جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایضاح الحکمه ترجمه و شرح بدایه الحکمه این کتاب را انتشارات مرکز جهانى علوم اسلامى با کیفیتى مطلوب و رعایت جهات فنى و ویرایشى و حروفچینى خوب و قیمت منـاسب به چاپ رسانده است. از محسناتش یکى انتشار هر سه جلد آن با یکدیگر است. شیوه نویسنده آن است که ابتدا متن عربى یک فصل را یک جا مى آورد, البته بدون اعراب گذارى, سپس ترجمه کل فصل را و بعـد از آن شرح مطالب. یک جـا آوردن همه مطـالب یک فصل در مـواردى که طولانى است کار را مشکل مى کند و سبب مى شود خواننده به راحتى به متن و ترجمه وشرح یک مطلب دست نیابد. در مورد ترجمه مى گویند: (رعایت اصل انطباق ترجمه با متن نیز مورد توجه قرار گرفته است و اگر خواننده گرامى در بخش ترجمه, روان بودن کامل عبارت را نمى یابد علت آن همان است که اشاره شد).از همین روست که مجبور شده اند در برخى موارد قواعد ادبیات فارسى را رعایت نکنند.در برخى موارد نیز تکلف در ترجمه به چشم مى خورد. و خطاى در ترجمه نیز بندرت پیش آمده است. روش مؤلف در شرح مطالب این است که ابتدا مى گوید چند موضوع در این فضل مطرح گردیده است و سپس برخى از آنها را شرح مى دهد و پاره اى دیگر را به محل خود ارجاع داده یا به وضوحش وامى گذارد. عنوان گذارى خوبى در مطالب شرح دارند. در بعضى موارد به سیر تاریخى بحث اشاره مى کنند. از نقل اقوال هم فروگذار نکرده اند و به گفته خودشان (بدین جهت اکثر مباحث مطرح شد در شرح بیشتر براى کسانى مفید است که داراى ذوق فلسفى و تفکر عقلانى بوده و خواهان تحقیق بیشتر پیرامون مسائل فلسفى مى باشند… بلکه براى مدرسان هم سودمند خواهد بود) همین امر موجب شده فایده شرح براى مبتدیان کم شود. کسى که در گامهاى نخستین فلسفه آموزى است طبیعتاً نمى تواند از اقوال اساطین فن استفاده کند و گاه موجب تشتت خاطر وى مى گردد. البته شارح محترم خود در مقدمه کتاب بر این نکته اصرار ورزیده اند که نبایست ذهن مبتدى را مشوش و متشتت نمود.۲ ولى به نظر مى رسد که نقل اقوال متعدد تا حدودى همین مشکل را آفریده است. البته بعضى از موارد نقل قول را به پاورقى منتقل کرده اند که کار خوبى است. ارجاعات سودمندى نیز در پاورقى دارند. در پاره اى موارد توضیحات بیشتر را به پاورقى برده اند که این نیز از محسنات کار است. و دیگر از محسنات, آوردن نمودار درختى است.

