جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت و شناخت فرستادگان الاهی و جانشینان آنها از مهم‌ترین مسائل ادیان الاهی است. این مسئله از معرکه آرای اندیشمندان اسلامی نیز به دور نبوده و در تاریخ تفکر اسلامی همواره به آن توجه شده است. اهمیت این مسئله زمانی بیشتر آشکار می‌شود که فرَق مختلف اسلامی درباره آن اظهارنظر کرده و منظومه‌ای معرفتی راجع به آن شکل داده‌اند. این پژوهش با محوریت بررسی آرای متکلمان امامیه و اسماعیلیه در این موضوع و با تمرکز بر دیدگاه‌های دانشمند بنام شیعی، سید مرتضی علم‌الهدی، و اندیشمند برجسته اسماعیلی، حمیدالدین کرمانی، به شیوه توصیفی‌تحلیلی و با مراجعه به منابع کتاب‌خانه‌ای، نضج یافته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد نظام معرفتی سید مرتضی و حمیدالدین کرمانی درباره پیامبر و امام، در عین برخورداری از مشترکات فراوان، تفاوت‌های بنیادین نیز دارد؛ مشترکاتی همچون برتری انبیا بر ملائکه، عصمت انبیا و امامان، ختم نبوت، جانشینی علی j، ضرورت نبوت و وجوب ایمان به همه انبیای الاهی. اختلاف بسیار چشمگیر این دو دیدگاه در تعداد، ادوار و القاب انبیا و امامان شیعه نیز مشهود است.

در طول تاریخ ظهور ادیان گوناگون، همواره با دین‌شناسی‌های متنوعی روبه‌رو بوده‌ایم؛ از فهم‌های ظاهرگرا تا تفسیرهای باطنی‌گرا، از نص‌گرایی تا عقل‌گرایی و…؛ با این همه در همه سنت‌های دینی، به مرور، نوعی راست‌کیشی یا به‌کیشی(orthodoxy) شکل گرفته که بر این اساس، دیگر دین‌شناسی‌ها را یا دگراندیش جُددین(heterodox) یا بدعتگذار (heretic) دانسته‌اند.

بار دیگر سالگرد شهادت شهید آیت الله دکتر مفتح و روز وحدت حوزه و دانشگاه فرا رسید. با فرارسیدن این روز و مناسبت، داغ‌هایی کهنه و دغدغه‌هایی دیرین از نو زنده می‌شوند: داغ دو تکه شدن پیکره واحد دانش و دانشوری در این سرزمین به دو قلمرو دینی و دنیایی، جدید و قدیم، و آسمانی و زمینی، و دغدغه به هم رساندن این دو قلمرو یا دست کم، همکناریِ آن‌ها در مسیری مشترک و رو به سوی آرمان‌هایی مشترک. همچنان آن داغ تازه است و این دغدغه زنده و جدی.

بیش از ده سال است که به همت دانشگاه ادیان و مذاهب که اینک، به یکی از پیشگامان مناسبات بین المللی در میان دانشگاه‌های ایران تبدیل شده، روابط علمی و فرهنگیِ دو سویه‌ای با دانشگاه پادربورن برقرار و پایدار شده است. این تعامل که محور مذهبی‌اش تشیع و کاتولیک است و از پشتیبانی DAAD یا مرکز مبادلات آکادمیک آلمان برخوردار است، هم در بعد علمی، دستاوردهای بسیاری داشته و هم از لحاظ فرهنگی و اختلاط‌های اجتماعی، تجربه‌های بدیعی را به دست داده است. از جمله برنامه‌های علمی فرهنگیِ موفق در این همکاری‌ها، می‌توان به برنامه سه ساله رفت و آمد، و نشست‌های مشترک میان جمعی از استادان و دانشجویان ایرانی و آلمانی اشاره کرد که هر سال، گاهی در قم و گاهی در پادربورن برگزار می‌شود. در حال حاضر برنامه دیگری مشابه همان برنامه با هدف تدریس و تهیه متون درسی شیعه و کاتولیک در حال اجراست.

سخنرانی دکترحمیدرضا شریعتمداری در شب نوزدهم رمضان ۱۳۹۹ با عنوان «قضا و قدر»

شهادت سردار سلیمانی که به حق، سردار دل‌ها نام گرفت، یک رویداد تلخ، اما باشکوه بود که مرزبندی‌های متعارف اجتماعی را درهم شکست و سوگ و اندوه طیف‌های مختلف سیاسی و فکری را برانگیخت.

