جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اهمیت مساله عقل در مباحثات عصر حاضر و لزوم توجه به بازتاب عقل و عقلانیت؛ حدود کارکرد و حدود مفهومی آن ، ضرورت معرفی عقل را آشکار می سازد. معانی و تعاریف مختلفی از عقل در حوزه های دینی ارائه شده است که در بسیاری از موارد با هم خلط می شوند. آنچه این تحقیق در پی شناساندن آن است؛ عقل مراد قرآن است. برای این منظور سعی کرده ایم با تکیه بر آیات قرآن کاری کنیم که قرآن خود سخن بگوید و نات حد امکان مانع تاثیرگذاری پیش فرض های مکاتب مختلف در این زمینه شویم. روش ما در این تحقیق روش معنی شناختی با تکیه بر نظریه های حوزه های معنایی است با رویکرد همزمانی؛ ‎۴۹ آیه ای که " عقل " در آنها - آن هم صرفا در شکل فعلی - به کار رفته را مطالعه نمودیم و با استخراج مفاهیم همنشین و جانشین عقل سعی کردیم به حوزه معنایی عقل دست یابیم. با تحلیل کاربردها متوجه شدیم فعل عقل در بیش از نیمی از کاربردها با آیه - آیات"( معنای نشانه) همنشین شده است. این کثرت همنشینی ما را بر آن داشت که معنای عقل فعل عقل را از طریق این همنشینی در یابیم. خداوند آیات خود اعم از تکوینی و تشریعی را برای انسانها فرو می فرستد. این آیات و نشانه ها به خودی خود موضوعیت ندارند. بلکه خدا از انسان می خواهد از ظاهر این نشانه ها(دال ها) بگذرد و به باطن(مدلول) آنها دست یابد. در واقع آیات متعلق فعل عقل هستند. بنابراین فعل " عقل ، یعقل" در قرآن در معنای اصلی خود ناظر به کارکرد ذهنی است که عبارت از " رابطه برقرار کردن " میان آیات و مدالیل آنهاست و عاقل کسی است که به آیات به دید طریقی و نه استقلالی می نگرد. " رابطه برقرار کردن" که در معنای اصلی فعل عقل قرآنی آمده است. خود یکی از مولفه های معنای لغوی عقل می باشد.

یکی از کلماتی که دارای موارد استعمال نسبتا زیادی در قرآن کریم است فتنه است. بررسی یکایک مواردی که از واژه فتنه و هم ریشه های آن در قرآن کریم آمده، از جمله نوآوریهای این پایان نامه است. ریشه و اصل واژه فتنه به معنای گداختن است و این معنا به نحوی در تمام موارد استعمال واژه فتنه و هم ریشه های آن وجود دارد. اگرچه واژه فتنه و هم ریشه های آن دارای جامع کعنایی به عنوان وجه مشترک آنها است ولی به هیچ وجه دارای معنای یکسانی در تمام موارد استعمال نیست و معانی مختلفی برای آنها در قرآن کریم قابل شناسایی است، این معانی به پنج دسته (آزمایش، عذاب، گمراهی، بلا و جنون) قابل تقسیم است که تمام موارد استعمال فتنه و هم ریشه های آن به یکی از این معانی و یا معنای قریب به آن قابل ارجاع است. معنای آزمایش برای برخی از کاربردهای فتنه و هم ریشه های آن، این کلمه را به کلمات قریب المعنی آن مانند بلا و امتحان نزدیک کرده است. از سوی دیگر هریک از کلمات بلا و امتحان در معنای آزمایش به غیرخدا نسبت داده شده است که در مورد لفظ فتنه چنین نیست. واژه فتنه و واژگان هم ریشه آن در نهج البلاغه نیز پرکاربرد است. نسبت معانی به کار رفته در قرآن کریم برای واژگانی که از ریشه "فتن" است با معانی به کار رفته برای این واژگان در نهج البلاغه، نسبت عموم و خصوص من وجه است، در هر دو کتاب ارزشمند معانی مشترکی از فتنه و هم ریشه های آن وجود دارد و لیکن در عین حال در هر دو کتاب معنای غیر مشترکی وجود دارد که وجود آن معنا در کتاب دیگر به روشنی قابل اثبات نیست.