ایضاح الحکمه ترجمه و شرح بدایه الحکمه این کتاب را انتشارات مرکز جهانى علوم اسلامى با کیفیتى مطلوب و رعایت جهات فنى و ویرایشى و حروفچینى خوب و قیمت منـاسب به چاپ رسانده است. از محسناتش یکى انتشار هر سه جلد آن با یکدیگر است. شیوه نویسنده آن است که ابتدا متن عربى یک فصل را یک جا مى آورد, البته بدون اعراب گذارى, سپس ترجمه کل فصل را و بعـد از آن شرح مطالب. یک جـا آوردن همه مطـالب یک فصل در مـواردى که طولانى است کار را مشکل مى کند و سبب مى شود خواننده به راحتى به متن و ترجمه وشرح یک مطلب دست نیابد. در مورد ترجمه مى گویند: (رعایت اصل انطباق ترجمه با متن نیز مورد توجه قرار گرفته است و اگر خواننده گرامى در بخش ترجمه, روان بودن کامل عبارت را نمى یابد علت آن همان است که اشاره شد).از همین روست که مجبور شده اند در برخى موارد قواعد ادبیات فارسى را رعایت نکنند.در برخى موارد نیز تکلف در ترجمه به چشم مى خورد. و خطاى در ترجمه نیز بندرت پیش آمده است. روش مؤلف در شرح مطالب این است که ابتدا مى گوید چند موضوع در این فضل مطرح گردیده است و سپس برخى از آنها را شرح مى دهد و پاره اى دیگر را به محل خود ارجاع داده یا به وضوحش وامى گذارد. عنوان گذارى خوبى در مطالب شرح دارند. در بعضى موارد به سیر تاریخى بحث اشاره مى کنند. از نقل اقوال هم فروگذار نکرده اند و به گفته خودشان (بدین جهت اکثر مباحث مطرح شد در شرح بیشتر براى کسانى مفید است که داراى ذوق فلسفى و تفکر عقلانى بوده و خواهان تحقیق بیشتر پیرامون مسائل فلسفى مى باشند… بلکه براى مدرسان هم سودمند خواهد بود) همین امر موجب شده فایده شرح براى مبتدیان کم شود. کسى که در گامهاى نخستین فلسفه آموزى است طبیعتاً نمى تواند از اقوال اساطین فن استفاده کند و گاه موجب تشتت خاطر وى مى گردد. البته شارح محترم خود در مقدمه کتاب بر این نکته اصرار ورزیده اند که نبایست ذهن مبتدى را مشوش و متشتت نمود.۲ ولى به نظر مى رسد که نقل اقوال متعدد تا حدودى همین مشکل را آفریده است. البته بعضى از موارد نقل قول را به پاورقى منتقل کرده اند که کار خوبى است. ارجاعات سودمندى نیز در پاورقى دارند. در پاره اى موارد توضیحات بیشتر را به پاورقى برده اند که این نیز از محسنات کار است. و دیگر از محسنات, آوردن نمودار درختى است.

شکی نیست که علم کلام ـ بسان علوم دیگر ـ در طول تاریخ خود تطوراتی را پشت سر گذاشته و مسائل جدیدی را در دامان خود پرورش داده است. ماهیت و رسالت علم کلام ایجاب می‏کند که متحول و پویا باشد تا بتواند پاسخگوی پرسشها و شبهات و اشکالات جدید در زمینه عقاید دینی باشد و بدین طریق به مهمترین رسالت خود جامه عمل پوشاند.

کتاب «ما هو علم الکلام» تالیف علی ربانی گلپایگانی است. علم کلام از دانش ‏های که دانشوران مسلمان به مدد آن، اصول ایمان را در قالب استدلال و برهان، عرضه و اثبات می‏ کنند. در این باره آثار نغز و ماندگاری نیز پدید آمده است. که هر یک به سهم خود در باروری این علم، سهم ‏داشته‏ اند. اثر حاضر، در واقع به معرفیِ چیستی علم کلام، فایده ماهیت و تاریخ آن پرداخته و کلیات علم کلام را با این عنوان ‏ها در سیزده فصل بررسی کرده است: نام گذاری علم کلام، موضوع و تعریف آن، هدف‏ ها، روش‏ های بحث در علم کلام، رابطه بین علم کلام و دانش‏ های دیگر، تاریخچه، تطور علم کلام، نقش عقل در الهیات در پرتو کتاب و سنت، نقد نظریه مخالفان روش عقلی در الهیات، علم‏ کلام نزد: قاضی ایجی، جرجانی، تفتازانی و حکیم لاهیجی.

