جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هانری کربن (۱۹۰۳ـ ۱۹۷۸)، فیلسوف فرانسوی، در کنار اندیشمندان سنت‌گرا، مانند رنه‌گنون، فریتیوف ‌شوان، سیدحسین نصر و… نقش برجسته‌ای در معرفی وجوه فلسفی و معنوی اسلام، در دنیای معاصر، هم در غرب و هم در شرق، ایفا کرده ‌است. البته تأثیر آنان به‌ویژه تأثیر سنت‌گرایان، هرگز به معرفی وجوه فلسفی و معنوی اسلام محدود نشده است. لیکن در این نوشتار عمدتاً به تحقیقات آنها در حوزه معنویت اسلامی نظر دارم. به هر تقدیر، شباهت کربن به سنت‌گرایان، به حدی است که بسیاری در نگاه نخست گمان می‌برند که کربن نیز متفکری سنت‌‌گراست. با بررسی دقیق‌تر معلوم می‌شود که به‌رغم شباهت‌های فراوان میان او و سنت‌گرایان، وجوه افتراق برجسته‌ای نیز میان آنان وجود دارد. به‌طور کلی دشوار می‌توان کربن را به جریان خاصی، حتی سنت‌گرایی، متعلق دانست. کافی است نگرش‌های مختلف به اسلام، در جهان امروز را در نظر بگیریم و بپرسیم که کربن به کدام یک از آنها تعلق دارد یا لااقل به کدام یک نزدیکتر است.

حوزه عرف بسیار شبیه اخلاق است. یکی از مشکلاتی که فیلسوفان اخلاق دارند، تفکیک اخلاق از عرف است. عرف بسیار شبیه اخلاق است. از این جهت که عرف هم یک نهاد است و کسی آن را وضع نکرده است. به اصطلاح علما وضع عرف تعینّی است نه تعیینی. این اصطلاح را در اصول فقه به کار می‌برند؛ می‌گویند قانون به دو شیوه وضع می‌شود: تعیینی و تعیُنی. وضع «تعینی» به این معنا که در یک فرآیند ناخود‌آگاهانه وضع شده و کسی نمی‌داند چه کسی و در چه زمانی آن را وضع کرده است. «تعیینی» به این معنا که وقتی به عقب برگردیم، می‌توانیم واضع مشخص و زمان مشخصی برای آن تعیین کنیم. عرف و اخلاق از این جهت شبیه هم‌اند که هر دو وضعشان وضع تعیُنی است.

از اوایل سال جاری، درس گفتارهایی در موضوع فلسفه اخلاق، به همت مجمع فلاسفه ایران هفتگی برگزار شده است. در این جلسات توفیق داشته‌ام که برخی مباحث این رشته مهم و تأثیرگذار را در محضر جمعی از مخاطبان ارجمند بیان کنم که خوشبختانه همچنان ادامه دارد. آنچه در زیر می‌آید مباحثی است که در جلسات اولیه این درس گفتارها عرضه شده و به همت بانو سمیه عرفان تهیه و تنظیم شده است.

در بخش اول آمد در پاسخ به این سؤال که: چرا باید از فرمان خدا تبعیت کنیم؟ یک برهان این است که اگر فرمانبرداری نکنیم، بر ما خشم می‌گیرد. برهان دوم این است که ما نمی‌توانیم از حکومت او بگریزیم؛ زیرا هم عالم مطلق است و هم قادر مطلق. اینک ادامه سخن: برهان دوم نیز ما را درگیر قدرت‌پرستی می‌کند، منتها در شکل تعدیل شده‌تری. ممکن است بپرسید چه اشکالی دارد که درگیر قدرت‌پرستی شویم؟ این بر‌می‌گردد به این‌که ما چه تصوری از خدا داشته باشیم و واقعیت دین را چه بدانیم. بهتر است در اینجا از آن تعریفی که رودولف اوتو ـ فیلسوف آلمانی ـ از امر قدسی دارد، کمک بگیریم. اوتو در کتاب «فکرت امر قدسی» چکیده تصور خداباوران از خدا را بیان می‌کند. او الفاظ خدا، الله، یَهُوَه، پدر آسمانی یا برهمن را به کار نمی‌برد، بلکه اصطلاح «امر قدسی» را به کار می‌برد.

