جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهامور خلاف‌عادت، اموری است که بر‌خلاف جریان عادی طبیعی به ‌وقوع می‌پیوندد. در قرون اخیر با توجه به پیشرفت علمی، در تحلیل امور خلاف‌عادت نظرات گوناگونی پدید آمده‌است. سه تفسیر قرن چهاردهم، تفسیر القرآن و هو الهدی و الفرقان، المنار و المیزان نگرش متفاوتی نسبت به این ‌امور دارند. سید احمدخان خلاف‌عادت را خلاف نظام عادی علی و معلولی تلقی ‌کرده‌؛ از این‌رو معجزات را به اموری طبیعی تأویل نموده است. در نگرش المنار خلاف‌عادت حقیقی، به دو بخش تکوینی، و روحانی تقسیم می‌شود که تکوینی آن فعل خدا و با قدرت محض اوست و روحانی آن بر اساس سنت خدا در عالم ارواح و بر‌خلاف سنت‌های معروف در نزد مردم است. مفسران المنار در بیشتر معجزات به ظاهر آیات پایبند ‌بوده اما برخی خلاف‌عادات را به غیرظاهر تأویل می‌کنند، تا آن را معقول نمایند. تفسیر المیزان با التزام و پایبندی به ظاهر آیات از تأویل خلاف‌عادات خودداری نموده، و تصریح کرده‌‌است معنایی که قرآن در اثبات آن ظهور دارد، پذیرفتن آن بر‌ما لازم است، گرچه عقل نتواند آن‌را اثبات کند. در نگرش علامه، خلاف عادات دارای سببی ماوراء‌طبیعی و تجربه نا‌پذیر است، از این‌رو علوم تجربی توانایی نفی و یا اثبات آن‌را ندارد. علامه طباطبایی امور خلاف عادت و معجزات را به سه دسته‌ی معجزات نشان پیامبری، معجزات درخواستی، معجزات مربوط به اتمام حجت یا ضروری تقسیم می‌کند، که در این پژوهش مصادیق آن طبق دیدگاه‌های مفسران فوق به صورت تطبیقی بررسی شده‌است.کلید ‌واژه‌ها: تفسیرالقرآن و هوالهدی و الفرقان، تفسیر القرآن الحکیم (المنار)، المیزان فی تفسیر القرآن، خلاف‌عادات الهی، معجزه.

بحث روش تفسیر قرآن در قرن اخیر از بحث های مطرح در حوزه دینی می باشد. نظرات و آراء فراوانی در این زمینه از سوی قرآن پژوهان و مفسران ارائه شده است که هر کدام برای نظر خود به دلائلی استناد کرده اند.ائمه (ع) به عنوان رهبران دینی ما که خود قرآن ناطق می باشند، طلایه داران تفسیر قرآن بودند. در این پایان نامه به روش و سبک تفسیری حضرت فاطمه زهرا (س) پرداخته شده است که در فصل اول جایگاه تفسیر در عصر ایشان و دانش قرآنی حضرتفاطمه زهرا (س) اشاره شده و در فصل دوم به استقراء آراء تفسیری و غیر تفسیری ولی مرتبط با تفسیر قرآن و همچنین استنادات قرآنی حضرت فاطمه زهرا (س) پرداخته شده است. در فصل سوم مبانی تفسیر از دیدگاه حضرت فاطمه زهرا (س) مطرح شده و در فصل چهارم روش و قواعد تفسیری به کار برده شده توسط حضرت فاطمه زهرا (س) استخراج شده و در فصل پنجم نیز پس از معرفی اجمالی 7 تفسیر معاصر میزان اهتمام این تفاسیر به روش و قاعده مورد استفاده حضرت فاطمه زهرا (س) بررسی شده است.

