جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حدیثی از حضرت ولی‌عصر(عج) در تفسیر آیۀ مبارکه «کهیعص» از قول خداوند ذکر شده است که طبق آن، کاف اشاره‌‌ای به کربلا، هاء، رمز هلاک عترت، یاء، اشاره به نام یزید ظالم، عین، اشاره به عطش و صاد، نشانۀ صبر امام حسین(ع) است.‏ این حدیث در دو منبع حدیثی قرون 4 و۵ هجری با دو سند مختلف و در قالب سؤالی که سعد بن عبدالله قمی از حضرت ولی‌عصر(عج) پرسیده است، گزارش شده است. ابن شهرآشوب نیز حدیث را در قالب سؤال شخصی با نام اسحاق الاحمر از آن حضرت و بدون ذکر سند کامل روایت کرده است. اعتبار سنجی منابع حدیث گویای عدم اعتبار یکی از منابع است. بررسی سندی حدیث وجود راویان مجهول و یا منتسب به غلو را در آن نشان می‌دهد. بر متن حدیث، نقدهایی همچون تعارض با گزارشات تاریخی‌، غرابت با شأن امام، عدم مناسبت واژگان ذکر شده در تفسیر آیه با فرهنگ قرآن و دیگر روایات تفسیری آیه مورد نظر و عدم ذکر حدیث در کتب تفسیری معتبر از متقدمین بر آن وارد است. نتیجه بررسی‌های انجام گرفته تا حد زیادی از اعتبار این حدیث می‌کاهد. عدم توجه به نقل احادیثی این چنین در بیان اهمیت حادثه روز عاشورا، بدون شک سبب کدورت آینۀ زلال عقاید پاک شیعه می‌گردد.

سدی‌کبیر (م 127) در زمرۀ تابعینی است که به‌رغم آنکه پرورش یافتۀ کوفه و منتسب به تشیع است، در گسترش روایات اسرائیلی در تفاسیر پس از خود سهم قابل­توجهی داشته تا جایی­که اکثار در روایت از اهل­کتاب جزء خصائص تفسیری وی محسوب می‌شود. در این پژوهه نمونه‌هایی از روایات اسرائیلی وی را با عرضه به قرآن و حدیث صحیح و عقل به نقد کشیده و روایات او را برآمده از تورات یا با زیرساختی از اساطیر عهدینی و فرهنگ یهود و عجین شده با خیال­پردازی عربی یافته‌ایم که دلیل نقل این روایات توسط وی، شاگردی ابن‌عباس و هیمنۀ منقولات افواهی در میان عامۀ عرب در آن زمان بوده ‌است. انگیزۀ سدی در نقل این روایات، روش تفسیری وی اعم از یافتن مصداق و ملموس ساختن آیات با توجه به مغازی، سیر، اسباب نزول و قصص بوده ‌است.

محمد شحرور همچون غالب قرآنیون و نواندیشان معاصر عرب، به تحدید حجیت سنّت پرداخته است و سنّت را به‌عنوان منبع تشریع(پس از قرآن) نمی‌داند. وی با نفی عصمت تکوینی، علم به غیب و معجزات نبوی و نیز با بیان اجتهادی بودن کلام پیامبر2 و عدم اتصال سنّت به وحی، به انکار مبانی اصلی حجیت سنّت اقدام کرده است؛ همچنین با تکیه بر نقد مصداقی و مجموعی موضوعات روایی به بررسی محتوایی روایات در این زمینه پرداخته است، اما در بررسی سندی روایات، فقط به نقد عدالت صحابه به‌عنوان یکی از مبانی مهم(نزد عامه) توجه کرده است. شحرور با تقسیمی که از روایات با تکیه بر مقام‌های پیامبر2 ارائه می‌دهد، حجم گسترده‌ای از روایات را شخصی و غیرقابل تبعیت و تبعیت بخشی دیگر را تاریخمند دانسته است و تنها بخش اندکی از روایات که با تواتر عملی و نیز از طریق آیات قرآن به دست ما رسیده‌اند، قابل تبعیت می‌داند. در این جستار با توجه به اهمیت موضوع و نیز تفاوت فاحش دیدگاه شحرور با رأی مشهور در این زمینه، دیدگاه وی بررسی شده است.

حدیث پژوهان برای شناخت روایات سره از ناسره که در گذر زمان به مجموعه های حدیثی راه یافته اند. معیارهایی عنوان کرده اند. این معیارها از یک سو ناظر به سند حدیث و از سوی دیگر ناظر به متن احادیث هستند. از آنجا که بررسی سند حدیث با محدودیتهایی مواجه است، بررسی متن مهمترین راه ارزیابی حدیث است که حتی در صورت صحت سند آن، حکم بطلان حدیث را امضا میکند. قرآن، سنت، شأن معصوم، علم، واقع، عقل و تاریخ اموری هستند که روایت در صورت تعارض با آن قابل نقد است. به این همه، جانبداری از جریانهای سیاسی، کلامی و فقهی را هم باید افزود که روی هم هشت معیار اصلی در ارزیابی متن هستند که در این مقاله عرضه گشته و نمونه هایی برای آن، از منابع حدیثی اهل سنت و شیعه ارائه شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

