جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگرچه باور به غیبت امام زمان(ع)، از باورهای قطعی و بی‌چون و چرای مذهب امامیه شمرده می‎شود؛ اما مسئله چرایی غیبت و تحلیل آن به کمک خرد، روایات و داده‏های تاریخی حیات امامان معصوم(ع) از دیرباز در تراث امامیه مطرح بوده و گاه، با چالش‎ها و نگرش‌های متفاوت روبه رو بوده است. به نظر می‎رسد بیشترین مباحث پیرامون چرایی غیبت در سایه‎سار روایات معصومان؟ع؟، شکل گرفته است و از آن‌جا که در روایات، با دو دسته روایت مواجه هستیم؛ دسته‎ای که از علل غیبت سخن یاد کرده و دسته‎ای دیگر که آن را سرّی از اسرار الهی شمرده است؛ برخی با تکیه بر روایات سرّ، بر این باورند که بشر با شناخت و فهم ناقص خویش، راهی برای دست‌یابی به چرایی غیبت ندارد؛ از این رو، هرگونه تلاشی را در این راستا، بی‌ثمر، ناپسند و مذموم شمرده‌اند در این مقاله، پس از مفهوم‌‌شناسی سرّ، به نقل هریک از این روایات پنج‎گانه سرّ پرداخته، سند و دلالت هریک از آنها را بررسی نموده و سرانجام، پندار یادشده را باطل ساخته و بر امکان دست‌یابی به علت غیبت پای فشردیم.

تطبیق روایات مهدویت بر حضرت مهدی (ع) فرزند امام حسن عسکری که از آن به «مهدویت شخصی» یاد می‌شود، از جمله باورهای بحث‌برانگیز بین مذاهب اسلامی،‌ به‌ویژه شیعه و اهل سنت نشان داده شده است. برخی از اهل سنت، به‌ویژه وهابیان، با برجسته‌کردن جنبه مذهبی آن، تلاش گسترده‌ای در انکار تاریخی مهدویت شخصی و نسبت‌دادن این انکار،‌ به تمامی اهل سنت و اختصاص عقیده مهدویت شخصی به شیعه و در نتیجه خرافه‌گرایی شیعه انجام داده‌اند. در حالی که اهل سنت، نسبت به جنبه تاریخی مهدویت شخصی، یعنی «ولادت»، و «غیبت» آن حضرت، رویکردهای متفاوت و گاه نزدیک به شیعه امامیه دارند. این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی و انتقادی می‌کوشد رویکردهای اهل سنت به جنبه تاریخی مسئله مهدویت شخصی را که مشتمل بر «ولادت» و «غیبت» امام زمان (ع) است، گردآوری و طبقه‌بندی کند و از این رهگذر رویکرد مخالفان را بر اساس مبانی اهل سنت نقد کند. نتایج بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد «گونه‌شناسی» رویکردهای اهل سنت در مسئله تاریخی ولادت و غیبت،‌ در چهار دسته «رویکرد موافقان حداقلی»، «رویکرد موافقان حداکثری فرامذهبی و مذهبی»،‌ «رویکرد مخالفان حداقلی» و «رویکرد مخالفان حداکثری» انجام می‌شود. این گونه‌شناسی می‌تواند ضمن ترسیم تصویری جامع از منظومه فکری اهل سنت در این باره،‌ زمینه مناسبی برای تغییر مهدویت شخصی از باور مذهبی و تبدیل آن به باور اسلامی و نقد رویکرد مخالفان جنبه تاریخی مهدویت شخصی بر اساس مبانی اهل سنت و نقد از درون فراهم کند.

باور به ظهور منجی و انتظار قیام حضرت مهدی؟عج؟ یکی از مهم‌ترین اعتقادات مورد اتفاق‌نظر همه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی است. در میان فرقه‌های مختلف تشیع، فرقه‌ زیدیه‌ یکی از شاخه‌های اصلی است که به دلیل اشتراکاتی که در مورد مسئله امامت و اصل مهدویت با شیعه‌ امامیه دارد؛ حائز توجه و اهمیت می‌باشد. در این پژوهش با مراجعه به منابع حدیثی زیدیه و بررسی مجموعه کامل روایات مهدویت در منابع آن­ها، تلاش شده است. از روایات مربوط به نام و نَسب حضرت مهدی؟عج؟ در منابع زیدیه گونه‌شناسی‌ای ارائه و دیدگاه‌های مطرح در این زمینه مطرح شود. در بخش دوم مقاله نیز با مطالعه تطبیقی منابع امامیه در این زمینه، به بررسی و نقد این احادیث پرداخته شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند. بیش‌ترین فراوانی روایات مهدویت در منابع زیدیه به نام و لقب آن حضرت مربوط است و تنها اختلاف مطرح در منابع زیدیه و امامیه در زمینه نسب آن حضرت می‌باشد؛ اگرچه در منابع زیدیه، بر فاطمی نسب بودن حضرت مهدی؟عج؟ تصریح شده است.

«محمدبن عثمان» دومین وکیل و از ارکان وکلای چهارگانه در غیبت صغرا و واسطه میان امام مهدی؟عج؟ با شیعیان در این دوره بوده است. پژوهش حاضر به‌‌دنبال پاسخ به این سئوال است که محمدبن عثمان در مواجهه با مشکلات امامیه در غیبت صغرا چه اندازه و چگونه اثر گذار بوده است؛ دورانی که امامیه از طرفی نخستین بار با بحران دوره غیبت امام خود و از سوی دیگر، با انواع مشکلات اجتماعی مواجهه بوده؛ به‌‌طوری که از هر سو کیان امامیه مورد تهاجم بوده است. مقاله پیش‌‌رو با روش کتابخانه‌‌ای و تحلیل داده‌‌های تاریخی به بررسی زندگی محمدبن عثمان در این دوره توجه دارد و این مهم تبیین شده است که محمدبن عثمان با ارتباط مستمر با امام مهدی؟عج؟، رفتاری متناسب با شئون مختلف امامیه داشته که یکی از مهم‌‌ترین مؤلفه‌های آن در زمینه سازمان وکالت بوده است. وی در گرفتن نامه‌‌ها و وجوهات شرعی از شیعیان و رساندن آن‌ها به امام و هزینه کرد آن به دستور امام و برخورد با مدعیان وکالت و برخی از وکلای متمرد نقش ویژه‌‌ای داشته است.

این مقاله، نمایه‌ای از احادیث مربوط به مهدویت بر اساس نام راویان است که در قالب یک جدول تنظیم شده است. در این نمایه، 517 حدیث از 15 منبع کهن حدیثی شیعه آمده که بر اساس نام 193 راوی مرتب شده است. ابوبصیر با 63 حدیث بیشترین تعداد حدیث در این نمایه را دارا است.