این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، این فرضیه را در آثار آیت الله جوادی آملی بررسی می کند انسان تامّ و قرآن رابطۀ تکوینی دارند. آیت الله جوادی آملی معتقدند انسان تام و قرآن پیوندی اصیل و ذاتی دارند و انقطاعشان ناشی از کثرت در بستر عالم طبیعت است. دیدگاه ایشان چهار محور دارد: 1) قرآن، حقیقت ذومراتبی است که در قوس نزول، جامع همۀ مراتب عالم، یعنی مرتبۀ الهی، عقلی، مثالی، کتبی و لفظی شده است؛ 2) انسان تام و انسان کامل، همۀ مراتب عالم را در خود جمع کرده اند؛ اولی، بالقوه و دومی، بالفعل؛ 3) خداوند قرآن را به انسان تعلیم داده است و چون این تعلیم، مقدم بر خلقت آدمی است، تعلیمی تکوینی است، نه آموزشی تدریس گونه؛ 4) یگانه افتراق انسان و قرآن در وجود طبیعی آن هاست. قرآن صورتی کتبی و انسان صورت حیوان ناطق دارد تا قابلیت حرکت و تغییر تکاملی یا تنزلی داشته باشد. قرآن برای انسان، ذاتی و مانند صورت برای ماده است؛ پس باوجودِ تفاوت در ظهور وجودی در عالم طبیعت، در قوس صعود و در مرتبۀ مثالی و عقلی، صورت انسان با صورت قرآن متحد می شود.

گر ‌چه روش تفسیر موضوعی قرآن دارای ریشه‌ای کهن است، اما روشی نو پدید در حوزه‌ی تفسیر قرآن محسوب می‌شود و اخیراً مفسران بسیاری به نگارش‌هایی در این زمینه دست زده‌اند.تفسیر موضوعی آیت الله جوادی آملی، یکی از تفاسیر برجسته‌ی عصر حاضر است که به سبب غنای علمی، مورد توجه اندیشمندان اسلامی واقع شده است. تفسیر موضوعی استاد جوادی آملی که بر اساس مبانی تفسیری وی به انجام رسیده است، شامل مبانی عامی چون؛ جامعیت قرآن، قابل فهم بودن قرآن، اعجاز قرآن، نزاهت قرآن از تحریف و مبانی خاصّی همانند وجود معانی باطنی برای آیات، لزوم حضور عترت در کنار قرآن، روشن‌گر بودن قرآن و انسجام آیات آن است. به کار گیری قواعدی همانند توجه به مفاهیم کلمات در زمان نزول و در نظر گرفتن قراین پیوسته و نا پیوسته، از دیگر مشخصات تفسیری وی می‌باشد.روش ایشان در تفسیر موضوعی، همانند تفسیر ترتیبی، تفسیر قرآن به قرآن است؛ بدین گونه که دسته‌ای از آیات، مفسر گروهی دیگر از آیات قرار می‌گیرند و در کنار آن، از روایات تفسیری اهل بیت: نیز بهره برداری می‌شود. از دیگر سوی، گرایش و لون عرفانی در سراسر تفسیر موضوعی ایشان به چشم می‌خورد؛ به طوری که در تفسیر بسیاری از آیات، از مطالب عرفانی موافق با قرآن، سخن به میان آمده است.

پیچیدگی ابعاد مختلف زندگی بشر، نیازمندی های نوینی را در جامعه امروز پدید آورد، که پاسخگویی به آن نیازمند ارائه یک نگرش جامع و یکپارچه، نسبت به تمامی ابعاد وجودی انسان و زندگی او بود. اگرچه نگرش جامع نسبت به قرآن امری است که پیشینه آن را می توان از پدید آمدن علم تناسب تا نگرش وحدت موضوعی سوره های قرآن در دوران معاصر، رد یابی نمود، ولی لازم است تا در ادامه گام های تفسیری گذشته و پس از تلاش های صورت گرفته در تفسیر مفردات، تفسیر ترتیبی و تفسیر موضوعی، در گامی جدید، تفسیر زنجیره ای قرآن کریم را با هدف تبیین ارتباط میان تمامی موضوعات قرآن صورت داد.این تحقیق ضمن طرح چیستی، ضرورت و مبانی این گام تفسیری از دو روش، یکی بر اساس روش مرسوم در تفسیر موضوعی و دیگری با استفاده از روش سوره محور نام برده، و از هر یک نمونه ای ارائه کرده است.

