جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه دين در حال حاضر يكی از پربسامدترين رشته های دین پژوهی در مغرب زمين است. نوشتار حاضر، فلسفه دين را به مثابه موضوع مورد كاوش قرار داده، ابعاد مختلف آن، از جمله تاريخچه پيدايش، تعريف، موضوع، مسائل و ماهيت آن را به بحث می نشيند. با وجود قدمت تأملات فلسفی در حيطه دين، فلسفه دين به معنای خاصش با هگل آغاز می شود. تعريف فلسفه دين به سه جهت، يعنی مشكل بودن تعريف اجزای آن (فلسفه و دين)، تنوع مسائل آن و تنوع تلقی از رابطه فلسفه و دين امری دشوار است. با اين حال، آن را به دوگونه تعريف كرده اند: 1. دفاع فلسفی از دين؛ 2. پژوهش فلسفی درباره آموزه های دينی. در طی اين نوشته، روشن خواهد شد كه فلسفه دين، دانشی درجه اول و در زمره فلسفه های مضاف به امور است كه به تفلسف درباره مفاهيم، مدعيات و اعمال دينی می پردازد. اما اين تفلسف درباره دين، به معنای به كارگيری تفكر عقلانی به معنای سنتی آن درمورد دين نيست، بلكه مكاتب متكثر فلسفی مغرب زمين، آبشخورهای فلسفه دين هستند، و هر فيلسوفی با تعلق خاطر به مكتب فلسفی خاص به بررسی ابعاد دين می پردازد. مسائل مطرح در فلسفه دين همگی از يك دست نيستند، بلكه برخی مسائل ناظر به كليت دين می باشند، برخی موضوعات مشترك ميان اديان خداباور را بررسی می كنند، برخی ديگر نيز آموزه اختصاصی يك دين را به بحث می گذارند.

تکامل انسان ره آورد ارادة خود اوست و انسان تنها از طریق افعال جوارحی و جوانحی خود میتواند استعدادهای نهفته اش را به فعلیت برساند. صدرالمتألهین بنیان گذار حکمت متعالیه، افزون بر نظریه پردازی دربارة کمال نهایی انسان که آن را به «فنای فی الله»، یعنی تحصیل علم حضوری به خداوند متعال میداند، در مورد عوامل و موانع وصول به کمال نیز سخن گفته است.این نوشتار به بررسی عوامل مؤثر در کمال انسان از منظر ملاصدرا میپردازد؛ اما پیش از بیان این امور، به عنوان مقدمه، چهار مسئله دیگر را بررسی میکند که عبارت اند از: نحوة تأثیر عمل در وصول به کمال، لزوم اخلاص در اعمال، جایگاه و مراتب اعمال و لزوم استاد.عواملی که ملاصدرا در دستیابی به کمال نهایی انسان از آنها سخن گفته است عبارت اند از: تنبه، اراده، ریاضت های شرعی، علوم و معارف الهی، توجه به خداوند و قطع توجه از غیر، عشق و محبت الهی، ذکر و تفکر.

