و تماس فرد با اطلاعات و پديده هاي تازه، بسته به نوع پردازش و تعامل سيستم ادراكي او، موجب گونه اي تغيير در كليه اندازه ها و ارزش هاي سابق وي مي گردد تا آنجا كه مي توان گفت همه نسبت هاي فرد، با مقياس جديد بازخواني و تصحيح مي شود. اما اين جريان كه در نوشتار حاضر به «نظام تصحيح نسبت ها» نامبردار شده است، تا زماني ادامه مي يابد كه مقياس فرد با «حق» و «واقع» انطباق كامل يابد. البته اين تحول و نسبيت تنها در نفس انسان تحقق مي يابد، نه در واقع خارجي و معرفت ديني. اصل تحول در نگرش و مقياس ارزش گذاري آدمي به اجمال در معرفت شناسي و فلسفه اخلاق طرح شده، ولي غالباً سخني در باب چگونگي اين نظام معرفتي به ميان نيامده است. اين پژوهش ضمن واكاوي مضامين آيات قرآن، اركان و فرايندهايي براي اين نظام استنتاج نموده، نشان مي دهد كه اين تحول راه خود را از دو مسير افزاينده و كاهنده كه راهبردهاي رحماني و شيطاني در آن تاثيرگذار است، طي مي كند.