جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیمه اول کتاب علوم القرآن شامل مباحث ذیل است: قرآن و نامهای آن، علوم قرآنی و تاریخ آن،کیفیت و تاریخ جمع آوری قرآن کریم، و طرح شبهات مربوط و پاسخ به آنها، تحریف ناپذیری قرآن و طرح شبهات مربوط به تحریف قرآن و پاسخ به آنها، نزول قرآن و کیفیت آن، اسباب النزول، مکی و مدنی و تعریف آنها و تفاوتهای سوره های مکی و مدنی و روش شناخت آیات و سوره های مکی و مدنی، شبهات واشکالات مربوط و پاسخ به آنها، تفسیر و مفسران وشرایط مفسر و تأویل، تاریخ تفسیر و تحلیل آن از عصرحیات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله تا پایان عصر صحابه و تابعین،نقد تفسیر صحابه و تابعین، محکم و متشابه ودیدگاههای مختلف درباره آن. در این پایان نامه مباحث مذکور به فارسی ترجمه شده و با کتابهای الاتقان سیوطی و البرهان زرکشی و البیان خویی و المیزان طباطبائی تطبیق گردیده و نیز به منابع دیگری چون التمهید فی علوم القرآن و تفسیر الصافی و مجمع البیان وجز اینها مراجعه شده و توضیحات لازم آمده است.

مباحث مطرح شده در رساله حاضر به شرح ذیل است: معرفی اجمالی کتاب علوم القرآن قرآن و نامهای آن ضرورت تدبر و تامل در قرآن کریم تاریخ علوم قرآنی ثبوت متن قرآن کریم تدوین قرآن وتاریخ آن نزول قرآن کریم و اسباب آن معانی مکی و مدنی و روش شناخت آنها شبهات مطرح شده درباره مکی و مدنی تفاوتهای حقیقی مکی و مدنی تفسیر و مفسران، مفسر و شرایط آن تفسیر در عصر پیدایش، پیامبر اکرم، دوران صحابه وتابعین نقد تفسیر در عصر صحابه وتابعین محکم ومتشابه و معنای آن محکم و متشابه در قرآن مهم ترین دیدگاهها درباره محکم و متشابه

این پایان نامه با هدف بررسی پسند یا ناپسندی دنیااز نظر آیات قرآن و روایات معصومین (ع) نوشته شده است و در آن نتیجه گیری می شود که دنیا فی نفسه نظر به اینکه مخلوق و آیت الهی، مهبط وحی، مصلی ومأوی و متجر اولیاء خداست، ممدوح است؛ لکن دل بستن آدمی بدان و آن را به جای آخرت برگزیدن مذموم و ناپسند است.