هدف از این تحقیق محبت میان انسان و خدا در قرآن کریم است براساس سوالهای تحقیق جایگا محبت میان انسان و خدا در قرآن چیست ؟ راههای تقویت محبت میان انسان و خدا در قرآ چیست ؟ و آثار محبت میان انسان و خدا در قرآن چیست که براین اساس فرضیه های زیر مطرح کردید که محبت خدا اساس دین اسلام است ، محبت مبداء و مقصود دین است ، محبت به خدا سرآغاز گام نهادن در مسیر عبودیت حق تعالی است و تنها از چنین عبودیت عاشقانه ای که عبادت احرار ( آزادگان ) نامیده شده محسوب نزد خدا که عالی ترین هدف انسان است ، حاصل می گردد ، افزایش معرفت به خدا افزایش محبت اهل بیت ، بعضی دنیا و اهل معاصی ، ذکر نعمتهای الهی ، نگهبانی دل ، از جمعه راههای افزایش و تقویت محبت به خدا و احسان به خلق ، حب و بغض فی الله ، انجام فرائض و نوافل از جمله راههای جلب محبت خداست ، ذکر دائمی ، حب اهل بیت ، حب به مخلوقات الهی و رضا از جمله آثار محبت میان انسان و خداست . این تحقیق به روش قرآن به قرآن علامه طباطبائی است . براساس یافته های تحقیق حاضر مفهوم محبت میان انسان و خدا در قرآن ، همان مفهوم رایج و مسلم در میان مردم از زمان عرب جاعلی تا کنون یعنی " میل و گرایش شدید " بوده و از توجیهات متکلمین و تنبیات فلاسفه و تاویلات عرفا به دور است ، دین برای ایجاد رابطه بین انسان و خدا آمده است و این ارتباط تحت تاثیر دو عامل شکل می گیرد یکی معرفت و شناخت خدا و دیگری ایمان و گرایش به سمت خدا ، ریشه و هدف نهایی دین ، ایمان بخداست که البته به دلیل تشکیکی بودنش در درجات پایین آن با شرک قابل جمع است . اهل بیت عصمت و طهارت نقش تعیین کننده ای در رابطه میان معرفت به خدا ، ایمان ، عبودیت و محبت به خدا دارند ، تنها از طریق اهل بیت و محبت به ایاشن است که می توان به معرفت و محبت خدا دست یافت ایشان همان وسایل الی الله هستند که در قرآن بدان اشاره شده است . از آثار محبت میان انسان و خدا می توان به یقین ، اخلاص ، رضا، ذکر دائمی ، محبت اولیاء خدا و محبت به مخلوقات خدا را نام برد.

کتاب «سرالخطاب فی تفسیر الکتاب» مشتمل بر پنج امر است که در این رساله سه امر آن تصحیح و تحقیق شده است. نویسنده ی کتاب محمد بن حسن شریعتمدار استرآبادی یکی از فقهای شیعه در اواخر قرن سیزدهم هجری است. امر اول، قرائت قرآن کریم: معرّفی قرّاء و راویان آنها، نقد و بررسی تواتر قرائات قرّاء سبعه، داوری فقها درباره ی قرائات و احکام فقهی متعلق به آن؛ امر دوم، متعلقات قرائت قرآن: ترتیل، استعاذه، بسمله، آداب تلاوت قرآن، احکام فقهی هریک؛ امر سوم، عناوین و القاب قرآن، حدوث و قدم کلام الهی، روایات فصل اهل قرآن، ضرورت تمسک به قرآن، نزول قرآن، شرح روایات نزول بیشتر قرآن درباره ی اهل بیت(ع) و دوستان و دشمنان آنان.

