جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجود آیات مجمل در قرآن کریم، تفسیر، توضیح و تبیین آیات را(به خصوص در آیات الاحکام که در آنها حکمی متوجه انسان است) ضروری ساخته است. با توجه به آنکه قرآن خود را مبیین، بیان، و نور معرفی نموده، عده ای قرآن را در دلالت معنایی خود مستقل دانسته و می گویند قرآن نیازی به مفسری غیر از خود ندارد و ذاتاً روشن است و آنچه نیاز به تفسیر و تبیین را دامن می زند، اموری عرضی هستند که در اثر گذشت زمان به وجود آمده است. ولی سبب های اجمال در قرآن هم عرضی هستند و هم ذاتی. سبب های عارضی اجمال، شامل اموری مانند نداستن شأن نزولها و آداب و رسوم عرب جاهلی در زمان نزول، تداخل زبان ها و تطور در معانی الفاظ، غرابت لفظ، عدم استعمال در عصر حاضر و ضعف ادبی مخاطبان می شود و سبب های ذاتی اجمال مواردی مانند وجود الفاظ مشترک، تردد مرجع ضمیر، حذف، و کلی بودن احکام است. قرآن در دلالت خود غالباً واضح است، و این منافاتی با نیاز قرآن به تبیین و تفسیر و تفضیل ندارد. استفاده از احادیث می تواند در توضیح برخی از آیات و تشریح اموری که در قرآن به اختصار بیان شده، سودمند باشد. تبیین آیات مجمل یا در قرآن(به صورت متصل و یا منفصل) آمده است و یا در سنت رسول اکرم(ص) و ائمه طاهرین(ع).منابع دیگری هم برای تفسیر و تبیین قرآن ذکر کرده اند که هر کدام به نوبة خود نقش مهمی در ایضاح و تبیین مجملات دارند؛ ولی هیچ یک از آنها اولاً حجیتشان قطعی نیست، بر خلاف سنت نبوی(ص) و امامان(ع) که توسط قرآن تأیید شده اند؛ ثانیاً هیچ کدام توان تبیین همة آیات قرآن را ندارند. تنها منبع مطمین که بتواند تمامی قرآن را به شیوة صحیح تفسیر کند، قرآن ناطق یعنی پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) هستند؛ لذا پیامبر گرامی اسلام(ص) در اواخر عمر پربرکت خود، تمسک به هر دو ثقل را به امت اسلام سفارش نمودند.

پژوهش حاضر به ترجمه و تحقیق کتابی در اعجاز عددی و بلاغی پرداخته و موضوعات آن به این قرار است: اعجاز قرآنی، پیشینیان و حروف مقطعه، آنچه خداوند بر من گشود، فرائض و نوافل، آیه های شماره 12، جانشینان رسول خدا(ص) 12 عددند، اوصیا 12 عددند، شاهدان 12 تا هستند، واژه شیعه، واژه ملک، واژه برّ، واژه قبله، مرد و زن، برّ و بحر، ارسال پیامبران، کسل و نشاط، أنف و شهیق، امتحان و تمحیص، حطب و دخان، نبع، اصابع، منهار، خیط، شیخ و طفل، نسل و عقم، عنید و تسقر، کاظمین غیظ، لین و عنن، خمر و سکر، صحف و دراسة....

در این پایان نامه کتاب الاعجاز العلمی فی القرآن تألیف سیدالجمیلی ترجمه و مورد بررسی قرار گرفته است. در ابتدا درباره مؤلف و شیوه کار مترجم مطالبی بیان شده است. سپس آن مطالب پس از ترجمه توضیح داده شده است.

تحقیق حاضر مشتمل بر چهار فصل با این عنوان هاست: فصل اول، احوال شخصیه: ولادت، پدر، استادان، ویژگی های اخلاقی؛ فصل دوم، آثار علمی: کلام، رجال، فقه، اصول؛ فصل سوم، خدمات اجتماعی: تأثیر در حوزه های علمیه و علی الخصوص حوزه ی علمیه ی نجف اشرف، خدمات و آثار باقیه ی جاودانی؛ فصل چهارم، معرفی اجمالی کتاب «البیان» فی تفسیر القرآن: مسئله ی فضل قرآن، اعجاز قرآن، اوهام در زمینه ی اعجاز قرآن، سایر معجزات، قاریان مختلف، نزول قرآن بر هفت حرف، صیانت قرآن از تحریف، جمع قرآن، ظواهر قرآن، نسخ در قرآن، اصول تفسیر، تأثیر البیان بر سایر کتب علوم قرآنی پس از خود، روش های تفسیری، روش تفسیر آیت الله خوئی در تفسیر سوره ی حمد، تفسیر سوره ی حمد، محل نزول آن، فضیلت آن، تعداد آیاتش، درباره ی آیه ی «بسم الله»، اعراب «بسم الله»، دلایل جزء قرآن بودن «بسم الله»، نحوه ی قرائت آیه، تحلیل آیه ی «ایاک نعبد و ایاک نستعین»، اعراب آیه، تحلیل آیه ی «اهدنا الصراط المستقیم» تا آخر، نحوه ی قرائت، مفردات آیه