علم در انسان، صفتی نفسانی است که ویژگی کاشفیت و حکایت‎گری از متعلق خود را دارد. ظن، نیز صفتی نفسانی است که ویژگی مزبور را دارد. علم، از حیث ویژگی قطع و جزم، دو مصداق دارد: اول، آن‏چه احتمال خلاف در آن صفر و از نظر عقل محال است، مانند این‏که حاصل جمع دو با دو، چهار است، و دوم، آن‎چه احتمال خلاف در آن عقلا محال نیست، ولی مورد توجه و اعتنای عقلای بشر قرار نمی‏گیرد. علم حاصل از خبر فردی که مورد وثوق است و قراینی بر خلاف آن وجود ندارد، و نیز علم حاصل از ظواهر سخن متکلم حکیم که در مقام بیان مقصود خود می‏باشد و قرینه‎ای بر خلاف آن در دست نیست، از این قبیل است. مشهور عالمان اسلامی، مصداق دوم علم را ظن قوی، یا ظن اطمینانی، یا ظن خاص و معتبر نامیده و حجیت آن را به احکام فرعی و فقهی اختصاص داده‎اند، ولی عده‎ای از محققان، آن را «علم عرفی و عادی» نامیده، و حجیت آن در اعتقادات دینی را نیز پذیرفته‎اند. دیدگاه اخیر همان است که در نوشتار حاضر برگزیده و بر آن استدلال شده است. عصاره استدلال این است که آیات و روایاتی که تحصیل علم در باب عقاید دینی را واجب یا مطلوب دانسته و از گزینش عقیده‎ای که عالمانه نیست یا ظنی است، نهی کرده، به ظن قوی (علم عرفی و عادی) نظر ندارد. بنابراین، علم عرفی و عادی، همانند علم و یقین منطقی، مورد تأیید شارع و حجت شرعی است، و در این‎باره میان عقاید و احکام فرعی دین، تفاوتی وجود ندارد.

«کتاب» در قرآن کریم کاربردهای متعددی دارد. یکی از این کاربردها «علم الکتاب» است، این تعبیر دوبار در قرآن استعمال شده است؛ یک بار در مورد کسی که بخشی از «علم الکتاب» را دارا بوده، و یک بار در مورد کسی که از تمام «علم الکتاب» آگاه بوده، و بر رسالت پیامبر(ص) در برابر مشرکین گواهی می‌دهد. در تعیین منظور از «کتاب» و حقیقت آن اختلاف شده که آیا مراد، لوح محفوظ است، یا کتب آسمانی پیشین، و یا قرآن کریم؛ و نیز عالم به تمام «علم الکتاب» آیا خداوند است، یا جبرئیل، یا علمای اهل کتاب، یا ائمه:. با تحلیل و بررسی آیات و روایات روشن می‌شود که منظور از علم الکتاب همان حقیقت قرآن کریم است که هم در لوح محفوظ بوده، و هم جامع کتاب آسمانی است؛ و مصداق آگاهان از تمام «علم الکتاب» هم بعد از پیامبر(ص)، ائمه اطهار: هستند.

«روش عقل گرایی» عنوان عامی است که بر هرگونه نظام فکری که نقش عمده را به عقل داده، اطلاق می‌شود. روش عقلگرایی به عقلگرایی فلسفی و عقلگرایی غیر فلسفی تقسیم میشود. «روش عقلگرایی فلسفی» رویکردی فلسفی به آموزههای الهیاتی است که میکوشد با استفاده از روش، مبانی و ادبیات فلسفی، تبیینی عقلانی از آموزههای الهیاتی ارائه دهد. از رهگذر این جستار مشخص میشود که مؤلفههای روش عقلگرایی فلسفی عبارتند از: محوریت یقین منطقی؛ استوار ساختن نظریات بر بدیهیات منطقی؛ بهرهگیری از قواعد فلسفی؛ بهرهگیری از زبان فلسفی. آثار کلامی که بر اساس روش عقلگرایی فلسفی تألیف شدهاند، غالباً از شیوه واحدی در تدوین برخوردارند؛ به این صورت که پیش از ورود به مسائل خداشناسی، یک سلسله مسائل معرفتشناسی و فلسفی که زمینه‌ساز بررسی مسائل خداشناسیاند، مطرح میشود

