جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به بررسی و تحلیل بنیان‌ها و اصول تمدن‌ساز در بیانیه گام دوم که ریشه در «قرآن و حدیث» دارد می‌پردازد، مهمترین بنیان‌هایی که در بیانیه آمده است، عبارت‌اند از: علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، آزادی و استقلال، سیاست خارجی و سبک زندگی. ویل دورانت در قسمتی از کتاب تاریخ تمدن خود به مباحث نظری تمدن پرداخته است. وی اقتصاد، اخلاق، علم، هنر و سیاست را به‌عنوان بنیان‌های تمدن موردبحث قرار داده است. مسئله این پژوهش بررسی بنیان‌های تمدن در اندیشه امام خامنه‌ای و تحلیل بنیان‌های تمدن در اندیشه ویل دورانت است. این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی و انتقادی، ضمن بررسی هر یک از بنیان‌های فوق و ارائه دیدگاه قرآن، به تحلیل و نقد دیدگاه ویل دورانت نیز پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد: طبق دیدگاه امام خامنه‌ای تمدن نوین اسلامی باید با دین و اسلام پیوند خورده باشد، برخلاف دیدگاه ویل دورانت که جایگاهی برای دین در تمدن معتقد نیست. محور اصلی تمدن قرآن است که کتابی نظام‌ساز، جامعه‌ساز و انسان‌ساز است. برخلاف دیدگاه ویل دورانت که محور اصلی را اقتصاد و سایر اصول تمدن را متأثر از آن می‌داند؛ همچنین دانش، اخلاق و سیاست به‌صورت مصداقی در تمدن‌های موجود جایگاهی ندارد، بلکه تمدن نوین اسلامی بر اساس علم معیار، اخلاق، حکومت و سیاست حرکت می‌کند

درباره تفسیر علمی، شرایط و ضوابط آن، دیدگاه‌ها و رویکردهای متفاوتی وجود دارد که عوامل متعددی در این اختلاف و دیدگاه‌ها نقش داشته است، ولی یکی از مهم‌ترین عوامل عبارت است از نوع نگاه مفسران به جایگاه علوم در فهم قرآن؛ به طوری که بین برخی نومعتزله مثل نصر حامد ابوزید در اثر شرایط زمانی و پیشرفت‌های علمی، نگاه جدیدی در تعامل با قرآن مطرح شده است؛ چرا که آگاهی از پیشرفت و اقتدار غرب، ایشان را واداشته با انگیزه نواندیشی، بین دین و مدرنیته سازگاری برقرار کنند و نیز بر آن داشته که رویکرد علمی را در تفسیر آیات قرآن مورد توجه قرار دهند. از این رو این دسته از دانشمندان، با توجه به اینکه که نوع نگاهشان به رویکرد تفسیر علمی اشتباه است، قائل به تأویل‌پذیری بسیاری از آیات قرآن و اثرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه و سیلان داشتن معانی قرآن و تاریخمندی قرآن شدند و هم عملاً معیارها و ضوابط تفسیر قرآن را رعایت نکردند و اما با وجود این، داعیه نواندیشی و تفسیر علمی داشتند. با تتبع در آثار و اندیشه‌های آنان درمی‌یابیم که این نوع برداشت‌ها هم دارای آسیب‌های مبنایی و غایی بوده و هم آسیب‌های روشی را در بر دارد. اما آیةاللّٰه معرفت ضمن اینکه تفسیر علمی را موجب فهم بهتر آیات علمی می‌داند، قائل است که باید معیارهای تفسیر علمی رعایت شود و همواره بر این نکته تأکید دارد که باید از علوم قطعی استفاده کرد و با دور بودن از محاذیر تاریخمندی قرآن و تأویلات نابه‌جا در تفسیر قرآن، از آسیب‌های تفسیر علمی به دور بود. ما در این مقاله با تطبیق بر دیدگاه و نظرات آیةاللّٰه معرفت، دیدگاه نصر حامد ابوزید را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهیم.

مسأله مصونیت انبیا از گناه و خطا به طور اجمال مورد قبول همه مسلمین، بلکه همه صاحبان ادیان و ملل است؛ ولی در خصوصیات آن اختلاف فراوان و آراء و اقوال گوناگونی وجود دارد. بر اساس ظاهر برخی از آیات قرآن کریم تعدادی از انبیاء الهی دچار خبط و خطا شده‌اند که با مقام رسالت آن‌ها سازگاری ندارد. یکی از این موارد آیاتی است که ظاهراً نشان می‌دهد حضرت داود(ع) در قضاوت خویش دچار خطا شده است از این رو در این مقاله سعی شده به این مسأله پرداخته شود تا ثابت گردد هیچ گونه خبط و خطایی از جانب ایشان صورت نگرفته است بلکه موضوع از این قرار بوده است که وقتی خداوند مقام فصل الخطابی را به پیامبر(ص) ارزانی داشت حضرت داود(ع) به درگاه خدا استغاثه کرد که پروردگارا مردم تاب و تحمل مقام فصل الخطابی را ندارند و بهتر است که به همان شیوه معمول میان آن‌ها داوری شود و در این زمان اتفاقی می‌افتد که او متوجه اشتباهش شده و بلافاصله از درگاه خدا طلب عفو و بخشش می‌نماید.