فیلسوفان پیش از ملاصدرا جملگی معقتد بودند که نفس در ذات خود همانند عقول مجرد از ماده است، اما برخلاف عقول، تعلق به بدن داشته، افعال خود را با اضافه تدبیری بدن از طریق آن انجام می دهد و از همین طریق استکمال می یابد. ایشان بر همین اساس، معتقد بودند تعاریف ارائه شده برای نفس، ناظر به اضافه نفسیت، یعنی تعلق آن به بدن است و حقیقت نفس را نمی نمایاند.اما ملاصدرا به مدد اصول فلسفی خاص خود، همچون اصالت وجود، حرکت جوهری نفس و تشکیک در وجود، دیدگاهی نوین ارائه کرده است که به مثابه سنگ بنای علم النفس حکمت متعالیه است. وی با نفی دیدگاه فلاسفه پیشین در باب حقیقت نفس که رابطه نفس مجرد با بدن مادی، را امری عارضی و خارج از ذات نفس می دانستند، بر این اعتقاد رفت که حیثیت تعلقی نفس به بدن -که تعبیر نفس نیز اشاره به همین جهت دارد- داخل در ذات نفس است، یعنی نحوه وجود نفس، به گونه ای است که تعلق به بدن دارد.او با دو استدلال، اولا نشان می دهد که اگر آن گونه که فلاسفه پیشین معتقد بودند، نفس در ذات خود، مجرد از ماده باشد، محال است به بدن مادی تعلق بگیرد. ثانیا اگر نفس مجرد عقلی باشد، محال است از ترکیب یک امر مجرد از ماده با بدن مادی، نوع طبیعی واحدی به نام انسان محقق شود.ملاصدرا به دنبال اثبات ذاتیت تعلق به بدن برای نفس، سایر مسائل نفس شناسی را بر اساس این مساله حل می کند، یعنی نفس را در حدوثش جسمانی می داند، تفسیری متفاوت از رابطه نفس و بدن سبب مرگ طبیعی ارائه و استدلال های جدیدی برای ابطال تناسخ اقامه می کند

در متون دینی عبارت های فراوانی یافت میشود که به گونه ای بر وحدت شخصی وجود دلالت دارند. نگارنده درصدد است مفاد برخی از این متون را تبیین نماید. برای روشن تر شدن مسئله ابتدا به تبیین فلسفی این نظریه از طریق دیدگاه صدرا درباره وجود رابط معلول پرداخته میشود و سپس به روش شناسی فهم آیات و روایات معرفتی اشاره ای کوتاه خواهد شد.آیات و روایاتی که از میان نصوص دینی دال بر وحدت شخصی وجود در این نوشتار آمده، به هشت دسته تقسیم شده اند: آیات دال بر احاطه حق تعالی بر اشیا، آیات دال بر ملکیت حقیقی خداوند نسبت به اشیا، آیات و روایات وحدت اطلاقی او، آیات قرب خداوند، آیات ظهور و بطون حق تعالی، آیات و روایات معیت او با اشیا، آیه فقر ذاتی موجودات و آیات توحید افعالی.

نوشتار حاضر با تحلیل فلسفى، عصر قبل از کربلا، معاصرکربلا و بعد از کربلا با مؤلفه هاى ذیل: هدفِ قیام کربلا(احیاى اسلام ناب نبوى و علوى)، رویکرد ومنظر (سیره نبوى و علوى)، روش و متد(امر به معروف و نهى از منکر) و نتیجه(تحول دینى جامعه از حیث معرفتى - معنویتى و گرایش به سوى عدالت اجتماعى) مى کوشد قیام کربلا را یک ضرورت عقلى نشان داده و معرفى کند که انسانِ کاملِ معصوم(ع) یعنى امام حسین(ع) ویاران وفادارش آن را خَلْق کرده اند تا »اسلام محمّدى الحدوث و حسینى البقاء« گردد.در مقاله حاضر ریشه هاى پیدایش و گسترش قیام کربلاتحلیل و اثبات شده است، همچنین تبیین خردگرایانه و مبتنى بر فلسفه تاریخ صورت گرفته که چگونه نقاب از چهره کریه نفاق برداشته شد و نقابداران اموى رسوا گشته اند تا تضاد حق و باطل عصر رسول اللَّه(ص) بوسیله قیام کربلا به تضاد حق و باطل و ایمان و کفر برگردد تا خط سُرخ آل محمّد(ص) و اندیشه اسلام شیعى در لابه لاى حوادث تاریخى گُم شده، تحریف نگردد و هماره عاشورامصباح هدایت و سفینه نجات باشد که امامِ آن اباعبدالله الحسین(ع) و پرچمدار فرهنگى - تبلیغى اش امام سجاد(ع) و زینب کبرى(س)بوده اند.