رنج احساسی است که در درون، به جهت نیست‌ها، نبودها و نقص‌ها به وجود می‌آید. در آیین بودا، رنج بر اساس ملاک‌های متفاوتی همچون کمیّت و کیفیّت، خاستگاه، ترتّب و زمان و ضرورت و اکتسابی بودن، به چهار نوعقابل تقسیم است ولی در دین اسلام می‌توان رنج را بر اساس خاستگاه پیدایش آن، به سه نوع رنج ناشی از آفرینش و وجود، رنج حاصل از ابتلائات و امتحانات الهی و رنج ناشی از اکتسابات نادرست آدمی، دسته بندی نمود.در تبیین منشأ پیدایش رنج در آیین بودا، گاه به مهمترین عامل ایجاد رنج و گاه به زنجیره‌ای از عوامل شامل: ندانستن، تمایلات پنهان، دانستگی، نام و شکل، قوای حسی، تماس، احساس، تشنگی، دلبستگی، وجود، زائیده شدن و پیری و مرگ، اشاره شده است. اما در دین اسلام، منشأ رنج‌های ناشی از آفرینش و وجود، وابستگی و نیاز است و منشأ رنج‌های ابتلایی، نوع نگرش نادرست و منشأ رنج‌های ناشی از اکتسابات نادرست، باورها و عقاید نادرست، احساسات نامناسب و اعمال و رفتار ناشایست می-باشد.آیین بودا که خود را آیینی عملی معرفی می‌کند، درباره آثار رنج، نکته‌ای ارائه نداده است. اما اسلام برای رنج، آثار مثبتی همچون: تکامل، شکوفایی استعدادها، پاک سازی گناهان، حفظ و تقویت ایمان، اجر و پاداش، تقرب پروردگار، تربیت و آثار منفی و مخربی همچون: افسردگی، غم و اندوه، خشم و عصبانیت، یأس و ناامیدی، سقوط از مرتبه ایمان و پشیمانی معرفی نموده است.درمان رنج در آیین بودا از راه‌های هشت‌گانه: نیت درست، اندیشه درست، سخن درست، رفتار درست، معاش درست، سعی درست، توجه درست و مراقبت، انجام می‌شود اما در اسلام، برای پیشگیری و درمان، راه‌هایی همچون تغییر نگرش و پذیرفتن رنج موجود، داشتن جهان بینی الهی، نگرش ابتلایی و آزمونی به امور، دیدن سختی‌ها همراه با آسانی‌ها، صبر، توکل، توجه به معاد، تقویت ایمان و اندیشه و عبرت ارائه شده است.برآیند پژوهش حاضر، آن است که بودا، به جهت انسان مدارانه بودن آیینش، تنها انسان و اعمال حال و گذشته او را در پیدایش رنجموثّر می‌داند در حالی که در دین اسلام، علاوه بر عملکرد انسان، حکمت الهی و قضا و قدر نیز در ایجاد رنج، نقش دارد. آیین بودا، تنها رسالت آدمی را رهایی از رنج می‌داند و معتقد است باید رنج‌ها درمان شوند در حالی که اسلام، رنج را مرکبی برای رشد و تعالی و رسیدن به تکامل می‌داند و فقط به درمان آثار منفی آن می‌پردازد.کلیدواژه: رنج، بودا، اسلام، امتحان

مسئله‌ی وفای به عهد هم در زندگی فردی و هم در زندگی اجتماعی تأثیرات فراوانی دارد. خداوند متعال برای رساندن بشر به سعادت و کمال از تمام آن‌ها به پرستش خود و عدم فریب از شیطان تعهد گرفته است و در جای‌جای قرآن عمل به این تعهدات را به انسان گوشزد کرده است. عهدهایی که خداوند با انسان بسته است به دو صورت عام و خاص است؛ عهدهای عام شامل همه‌ی انسان‌هاست و در همیشه‌ی تاریخ، جریان دارد ولی عهدهای خاص مربوط به گروهی از انسان‌ها و در برهه‌هایی خاص از زمان اتفاق افتاده است و به نسبت خاص بودن دارای شرایط خاص بوده و عقوبت عدم وفای به عهدها هم در دنیا و هم در آخرت دامن‌گیرشان می‌باشد. از عهدهای مهم الهی عهد الست یا عهد عالم ذر است که خداوند از بندگان بر ربوبیت خویش پیمان گرفته است ولی انسان‌ها به علت وابستگی به امیال دنیوی و غفلت، برخی اجرای مفاد آن را فراموش کرده‌اند؛ چگونگی گرفتن این عهدها و بیان جزئیات مربوط به آن‌ها، بررسی نظرات مفسران در رابطه با زمان و مکان عهدها و مختار بودن یا نبودن انسان در پذیرش عهدها عوامل غفلت از میثاق فطرت الله و همچنین راه‌های عمل به عهدهای الهی از جمله مباحثی است که وجهه‌ی همت نگارنده در تنظیم این نوشتار قرار گفته است و این نتیجه حاصل شد که مسأله‌ی عهدهای خدا با انسان از دو حالت حقیقی یا ملکوتی خارج نبوده است؛ یعنی عهد در عالم ملکوت یا وحی گرفته شده و انسان‌ها همگی اقرار به بندگی خدا کرده‌اند سپس در عالم ملک به علت پیروی از هوی و هوس‌ها و احساس استغنا و زیباسازی اعمال و فریب شیطان از پیمان غفلت کرده و پیمان را فراموش کرده‌اند.