آنچه در این تحقیق به رشته تحریر در آمده است، ترجمانی از کتاب الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم اثر محدث قمی، به همراه پژوهش و توضیحاتی است که گاه مطالب کتاب ایجاب کرده است، در این کتاب که خود برگرفته از آثاری چند در باب مفردات قرآن و تأویل آیات آن است به نحو ایجاز مطالب بسیار زیاد و کاملاً مفید گرد آمده است و من در این رساله کوشیده ام که به مقصود نگارنده پی ببرم و آن را به ترتیب و شیوه ای که مؤلف نگاشته است، به فارسی بر گردانم. علاوه برآن در پیشگفتار و مقدمه نکاتی را در باب شرح حال و آثار مولف، کتب مفردات و جز این دو تقدیم داشته ام. کوشش من در این رساله به صحت ترجمه و همانندی آن در اختصار معطوف بوده و تا حد امکان از کاستن یا افزودن مطلبی بر آنچه مؤلف آورده است، خو داری کرده ایم و آنچه در توضیح و یا تکمیل مطلب نیاز بوده است، در پای ورق و جدا از سخن مؤلف متذکر گردیده ام. برخی از این توضیحات برگرفته از منابع است که به مأخذ آن اشاره کرده ام و برخی دیگر به معلومات دانشجویی ام باز می گردد.

تحقیق حاضر شامل دو بخش است: در بخش اول، زندگی بانو مجتهده امین و آثار او بررسی شده است؛ در بخش دوم، از تفسیر و مفسرین سخن رفته و تفسیر مخزن العرفان معرفی شده است. برخی از موضوعات این بخش به این قرار است: مدخلی بر تفسیر و مفسرین، ترتیب سور در تفسیر مخزن العرفان و تحلیلی بر آن، شواهدی از شأن نزول، مضامین تفسیر مخزن العرفان نظیر معاد، جبر و اختیار، نبوت و اعجاز، قلب، ذکر، آیات الاحکام، علوم قرآنی.

عصر صادقین(ع) یکی از پرهیاهوترین ادوار تاریخ اسلام بود. این زمان از یک سو دوران به وجود آمدن کشمکش های سیاسی در مرکز جامعه اسلامی و از دیگر سو دوران راه یافتن علوم و فلسفة ایرانی، هندی و یونانی به درون جامعة مسلمانان بود. همچنین در این زمان ترجمة علوم گوناگون از زبان های مختلف به زبان عربی از رونق خاصی برخوردار بود. در این عصر صادقین(ع) با تشکیل کلاس های درس، سهم بسیار مهمی در آموزش تعالیم اسلام داشتند و نیز مانع انحراف اصول و معارف اسلامی از مسیر راستین بودند. ایشان از توجیهات غلط و وارونة دستورات دین که به وسیلة خلفای وقت و علمای وابسته صورت می گرفت جلوگیری می کردند. همچنین این دو امام به نقد و بررسی مکاتب خارجی که برای خدشه وارد ساختن به اسلام وارد جامعة مسلمانان شده بود پرداختند. صادقین(ع) مناظرات گوناگونی با فقها و متکلمان عامه داشتند و در این مناظرات برای بیان دیدگاه های مکتب تشیع از روش هایی استفاده می کردند که هر یک از آنها شیوه ای بکر و بی بدیل در مواجهه با افراد و گروه های مختلف است. همچنین این دو امام، اهتمام ویژه ای نسبت به تربیت شاگردان داشتند و در این راه کوشش های فراوانی کردند. شاگردان این دو امام در سراسر جامعة اسلامی منتشر شدند و با استفاده از شیوه هایی که از اساتید خویش آموخته بودند تعالیم اسلام راستین را آموزش می دادند. شاگردان مکتب جعفری منحصر به شیعیان نبودند بلکه پیروان مکتب خلفا نیز از این حوزة درسی استفاده های فراوانی کردند تا جایی که ابوحنیفه که که دو سال شاگرد امام صادق(ع) بود و این دوره را پایة علوم و دانش خود معرفی می کند و می گوید: «اگر آن دو سال نبود نعمان از بین رفته بود.» نتیجة اقدامات صادقین(ع) تجدید حیات قرآن و سنت و استوار شدن پایه های مکتب تشیع بود. این دو امام، انقلابی در فکر و اندیشة اسلامی به وجود آوردند و باعث توجه مردم به اسلام واقعی و درک حقایقی شدند که تا آن زمان از نظرها پنهان مانده بود.