علم دینی، یکی از مسایل کلامی نوپدید است که در باب رابطه علم و دین مطرح شده است. چیستی، امکان، چرایی و چگونگی دست‏یابی به آن، مهم‏ترین مباحث مطرح در این مسأله است که دیدگاه‎های متفاوت و بعضاً متعارضی درباره آن‏ها اظهار شده است. ماهیت و چیستی علم دینی از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است؛ چرا که بر سرنوشت مباحث دیگر مربوط به علم دینی تأثیر می‏گذارد. کسانی، تنها معنای معقول و مقبول علم دینی را، دینداری عالم دانسته‏اند، که بر اساس آن، وصف دینی برای علم، مجازی خواهد بود. برخی دیگر، ملاک دینی بودن علم را دینی بودن متعلق و مکشوف علم قلمداد کرده‎اند که هرگاه عالم به این که مکشوف و متعلق علم، مراد خداوند یا قول و فعل الاهی است ایمان داشته باشد، علم دینی خواهد بود. استنباط نظریه‏های علمی از منابع دینی، دینی و الاهی بودن انگیزه و اراده عالم، ارتباط و هماهنگی طبیعت شناسی با علم مابعدالطبیعه، سازگاری نظریه‏های علمی با آموزه‏ها و تعالیم دینی، یا مخالف نبودن آن‏ها با آموزه‏ها و تعالیم دینی، ملاک‏های دیگری است که برای دینی بودن علم بیان شده است، عده‏ای نیز دینی بودن جهان‎بینی عالم را ملاک دینی بودن علم شمرده‏اند که بر فرضیه‎های علم، یا تعبیر و تفسیر داده‏ها و یافته علمی، یا جهت‎گیری عملی عالمان، یا بینش و نگرش عالم به موضوع مورد پژوهش و روش پژوهش علمی و سرانجام نتیجه تأثیر می‏گذارد. در نوشتار پیش‏رو، این دیدگاه‏ها نقل و نقد شده و دیدگاه مورد قبول تبیین گردیده است.

عصمت پیامبران الهی یکی از مسایل مهم در باب نبوت است. متکلمان اسلامی از طریق دلایل عقلی و نقلی به اثبات آن پرداخته اند. دلایل عقلی آنان بر پایه حکمت الهی استوار است. از برهان حکمت بر عصمت پیامبران تقریرهای مختلفی ارائه شده است که مهم‏ترین آن‏ها عبارت است از تقریر برهان حکمت بر اساس معجزه، تقریر برهان بر پایه لطف، و تقریر آن بر اساس غرض از نبوت. این تقریرها به دو دسته حداقلی و حداکثری تقسیم می‌شوند، تقریرهای حداقلی عصمت پیامبران را در دریافت و ابلاغ پیام‏های الهی به بشر اثبات می کند، اما تقریرهای حداکثری، عصمت در مقام عمل را نیز شامل می‏شود. متکلمان اسلامی در این باره که آیا برهان حکمت عصمت از گناهان کبیره و صغیره، عمدی و سهوی را شامل می‏شود یا به گناهان کبیره و صغیره‏های منفّر اختصاص دارد، و نیز قبل از نبوت را نیز دربر می‏گیرد یا به زمان نبوت اختصاص دارد، هم‏داستان نیستند، متکلمان امامیه در این مسأله نگاه حداکثری دارند اما متکلمان معتزلی، گناهان صغیره غیر مسخّف را منفّر ندانسته، و برهان حکمت- با تقریرهای مختلف آن- را مُثبِت عصمت پیامبران از آن‏ها ندانسته‏اند. از تأمل در سخنان متکلمان اسلامی به دست می‌آید که عنصر منفّریت و نقض غرض در برهان حکمت بر عصمت پیامبران، نقش کلیدی دارد. آنان در این‌باره هیچ گونه اختلافی ندارند، هرچند در قلمرو و مصداق آن دیدگاه‌های مختلفی ارائه کرده‏اند. برداشت درست از منفّریت و نقض غرض، مؤید دیدگاه متکلمان امامیه در این‌باره است که در قلمرو عصمت نگاه حداکثری دارند.