جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد مرزهای جدا کننده تجدد امثال و حرکت جوهری ابهاماتی وجود دارد. ملاصدرا در باب حرکت جوهری یا تحت تاثیر این قاعده عرفانی و یا بر اساس مبانی خود- علاوه بر تقریر دقیق فلسفی از حرکت جوهری- تقریر دیگری نیز از آن ارائه داده است که بر این قاعده عرفانی منطبق می شود. ما پس از روشن کردن تصور خود از هر دو قاعده, ویژگیهای این دو مساله در حیطه های تعاریف, مبانی, ادله, اشکالات و لوازم را مورد مطالعه تطبیقی قرار داده ایم. حرکت جوهری در دید دقیق فلسفی همان تقریر دوم می باشد. ابعاد تجدد امثال نیز اگر بناست که روشن شود باید از دید یک عارف به آن نگریست نه از دید یک فیلسوف. به هر روی این دو قاعده دارای برخی نقاط اشتراک و اختلاف می باشند اما در مجموع از یکدیگر متمایزند.

در اینکه ثواب استحقاقی است یا تفضلی سه قول مطرح است: بنابر قول اول ثواب استحقاقی است و ثواب ندادن شخص مطیع ستم است. بنابر قول دوم ثواب تفضلی است، اگرچه قائلان به این قول، خود درباره علت تفضل اختلاف دارند؛ زیرا بنابر مبنای اشاعره، ملزم کردن خداوند بر ثواب بی معناست. این سخن به معنای معیار نداشتن ثواب الهی است. و بنابر مبنای دیگر علی رغم تفضلی بودن ثواب، خداوند در آن استحقاق را اعتبار کرده است که براساس آن ثواب الهی ضابطه مند می گردد. بنابر قول سوم ثواب از جهت مملوک بودن انسان تفضلی و از جهت پاداش عمل بودن، استحقاقی است. در جمع بندی نهایی در قالب قول چهارم می توان گفت: به علت کمال مطلق بودن خداوند، نباید رابطه مالک و مملوکی و نعمت های پیشین الهی، در ثواب در نظر گرفته شود؛ اگرچه در واقع و نفس الامر چنین رابطه ای وجود دارد که در این صورت مرتبه ای از ثواب استحقاقی و افزون بر آن تفضلی خواهد بود. اگر آن رابطه در نظر گرفته شود، استحقاق منتفی است.