زمان در فلسفه، کمیّت انتزاع شده از حرکت است، اما یک زمان دیگری هم در قرآن و فرهنگ اسلامی مطرح است و آن نگاه به پدیده‌ها بدون در نظر گرفتن حرکت مادی آنهاست. هر پدیده یک وجود مُلکی دارد و افزون بر آن، یک وجود ملکوتی دارد. قرآن با طرح ملکوت هر چیز، ما را به وجه دیگری از فرا زمان سوق می‌دهد: «فَسُبْحانَ الَّذی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون» (یس/83). بر این اساس، هنگام مطالعه‌یقرآن کریم با دو زمان مواجهیم، یکی زمان آفاقی که کمّی است و در آن، زمان و مکان رویدادها مشخص است و پدیده‌ها در تقدم و تأخّر و توالی مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرند و دیگری زمان انفسی که در آن نگاه تاریخی و خطی به پدیده‌ها کنار گذاشته می‌شود و در یک افق فرا تاریخی، همه‌ی پدیده‌ها در یک جا حضور دارند و نظم هم‌زمان صورتها، جانشین توالی صورتها می شود. این زمان، همان «زمان لطیفِ» عالم ملکوت است. تمایز میان زمان آفاقی و زمان انفسی نقش بسیار تعیین کننده و معناداری در تفسیر آیات قرآن دارد، چراکه بسیاری از آیات را تنها می‌توان بر اساس انگاره‌ی زمان انفسی خوانش و فهم نمود. تأویل آیات انفسی نیز مستلزم حضور مفسّر در ساحت ملکوت است، زیرا کار تأویل، آشکار نمودن معنای باطنی و نهفته در پسِ حکایت رویدادهای آفاقی است. در این پژوهش نمونه‌های بسیاری از قرآن کریم از جمله آیه‌ی «اَلَسْت»، ماجرای معراج پیامبر (ص)، خطاب به پیامبر (ص) در داستان یوسف، آیات مربوط به قیامت، گفت‌وگوی دوزخیان و بهشتیان و مواردی دیگر آورده شده است که نقش تمایز زمان آفاقی و انفسی در فهم آنها تعیین کننده است، به طوری که بدون توجه به زمان انفسی، تفسیر آیه ممکن نیست.