کتاب تازه چاپ “تا راهْ گم نشود” چنانکه عنوان فرعی‌اش نشان می‌دهد، “مجموعه مقالات تحلیلی تاریخ اسلام” را شامل می‌شود و معطوف به قضایای تاریخی-اعتقادی صدر اسلام و عمدتاً، جانشین و جانشینی پیامبر (خاندان رسالت) است. بنابراین، موجه می‌نماید که عنوان جذاب و الهام بخش “تا راه گم نشود” که عنوان یکی از مقالات این مجموعه است، بر مجموعه مقالات نهاده شود تا روشن گردد که دغدغه اصلی نویسنده امتداد رسالت پیامبر، تداوم طریقت اسلام ناب در خط ولایت، و پیشوایی اهل بیت علیهم السلام است.

چکیده یکی از مسائل مهم در تاریخ کلام اسلامی بحث از معنا و جایگاه عقل است و پذیرش یا رد عقل به عنوان یکی از منابع دینی تأثیر بسیاری در یک نظام اعتقادی خواهد داشت. در این رساله سرگذشت مسئله عقل در دوران نخستین (تا نیمه قرن پنجم) در امامیه با توجه به دو نقطه عطف شکل‌گیری متکلمان در اواخر سده اول و تعاملات کلام امامیه و معتزله از سده چهارم بررسی شده است. در فصل نخست نشان داده شد که قرآن و روایات نخستین (قرن نخست) به جنبه‌های معرفتی عقل توجه نشان داده و مسلمانان را به تعقل فراخوانده‌اند. از اواخر سده اول با ظهور متکلمان نخستین بازاندیشی‌ها در ‌عقل‌گرایی امامیه صورت گرفت. در مسئله وجودشناسی هرچند محدثان عقل را جوهری مستقل از انسان می‌دانستند، ولی متکلمان صرفاً عقل را ابزاری در انسان برای معرفت می‌دانستند. در مسئله رابطه عقل و منابع وحیانی هرچند همه امامیه در این دوره به حجیت توأمان عقل و امام معتقد بودند، ولی محدثان صرفاً از عقل برای فهم معارف وحیانی بهره می‌بردند و متکلمان امامیه افزون بر فهم و استنباط معارف دینی، برای تبیین و نظریه‌پردازی برون‌متنی معارف دینی و دفاع از اندیشه‌های خود در برابر مخالفان نیز از عقل استفاده می‌کردند. در بحث رابطه عقل و معرفت نیز هرچند محدثان و بسیاری از متکلمان معرفت را اضطراری می‌دانستند و معتقد بودند که خداوند معرفت را در قلب انسان قرار می‌دهد و عقل انسان با عقلانی یافتن‌شان به آنها اقرار می‌کند؛ ولی بنا به دیدگاه هشام بن حکم و شاگردانش این معرفت پس از استدلال بالفعل می‌شود. از سده چهارم تعاملات کلام امامیه و معتزله زمینه تحولات بعدی در مسئله عقل را فراهم نمود. هرچند عالمان امامیه در مدرسه قم مانند کلینی و صدوق با احیای اندیشه‌های کلامی مدرسه کوفه و تعاملی حداقلی با معتزله سعی کردند در برابر این جریان ایستادگی کنند، ولی دانشمندان امامیه در مدرسه بغداد علی‌رغم تقابل جدی در عرصه‌هایی چون امامت، در نزدیک کردن کلام امامیه و معتزله تلاش بسیاری داشتند. در بحث وجود‌شناسی عقل هرچند شیخ مفید همچون متکلمان مدرسه کوفه عقل را عرضی می‌دانست که خداوند در وجود انسان‌ها قرار داده و به وسیله آن انسان امور استنباطی را می‌فهمد و خوب و بد را تشخیص می‌دهد، سید مرتضی و دیگر شاگردانش همچون معتزلیان عقل را صرفاً مجموعه‌ای از علوم بدیهی دانستند. در مباحث معرفت‌شناسی عقل عالمان مدرسه کلامی بغداد (به جز حسن بن موسی نوبختی) با پذیرش نظریه اکتسابی بودن معرفت و رد معرفت اضطراری و همچنین وجوب نظر همراهی بیشتری با معتزلیان داشتند. در این بین شیخ مفید در بحث رابطه عقل و وحی همچنان مانند پیشینیان خود می‌اندیشید و با معتزله مخالفت می‌کرد. این در حالی است که سید مرتضی در این بحث اندیشه‌های استاد خود را به نقد کشید و همچون معتزله عقل را بی‌نیاز از وحی دانست. در همه این مباحث ابوالفتح کراجکی با شیخ مفید همراهی کرد، در حالی که دیگر شاگردان مفید اندیشه او را کنار گذاشته و با سید مرتضی همراه شدند.