همانطور که می دانیم یکی از منابع منوّر هدایت بشری کتاب ارزشمند«نهج البلاغه» است و آنطور که شایسته است، از زوایای مختلف، به نکات پند آموز و عبرت آمیز آن پرداخته نشده و هر آنچه در این مورد توسط اندیشمندان و محقّقان محترم در بستر زمان مورد تفحّص و تحلیل واقع شده است به قطره ای از دریای ژرف می ماند. این کتاب در عین اینکه با تمام اعصار سنخیت داشت و مورد لزوم همه دوران ها است، از لحاظ کمی و کیفی باز هم جای تدبر و تحقیق در آن باقی است و لذا اینجانب علیرغم اینکه خود را نسبت به هویدا ساختن کورسؤیی از انوار مشعشع این فروغ بی بدیل ناتوان می بینم، اما انگیزة این خدمت ناچیز مرا بر آن داشت که به موضوع«امثال در نهج البلاغه» بپردازم. در بخش اول از فصل اول این رساله سعی شده است پس از بررسی واژه های«مثل» و«تمثیل» از نظر لغوی و جایگاه آن در ادبیات و بیان«ویژگیهای مثل»، «اقسام مثل»، «غرض از ضرب المثل» به گفتاری در روش صحیح«ترجمه ضرب المثلها به زبانهای دیگر» پرداخته شود و در بخش دوم و سوم، موضوع«امثال در قرآن و نهج البلاغه» به طور کلی مورد بحث قرار گرفته است. فصل دوم و سوم این رساله، بطور مشخص، راجع به امثال موجود در نهج البلاغه است که در فصل دوم، برخی از«امثال قرآنی نهج البلاغه» شرح و تفصیل داده شده است و در فصل سوم«امثال سائره و غیر قرآنی نهج البلاغه» طبق موارد و جایگاهی که حضرات علی(ع) آن امثال را بکار برده اند، فصل بندی شده و برخی از آن امثال در هر بخش مفصلاً مورد بررسی قرار گرفته است.

موعظه و اندرز از روش های تربیتی قرآنی است که خداوند جهت رستگاری انسانها بدان سفارش نموده است. این روش همواره مورد استفادة پیامبران و اولیاء الهی بوده و آنها در طول تاریخ برای تربیت انسانها از آن بهره گرفته اند. حضرت علی(ع) نیز با تأسی از قرآن و سنت نبوی از روش موعظه و اندرز در هدایت و تربیت مردم به خوبی بهره می گرفتند و این امر در خطبه ها و نامه و بویژه کلمات قصار ایشان که قسمتهایی از آن در قالب نهج البلاغه به دست ما رسیده، کاملاً مشهود است. این پژوهش پس از طرح اهمیت و ضرورت موعظه به بررسی ابعاد و مقوله های مختلف موعظه از دیدگاه حضرت علی(ع) در نهج البلاغه پرداخته که در هر عصر و زمانی قابل استفاده است البته به دلیل گستردگی مقوله موعظه در سخنان امام که می توان گفت سراسر نهج البلاغه مملو از آن است ما تنها به مواعظ اخلاقی آن پرداخته ایم. مواعظ آن بزرگوار در این حوزه، پیرامون ذکر و یاد خدا، تقوی، دعوت به تفکر، زهد و دنیا پرستی، توکل و پرهیز از هوی پرستی، یاد مرگ و پرهیز از آرزوهای دراز، صبر و استقامت و عبرت از سرگذشت پیشینیان می باشد. نویسنده در این پایان نامه تلاش دارد با ارائه نمونه هایی از این مواعظ بیان دارد که در نیل ارتقای سطح تربیتی و فرهنگی انسانها لازم است از آموزه های علوی به عنوان سرچشمة زلال اسلام ناب و الگوی تمام عیار استفاده شود.

در این تحقیق مبهمات و مجملات قرآن کریم در دو بخش با این عنوان ها بررسی شده است: بخش اول، پیشینه تحقیق، علل ابهام، بررسی آیات مبهم(55 آیه)؛ بخش دوم، اسباب اجمال، تبیین آیات با قرآن کریم، بررسی آیات مجمل