محققان علوم قرآنی از گذشته تاکنون بر اساس معیارهایی چون کمیت و تعداد آیات، فواتح سور، ترتیب و زمان نزول، همجواری و روایات فضایل القرآن سوره ها را دسته بندی کرده اند. یک دسته از این سوره ها حوامیم است که به آل به حم، الحوامیمات و ذوات حم نیز نامبردار است و شامل هفت سوره مومن، فصلت، شوری، زخوف، دخان، جاثیه، و احقاف است. بررسی القاب این سوره ها در فرهنگ اسلامی نشان می دهد که گروهی با دادن القابی همچون (لباب القرآن) و (ثمره القران) معتقدند که این سوره ها چکیده و عصاره قرآن هستند و گروهی نیز با دادن القابی چون (دیباج القرآن) و (عرائس القرآن) آنها را سوره هایی زیبا می دانند. ترتیب نزول این سوره ها را برخی مطابق چینش این سوره ها در مصحف و برخی عکس چینش مصحف میدانند. گروهی نیز به نزول پراکنده این سوره ها طی چندین سال معتقدند . بر آیند نظرات مختلف درباره زمان نزول این سوره ها سال های میانی مکی است. در این پژوهش پس از معرفی و اشاره به ویژگی تک تک سوره های حوامیم به زمینه نزول این سوره ها از خلال آیات آن پرداخته می شود و نشان داده می شود که اسباب و دوره نزول مشترک ، این سوره ها را به یک مجموعه تبدیل کرده است. سبک گفت و گو پیدایش دو گروه مومن و کافر، دعوت مسلمانان به صبر و نگاهی به آیات منسوخه در این سوره ها نشان می دهد که این سوره ها در آغاز رسالت همگانی نازل شده و در راستای آن تصحیح اندیشه ها درباره خداوند، معاد و قرآن کریم پیگیری می شود. این زمینه نزول تا ورود مومنات به یک شریعت جدید (دین اسلام) ادامه می یابد

این تحقیق سعی در شناساندن عوامل فهم قرآن کریم و زدودن موانع از مسیر صحیح فهم قرآن کریم داشته و به تبیین سیره عملی معصومین(ع) در برخورد و تعامل با این کتاب هدایت و برنامه زندگی و نقشی که قرآن در زندگی آنها داشته و بررسی راهکارهایی که جهت فهم قرآن کریم ارائه داده اند تا به این وسیله بیشتر و بهتر از هدایت قرآن کریم بهرمند شده و به این وسیله قرآن کریم را به جایگاهی که باید در زندگی ما داشته باشد باز گردانیم. اما فرضیه هایی که در این تحقیق مورد نظر بوده اند عبارتند از: ‎۱- از دید معصومین (ع) رعایت آداب تلاوت، خشوع و اقبال قلب، تدبر و تفکر، هارت نفس، انسبا قرآن کریم از جمله عوامل فهم قرآن کریم می باشد. ‎۲- از دید معصومین (ع) اخلاق رذیله، جهل، دنیاطلبی و سوء استفاده تحمیل عقیده و تفسیر به رای از جمله موانع فهم قرآن کریم می باشد. ‎۳- قول فصل بودن قرآن کریم در اختلافات، سنجش امور با قرآن کریم، مشورت با قرآن کریم استشفاء بوسیله قرآن کریم از مهمترین دیدگاههای معصومین (ع) درباره بهره برداری عملی از قرآن کریم در زندگی است. تحقیق حاضر مشتمل بر چهار فصل است. در فصل اول عنوان کلیات مباحثی چون رابطه و لزوم مراجعه به معصومین(ع) برای فهم قرآن کریم و جایگاه قرآن کریم نزد اهل بیت (ع) و برخی مقدمات آشنایی با قرآن کریم طرح شده است. در فصل دوم به بررسی شرایط و زمینه های لازم (و نه کافی) برای فهم قرآن کریم پرداخته شده و در فصل سوم نیز برخی از موانعی که بر سر راه فهم صحیح و اصیل قرآنی وجود دارد با توجه به سیره معصومین (ع) ارائه داده شده است. و در نهایت در فصل چهارم پاره ای از کاربردهای عملی قرآن کریم در زندگی روزمره بررسی قرار گرفته است.

صاحبان صحاح سته احادیث بسیاری را در فضایل و مناقب حضرتش نقل نموده اند؛ لیکن در رابطه با احایث وارده از رسول الله (ص) در موضوع امامت و وصایت امیرالمؤمنین (ع) به ذکر احادیث محدودی قناعت کرده اند و حتی با ذکر احادیثی که از عایشه نقل شده است درصدد برآمده اند تا وصایت رسول الله را درباره ایشان نفی نمایند. البته در همان روایات اندک ولی متواتری که در رابطه با ولایت ایشان در صحاح سته آمده است مسئله امامت امیرالمؤمنین (ع) قابل اثبات است. ولی آنچه مهم است توافق همه مذاهب اسلامی بر ویژگی های عالی اخلاقی و علمی و علاقه وافر رسول الله به ایشان است. ارائه چنین سیمایی از مولای متقیان از سوی صاحبان صحاح سته می تواند در مجموع ما را به نتایج خوبی در مسیر ارائه سیمای نورانی این امام همام به بشریت امروز برساند.