هانری کربن (۱۹۰۳ـ ۱۹۷۸) فیلسوف و ایران‌شناس فرانسوی طی بیست سال پایانی عمرش، بخشی از سال را در ایران ساکن بود و در دانشگاه تهران تدریس و با مرحوم علامه طباطبایی و دیگر اندیشمندان مسلمان ایرانی گفتگو و در آثار فلسفی و عرفانی اسلام تعمق و تصحیح و تألیف می‌کرد و به همین جهت او را یکی از احیا‌کنندگان جریان فلسفه‌ اسلامی در دوران معاصر به شمار آورده‌اند و افزون بر این همدلی بسیاری نیز با فرهنگ و تمدن ایرانی و شیعی داشت، به گونه‌ای که ایران را کانون معنویت و تاریخ ادیان می‌دانست. از جمله کارهای مفصل و ژرف او، مجموعه چهار جلدی «اسلام ایرانی» است که همکار ارجمندمان آقای دکتر رحمتی ـ سردبیر اطلاعات حکمت و معرفت ـ ترجمه کرده‌اند. گفتگوی زیر به همین مناسبت انجام شده است.

از اوایل سال گذشته، درس‌گفتارهایی در موضوع فلسفه اخلاق، به همت «مجمع فلاسفه ایران» هفتگی برگزار شده است. در این جلسات توفیق داشته‌ام که پاره‌ای مباحث این رشته مهم و تأثیرگذار را بر مبنای «دانشنامه فلسفه اخلاق» (ویراسته پل ادوارز و دونالد بورچرت) در محضر جمعی از مخاطبان فرهیخته تدریس کنم. آنچه در زیر می‌آید، مباحثی است که در آنجا عرضه شده و به همت خانم سمانه عرفان به صورت حاضر تنظیم شده است.

اشاره: در سال گذشته جلسه نقد و بررسی کتاب اسلام ایرانی نوشته پروفسور هانری کربن با ترجمه ی دکتر انشالله رحمتی با حضور مترجم و آقایان دکتر کریم مجتهدی، دکتر داریوش شایگان، دکتر غلامرضا اعوانی، و علی اصغر محمدخانی در نشر شهر برگزار شد که گزارش تفصیلی آن اینک تقدیم می شود. محمدخانی: بسم الله الرحمن الرحیم. بحث امروز ما راجع به کتاب اسلام ایرانی هانری کربن است که آقای دکتر انشالله رحمتی ترجمه کرده اند و جلد اول این مجموعه به همت انتشارات سوفیا منتشر شده است. امسال صد و دهمین سال تولد هانری کربن هم هست. هانری کربن سال ۱۹۰۳ م به دنیا آمد و در سال ۱۹۷۸ م درگذشت. در اصل سال ۲۰۱۳، صد و دهمین سال تولد هانری کربن هست. تقریباً همه ی دوستان اهل فلسفه و عرفان با کربن و کارهای او که برخی اش به فارسی ترجمه شده است یا مقالات و کتاب هایی که درباره ی او نوشته شده است، آشنایی دارند. در سال ۱۹۴۵ کربن برای نخستین بار به ایران آمد و با متفکران ایرانی از جمله علامه طباطبایی آشنا شد. گفت و گو ها و بحث های مشترکی میان کربن با متفکران ایرانی چون دکتر داریوش شایگان، دکتر مجتهدی، دکتر اعوانی انجام گرفت. کربن متفکری بود که در جستجوی معنویت فراموش شده در غرب به شرق روی آورد. در جهان تشیع ایرانی احیای این معنویت را پیدا کرد و یافت….