بررسی معنا و مفهوم دعا، نقل و تشریح آیاتی که در آنها ریشه «دعو» به کار رفته، بررسی تفاوت ادعیه مسلمانان و اولیا و بیان فواید و کاربرد دعا، از جمله مطالبی است که نگارنده در این پایان نامه، بدانها پرداخته است. دعا در دید شیعه و بنا بر ادعیه شیعه، ترسیم گر چهره دقیق دین، راه و رسم حکومت و زندگی بر اساس تعالیم صحیح اسلام است، دعا، عاملی نیرومند در تحریک و ترغیب انسان ها، عاملی جهت مقاومت، عاملی برای پیروزی در نبردهای مختلف، عاملی بزرگ در پیروزی نفس بر وساوس شیطانی، و عاملی نیرومند در جذب مقامات معنوی و در راه تربیت اخلاق است، نه وسیله ای برای تحذیر جامعه. دعای در نزد شیعه ، همچون رهبانیت در مسیحیت نیست؛ بلکه حرکت است و تلاش و توکّل، و در نهایت، درخواست کمک از خداوند متعال و به همین علّت، بهترین هدیه ای است که می توان آن را به مسلمانان داد. گرچه این پایان نامه دارای باب بندی و فصل های متعدّد نیست؛ ولی نگارنده در ده قسمت، بحث های مربوط به دعا را با عنوان های مختلف بیان نموده است. در بخش نخست، معانی دعا از دیدگاه لغت شناسان و کتب لغت بررسی شده است. کتب لغت برای دعا معانی متعدّدی از قبیل: استغاثه، عبادت، میل و رغبت به خداوند، ندا کردن، سؤال و طلب، خواندن و نیایش ذکر کرده اند، که هر یک از این واژه ها به همراه آیات و روایات و دیدگاه بزرگان، تبیین گردیده است. بخش دیگر پایان نامه به بررسی دسته بندی آیات بر حسب معانی لغوی و اصطلاحی پرداخته است . واژه دعا و مشتقاتش 209 مرتبه در قرآن به کار رفته است. نگارنده، پس از ذکر این واژه ها به دسته بندی آنها بر اساس کاربرد پرداخته است. بخش سوم تحقیق، در بیان انواع نیایشگران و اقسام دعاها از نظر آنان است. وی در این بخش می نویسد: دعا، انواع مختلف دارد. هر کس بر حسب استعداد و نزدیکی با خدای خویش به مناجات پرداخته است. انسان گنهکار، به نوعی با خدای خویش سخن می گوید، انسان عاشق و دلسوخته محبّت خداوند نیز به نوع دیگر، اولیا و اوصیا به زبانی، و پیامبران به زبانی دیگر. به طور کلّی، روح دعا و مناجات به روحیه افراد مختلف، بستگی دارد. در بخش چهارم، نگارنده بعد از دسته بندی آیات قرآن و روایات مأثوره و بررسی انواع نیایشگران و اقسام دعاها به این مسئله پرداخته که: محتوای دعاهای قرآنی چیست و قرآن، چگونه دعا کردن را تعلیم می دهد؟ وی دعاهای قرآنی را به شش دسته تقسیم نموده است: 1 . دعا جهت هدایت و توفیق، 2 . دعا در توبه و استغفار، 3 . دعا برای خیر دنیا و آخرت و وسعت رزق، 4 . دعا برای پدر و مادر و برادران و مؤمنان، 5 . دعا برای فرزندان و همسران، 6 . دعا برای پایداری و رهایی از شیاطین جن و انس و خلاصی از عذاب دنیا و آخرت. بخش چهارم مربوط به آداب دعاست که از کتاب احیاء العلوم غزالی مواردی از آداب دعا را که به نوعی به شرایط استجابت دعا نیز برمی گردد، توضیح داده است، وی سپس در بخش پنجم بحث شرایط استجابت دعا را پیش کشیده، و به تناسب در باب دلایل عدم اجابت دعا نیز مطالبی را ایراد کرده است وی برای استجابت دعا پانزده شرط را برمی شمرد و توضیح می دهد. بخش ششم رساله مربوط به فواید دعاست، که در ضمن شرح و بسط این مسأله از منکران این مطلب نیز سخن گفته و منکران را به پنج دسته تقسیم و عقاید آنان را توضیح داده است، از جمله فواید دعا که نگارنده به آنها اشاره می کند عبارت است از: رد بلاء، اثرگذاری در امور معنوی و اثر در روح و روان آدمی در جنبه مثبت آرامش و آسایش. دعا در قاموس کتاب مقدس عنوان مبحث بعدی رساله است، در این باب با ذکر جملات و فرازهایی از انجیل و کتاب های دیگر مربوط به ادیان، وجوب دعا و نماز در کتاب مقدس و اثرات و فواید جانبی دعا را از این کتب بیان کرده است. دانشمندان نیز در باب دعا نظراتی دارند که موضوع بخش دیگر رساله است که هر کس حسب اعتقادات مذهبی خود مطلبی را عنوان نموده است، یکی از این دانشمندان که نظرش در این جا مورد بررسی قرار گرفته الکسیس کارل دانشمند و جراح فرانسوی است که اثر نیایش را با توجه به بیماران لاعلاجی که داشته به خوبی دریافته است. اما دعا در نهج البلاغه که آخرین بخش رساله را تشکیل می دهد، نگارنده در این بخش به مواردی که مولای متقیان در نهج البلاغه از آن سخن گفته می پردازد و بر این باور تأکید دارد که دعاهای مولا به نهج البلاغه محدود نمی شود، سپس نمونه هایی از دعاهای حضرت که در کلمات و حکمت های آن بزرگوار آمده ایراد می کند.

این پایان نامه در سه بخش نوشته شده است. دربخش اول با عنوان معنا و مفهوم حیات به بررسی حیات در لغت و اصطلاح فلسفه، عرفان و زیست شناسی اختصاص دارد. بخش دوم درباره حیات و مراتب آن درقرآن و حدیث است و در آن از موجود زنده و آثار آن،خداوند حی و معطی حیات، حیات انسانی و آثار آن،حیات معقول، ذو مراتب بودن حیات، حیات طیبه،ارتباط روح با حیات و مراتب آن و سریان حیات درهمه موجودات بحث به میان آمده است. بخش سوم درزمینه مراحل حیات است و در آن از حیات دنیا، مرگ،برزخ و حیات اخروی بحث شده است.