خداوند متعال قرآن را برای هدایت و تربیت خلق نازل فرموده است. تا بشر با بهره گیری از آن در مسیر حق و کمال گام بردارد و خود را به صفات انسانی آراسته گرداند. در قرآن کریم آیات فراوانی هست که گفتگوی میان خداوند متعال و انبیاء را بیان می کند. دقت و تدبر در این آیات با دید اخلاقی و تربیتی، نشان دهنده ادب انبیاء در برابر خداوند سبحان است. موارد متعددی از آداب و نکات تربیتی در اخلال گفتگوی انبیاء با خداوند متعال وجود دارد از جمله: تمسک به ربوبیت به کار بردن اسمای حسنی متناسب با محتوای گفتگو، حقیر دیدن اعمال خود در حضور خدا، منزه دانستن خداوند از هر چیزی که سزاوار مقام ربوبی نیست، اعتراف به مملوک بودن و خود را در جایگاه ذلت قرار دادن. در این میان شاخص ترین آنها عبارتند از: توحید محض، اخلاص در بندگی، عبودیت ، توکل بر خدا و تکیه نداشتن بر اعمال خود، تسلیم محض خدا بودن در همه حال و در خواست معرفتی عمیق تر. همچنین در این تحقیق نوع خطابات خداوند به انبیاء مورد بررسی قرار گرفته است. بررسیها نشان می دهد خداوند متعال از نظر ادب محاوره حرمتی خاص برای پیامبر اعظم در نظر گرفته است. او انبیاء پیشین را تنها با نام ایشان مورد خطاب قرار داده است ولی از رسول خدا با القاب تجلیل آمیز مانند (یا ایها النبی) و (یا ایها الرسول) یاد کرده است این نوع خطاب علاوه بر اینکه تاکیدی بر حقانیت نبوت و رسالت پیامبر است، مقام خاص پیامبر را در پیشگاه خدا نشان می دهد و به نوعی تعلیم و تادیب بندگان است که آن حضرت را با خطابهای احترام آمیز مورد خطاب قرار دهند.

از آنجا که در نظام تعلیم و تربیت اسلامی شناخت اسوه ها و روش آنها در هدایت و تربیت مردم از جایگاه ویژه ای برخوردار است و قرآن کریم حضرت ابراهیم(ع) را اسوه و الگوی مسلمانان معرفی کرده است تحقیق حاضر با هدف شناخت و معرفی ایشان و شیوه های تربیتی که در هدایت مخاطبان خود به کار برده اند در یک مقدمه و پنج فصل ارائه شده است. فصل اول با عنوان کلیات به جایگاه داستان حضرت ابراهیم (ع) در میان عرب پرداخته و در ضمن مقایسه ای اجمالی نیز با قصه ایشان در تورات و انجیل صورت گرفته است. فصل دوم با عنوان اوصاف حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم به تبیین شخصیت ایشان اختصاص یافته و با تبیین نوزده صفت ، مشخص شد که دو صفت حلم و صدق بیشترین نمود را در جریان رسالت ایشان داشته است . فصل سوم به اصول تربیتی که حضرت ابراهیم (ع) در جریان دعوت مد نظر داشته اند اشاره دارد از جمله مهمترین این اصول ، اصل تشویق و تنبیه و تدرج می باشد . در ادامه ، در فصل چهارم روش های تربیتی حضرت ابراهیم (ع) بررسی شده است ، مهمترین روش های بکار گرفته شده توسط ایشان روش پرسش و پاسخ ، جدول ایفای نقش و مشاهده می باشد. و بالاخره فصل پایانی عهده دار تبیین اهداف تربیتی بیان داستان حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم است که عبارتند از : بیان سنن الهی ، ایجاد امت اسلامی و الگو سازی. سیره و سیرت حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم می تواند الگوی تمام عیار برای مربیان محترم و متربیان عزیز قرار گیرد و تاسی به ایشان می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات در نظام تعلیم و تربیت باشد.

پژوهش شامل موارد ذیل است: نگاهی به زندگانی امام سجاد (ع)، اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دوران امام سجاد (ع)، آثار مکتوب امام، آثار غیر مکتوب امام (عملی و علمی) و بهره های شیعه از حدیث امام.