فاقد چکیده

در پژوهش های پیشینِ تاریخ قرآن، محققان همواره بر لزوم بررسی شواهد مادی به عنوان یکی از مهم ترین منابع تاکید کرده اند. اما به دلیل کمبود این اسناد، پراکندگی شواهد موجود و عدم امکان تاریخ گذاری؛ تاثیر این منبع در مباحث تاریخ قرآن بسیار کمرنگ بوده است. در دهه های اخیر با ایجاد تحولاتی در زمینه کمیت و کیفیت این داده ها، بسیاری از این آثار توسط باستان شناسان، کتیبه شناسان، کهن خط شناسان، پاپیروس شناسان و نسخه شناسان معرفی، دسته بندی و تفسیر شده اند. در این رساله به منظور بررسی ارتباط این اسناد با گزارش ها و آراء اسلامی، برخی از انواع مهمترین شواهد مادیِ کتابت شده در مناطق اسلامی، مربوط به بازه پیش از اسلام تا اوایل ظهور اسلام، به عنوان شواهد غیر مستقیم و همچنین مخطوطات قرآنیِ نسبت داده شده به قرن اول هجری و پراکنده در سراسر دنیا، به عنوان شواهد مستقیم نگارش قرآن کریم، معرفی و دسته بندی شده¬اند. سپس در موضوعات مختلفِ زیر مجموعه کتابت و نگارش، مقایسه ای بین گزارش ها و آراء موجود از یک طرف و تحلیل های ارائه شده توسط متخصصان علوم وابسته به بقایای مادی در طرف مقابل، انجام شده است. نتایج این مقایسه نشان می دهد که بررسی این شواهد، باعث تکمیل اطلاعات و اصلاح دیدگاه ها در موضوعات مختلف وابسته به کتابت های اولیه در دوران اسلامی است. از جمله خط نبطی در برابر خط سریانی و یا خطوط جنوبی به عنوان منشاء خط عربی شمالی معرفی می شود. همچنین دیدگاه شکل گرفته در زمینه انواع خطوط اولیه عربی، با معرفی خط حجازی به عنوان کهن ترین خط و اولین خط وارد شده به مصاحف در مقابل خط کوفی اصلاح می شود. از سوی دیگر روند تطور تدریجی این خط، معرفی ویژگی های نگارشی و رسم الخطی آن و نحوه انتقال تدریجی آن به حجاز با استفاده از اسناد مادی به خوبی اثبات می شوند. همچنین بررسی مواد کشف شده، تقویت کننده گزارش ها و آرائی است که بر در دسترس بودن ملزومات کتابت مانند ابزار و سواد مناسب در شبه جزیره دلالت دارد. در جمع و نگارش قرآن، این شواهد با رفع تناقض از اخبار موجود، تایید کننده رای جمع زود هنگام قرآن کریم، مشخص بودن مرز کلیه سوره ها و آیات موجود در آن و رد تغییرات در زمان امویان است. همچنین در بین این اسناد نمونه هایی از شواهد عینی برای مصاحف صحابه نیز دیده می شود. علاوه بر این در موضوعاتی مانند ویژگی های فیزیکی مصاحف، رسم الخط، علائم نگارشی، جداگر های متن، بستر نگارش و صفحه آرایی، علاوه بر رفع تناقض از گزارش ها، گاه فرضیات شکل گرفته بر اساس آن را تفسیر و یا تکمیل کرده و یا به صورت کامل مردود می کند. به عنوان نمونه، مشابهتِ کتابت قرآن با سایر نگارش ها در دوران باستان متاخر به اثبات رسیده و استفاده مسلمانان از خط و رسم الخط روزمره، به خوبی به اثبات می رسد. همچنین ورود زود هنگام جداگرهای متن و علائم نگارشی اعجام بر خلاف برخی گزارش ها و آراء به خوبی اثبات می شود. علاوه براین در نظر گرفته شدن بسمله به عنوان آیه از دیدگاه غالب کاتبان کاملا مشهود است. در نهایت نشان داده می شود که چگونه استفاده از این اسناد مادی به عنوان منبعی جدید، باعث بازسازی شناخت ما از تاریخ قرآن می شود و جمع و نگارش و تثبیت متن زودهنگام قرآن را به اثبات می رساند. همچنین بررسی های اولیه در این پژوهش، لزوم بازنگری در برخی از آراء فعلی را با مدد گرفتن از این اسناد عینی به اثبات می رساند.

محدثان همواره با همه توان خويش در زمينه شرح، تفسير، نقد، ردّ و حلّ اختلاف روايات گامهاي بلندي برداشته‌اند،كه ‌در قالب بيان، ايضاح ، تعليق و شرح جلوه‌گر است. علامه شعراني از جمله عالماني است كه به دليل وسعت معلومات در علوم منقول و معقول به شرح كتابهاي‌ روايي از جمله كتاب وافي پرداخته است.اين پژوهش، آراءحديثي ايشان را با تاكيد بر شرح كتاب وافي به بحث گذارده است . علامه شعراني در موارد بسياري به توضيح و تبيين متون‌ روايات پرداخته و درضمن ‌اين ‌شروح به ‌توضيح لغات و كلمات‌ غريب ‌احاديث و تبيين و تشريح مفاهيم و مضامين مشكل آن توجه نموده است. اين عالم بزرگوار به نقد سند و متن احاديث نيز توجه دارد. ازآنجا كه معيارهاي متني را بيشتر مورد نظر قرار داده، محدثي متن گرا است كه از اين ميان به معيارعقل توجه ويژه دارد و صحت متن روايات را در ترازوي عقل سنجيده است. بر اين اساس رويكرد علامه به حديث رويكرد عقلي است. او همچنين تعارض روايات‌ را گوشزد نموده و در صدد حل آنها برآمده و در ردّ آنها شتاب زده، عمل نكرده است. علامه شعراني در مواردي با ذكر دلايلِ مزيت و برتري، يكي از طرفين تعارض را بر ديگري ترجيح داده و در مواردي كه دو طرف تعارض بر يكديگر مزيت و رجحاني ندارد، قائل به قول تخيير شده و در برخی مواردقول توقف را اختیار نموده است.