وحی در کاربردهای قرآنی اختصاص به وحی تشریعی و ارتباط ویژه خداوند با پیامبران ندارد؛ ولی معنای اصطلاحی ورایج آن ، وحی الهی به پیامبران است که ویژگی اصلی و معنای لغوی یعنی آگاهی بخشی رمزی و فوری در آن وجود دارد و پیامبران وحی را سریع و پنهان از درک دیگران دریافت می کردند . تفاسیر قرآن کریم نیز در راستای کاربرد واژه وحی در آیات ، آن را مشمول موجودات گوناگونی می دانند ؛ اما عمده کاربرد ها به وحی بر رسولان باز می گردد ، علاوه بر موارد کاربرد وحی ، گفتگوهای بین انبیاء و فرشتگان و یا گفتگوهای مستقیم بین خدا و پیامبران و وحی نوشتاری نیز از مصادیق وحی است . مفسران بر اساس آیات قرآن وحی را از سنخ کلام الهیمی دانند که اساس آن" علم " خواهد بود ؛ نه احساس ، افکار ، اندیشه ، خیال و یا اوهام .نگاه اهالی تفسیر در مورد فرآیند اخذ وحی و شیوه های دریافت آن به صورت بی واسطه ، از ورای حجاب و به واسطه فرشته است و در غالب موارد به صورت القاء و گفتگوی بین انبیاء و فرشتگان و یا گفتگوهای مستقیم با خداوند می باشد. آنان در فرآیند اخذ وحی از ساحت ربوبی برای فرشتگان علاوه بر نقش واسطه حقیقی ، نقش محافظت از وحی را نیز قائلند. بر این اساس که کلام جدید در مقام تحقق در ناحیه ى پیش فرض ها ، موضوعات ، روش ها و راه حل ها و سبک و تقدم و تأخر مباحث با کلام قدیم تفاوت پیدا کرده است و تکامل یافته ى کلام قدیم است و بسیارى از مسائل آن با فلسفه ى دین اشتراک دارد ، ماهیت وحی را در کلام جدید از سه نظرگاه عمده بحث می شود : دیدگاه گزاره ای که سرشت وحی را صرفاً دریافت حقایق محض می داند ؛ تجربه دینی ، که شالوده ی وحی در آن مواجهه با امر مقدس است و نظریه افعال گفتاری ، که وحی را افعال گفتاری خداوند با پیامبرش معرفی می کند . وحی در نگاه اصحاب تفسیر تحت تأثیر اشارت های کلام الهی ، نسبت به دیدگاه های کلام جدید ، در مراحل گوناگون آن ، از صدور تا ابلاغ ، فراتر ، متقن و کمال یافته است.

در دین اسلام تبرّی ، به عنوان یکی از فروعات دین مورد تأکید ویژه قرار گرفته است. اهمیت این مسأله در قرآن و آموزه های دین، شناخت دشمن را برای ما ضروری می‌نماید. بر این اساس، معنی شناسی واژه ی عدو، یکی از راه‌های رسیدن به این شناخت و کشف مولفه های معنایی دشمن در قرآن است.معنی شناسی، شیوه ای نو و البته کارآمد در فهم مقصود قرآن پیرامون موضوعات مختلف است؛ که با در نظر گرفتن بافت کلامی و موقعیتی و بررسی روابط همنشینی، جانشینی و تقابل میان واژه ی کانونی و سایر واژه های یک حوزه ی معنایی، در پی کشف معنای واژه های کانونی در قرآن است. واژه ی "عدو" و مشتقات مختلف آن، در مجموع 106 بار در قرآن به کار رفته است؛ که 69 مورد از این تعداد، در کنار واژه های همنشین، همنشین همنشین و نیز واژه های مقابل آن، حوزه ی معنایی "عدو" را تشکیل می دهد.بر اساس معنی شناسی واژه ی"عدو" در قرآن؛ انکار و نافرمانی خدا و رسولان الهی، تجاوز، عدم صداقت، استهزاء و تکبر از مولفه های معنایی دشمن می باشند. از سوی دیگر؛ کمک و یاری، محبت، هدایت، معرفت حق و تواضع در برابر آن، مولفه هایی است که دشمن فاقد آن است و به عبارتی با مفهوم دشمن در تقابل است. همچنین، در حوزه ی معنایی عدو، آن چه بیش از همه مورد دشمنی قرار دارد دین(خدا، رسولان الهی و مومنین) است و فرعون، یهود، منافقین، شیطان و ...نمونه هایی از دشمن می باشند که از درون و بیرون جامعه ی دینی را تهدید می کنند.با عنایت به وجود واژگانی چون، خصم و شنآن در قرآن که به معنای دشمن می باشند؛ واژه ی "عدو"، بخشی از معنای دشمن در قرآن را بیان می کند. و برای فهم کاملمعنای دشمن در قرآن، نیازمند معنی شناسی واژه های گفته شده، هستیم.کلیدواژه ها: عدو، ولایت، مودّت، دشمن شناسی، معنی شناسی، روابط همنشینی، روابط تقابلی، مولفه های معنایی.