این پایان نامه درباره وجوه معانی واژه کتاب ومشتقات و معادلهای آن در آیات قرآن است و مطالب آن در سه بخش تدوین یافته است. بخش اول درخصوص معنای لغوی و اصطلاحی کتاب و بخش دوم پیرامون معانی واژه کتاب و مشتقات آن است. در این بخش هفده معنا برای کتاب یاد شده است؛ نظیر قرآن،کتاب آسمانی، لوح محفوظ، نامه اعمال و .... بخش سوم به معادلهای کتاب در قرآن کریم اختصاص دارد.

نگارنده در مباحث مقدّماتی به بررسی درباره حدیث، مفهوم کذب و وضع، اجزای حدیث و اهمّیت شناسایی حدیث «موضوع»، پرداخته است. در بررسی کارکرد«معیار عقل» برای تشخیص حدیث موضوع، دیدگاه دانشورانی همچون: خطیب، غزّالی، ابن صلاح، ابن قیّم و سیوطی ارائه شده است. همچنین در بررسی کارکرد «معیار قلب» برای شناخت حدیث موضوع، دیدگاه موافقان و مخالفان این معیار، مورد بحث قرار گرفته است. معیار راوی، سومین معیاری است که در این پایان نامه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در فصلی دیگر، میزان کارکرد معیار قرآن برای بازشناخت احادیث موضوعْ بررسی شده و نگرش صاحب نظران در چگونگی ارتباط قرآن با حدیثْ ارائه شده است. همچنین عرضه حدیث بر سنّت مشهور و خبر واحد، معیاری است که مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نگارنده، در بخش پایانی رساله، تألیفات اختصاصی در زمینه احادیث موضوع را معرّفی کرده و کتاب المنار المنیف ابن قیّم جوزی و قواعد مورد استثنای او را به تفصیل، مورد نقد و بررسی قرار داده است. پیچیدگی غیر متعارف مباحث، فقدان نظامواره تحقیق، نامشخّص بودن دیدگاه های نگارنده به صورت روشن، سردرگمی در نحوه ارائه مباحث، و فقدان فهرست گویا، از کاستی های جدّی این پایان نامه است.

این پایان نامه دو فصل به نگارش درآمده است: در فصل اول، با عنوان مفردات و غریب القرآن، این موضوعات مورد بحث قرار گرفته است: معنای لغوی واژه ی غریب و مفرد، معنای غریب در اصطلاح علوم قرآنی، موضوع علم مفردات و غریب القرآن، تاریخچه ی مفردات و غریب القرآن، استدلال به اشعار عرب در توضیح و تفسیر واژگان غریب القرآن، خلاصه ای از زندگانی راغب اصفهانی، فهرست لغات ذکر نشده در مفردات راغب، در فصل دوم، با نام بررسی واژه ها، این واژگان بررسی شده است: قدح، قدو، قرش، قلع، کب، کدح، کسد، کنَّس، کهل، کوکب، لجأ، لحی، لَذَّ، لقط، لیس، مجس، مغض، ماروت، مری، مزق. در هر مورد نخست، معنای لغوی واژه ها، سپس، کاربرد آنها در قرآن و حدیث بررسی شده است.

نویسنده در این پایان نامه کتاب خود را درچهار فصل و یک خاتمه آورده است .ف اول : شرح حال زمخشری.فصل دوم : مسائل مورد اتفاق معتزله.فصل سوم : مسائلی مورد وفاق کلامی کشاف .فصل چهارم : جهات افتراق مسائل کلامی معتزله و کشاف با شیعه - خاتمه : دیدگاه صاحب کشاف نسبت به اهل بیت (ع.)

پایان نامه حاضر به بحث پیرامون مفردات یاتک واژه های غریب قرآن کریم اختصاص داشته و درآن به مباحثی از این قبیل پرداخته شده است: علوم قرآنی چیست؟ اهمیت موضوع غریب القرآن، غریب القرآن جزء کدام قسم غریب است، و علل غریب نمودن بعض واژگان قرآنی. در پایان، اشاره ای گذرا نیز به تألیفات غریب القرآن شده است.