تفسیر معاصرانه قرآن کریم در محیطی مسیحیانه به نگارش درآمده است، قرآن کریم، اصل دین یهود و مسیحیت و حضرت موسی و عیسی را از پیامبران الهی می‌داند که کتاب تورات بر حضرت موسی و انجیل بر حضرت عیسی نازل شده است؛ اما قرآن کریم رفتار و اندیشه‌هایی از یهودیان و مسیحیان را مورد نقد قرار داده است، به‌ویژه برخورداری‌های یهود در زمان پیامبر اسلام J را موردانتقاد قرار می‌دهد و در مواردی به تکفیر آنان پرداخته است. تفسیر معاصرانه قرآن کریم با سرویراستاری سید حسین نصر، به‌طور جانب‌دارانه دین یهود و مسیحیت در دوران معاصر را به‌حق دانسته و نسبت به برخی عقاید و اندیشه‌های باطل آنان توجیه نموده یا سرپوش گذاشته است. در این مقاله به‌نقد برخی از دیدگاه‌های جانب‌دارانه این تفسیر در تعامل با اهل کتاب پرداخته شده است. تکثرگرایی دینی که در این تفسیر تأییدشده است، موردنقد جدی مفسران و آیات قرآن و روایات اسلامی است. عدم تحریف کتاب مقدس که موردحمایت این تفسیر قرار گرفته است، طبق دلایل فراوانی از آیات و روایات و دیدگاه‌های مفسران مردود شمرده شده است. مسئله تثلیث که در قرآن کریم موجب کفر شمرده شده است، در میان مسیحیت امروز عمومیت داشته و با هیچ توجیهی پذیرفتنی نیست.

سوره قیامت یکی از سورههای قرآن کریم ،با نظام تربیتی خـا خـود و نگـاه واقعبینانـهای کـه بـه ساختار وجودی و روانی و پدیدههای اجتماعی دارد. تحلیل و اجرای اصول و روشهای تربیتی متأثر از جهانبینی و ایدئولوژی حاکم بر نظام تربیتی است .پژوهش حاضر با هد برشـماری ایـن مؤلفـهها از قرآن کریم در سورهی قیامت تأکید دارد. بدین منظور نخست تفاسیر و ترجمههای موجود و معتبـر ایـن سوره مورد دقت قرار گرفت است، سپس به بررسی مفاهیم «مبانی» ،«اصول »و «روشهـا »پرداختـه و ارتباط بین آنها روشن شده است. پژوهش حاضر بـا نگـاهی روشـمند و منسـجم ،درصـدد اسـتخرا مبانی و اصول تربیتی سوره قیامت است. یافتههای پژوهش این مقاله موفق به ارائه مبانی و اصول تربیتی جدید گردیده که تکمیلکننده نتایج پژوهشهای پیشین است

اندیشمندان شیعی و اغلب دانشمندان اهل‌سنت، بر اساس دلایل عقلی و نقلی، اجداد پیامبر گرامی اسلام را مؤمن دانسته‌اند؛ یکی از دلایل مهم آنان، آیه شریفه 219 سوره شعراء؛ وَ تَوَکَّلْ عَلَى الْعَزِیزِ الرَّحِیمِ الَّذِی یَراکَ حِینَ تَقُومُ وَ تَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ، است. این نوشتار با واکاوی 114 تفسیر شیعی و اهل‌سنت در ذیل آیه پیش گفته، با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی آرایِ قرآن پژوهان فریقین پرداخته است. یافته های این پژوهش، نشانگر آن است که مفسران شیعی وسنی دارای چهاردیدگاه اصلی می‌باشند: دیدگاه نخست، مفاد " وَ تَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ " را، انجام رکوع و سجود پیامبر گرامی اسلام (ص) در نمازجماعت دانسته وآیه را به دور از موضوع بحث، معرفی کرده است . دیدگاه دوم، آن را اشاره به امکان رؤیت پیامبر، اصحاب پشت سر خود را به هنگام نماز جماعت می دانند. دیدگاه سوم؛ برخی از مفسران تفاسیر ماثور شیعی، به استناد روایات، مراد از ساجدان را اهل البیت علیهم السلام شناسانده اند، ولی دیدگاه چهارم که دیدگاه اغلب مفسران است؛ تقلب در ساجدین، را ناظر به انتقال پیامبر (ص)در اصلاب اجداد مومنی که در برابر خداوند سجده می کرده اند، ارزیابی نموده‌اند و رأی خود را به روایات، فهم صحابیان و مفسران نخستین، دلالت مفهومی از مفردات و معنای جمله، مدلل ساخته اند. نگارندگان این مقالت، با بررسی دلایل چهار رأی پیش گفته و بررسی اشکالات برخی از تفاسیر به دیدگاه چهارم ، امکان استناد به آیه 219 سوره شعراء برای موحد بودن اجداد پیامبر (ص) را تأیید و آن را به استناد روایات تفسیری و دلالت مفاد استعمالی مفردات و ترکیب آن، به عنوان معنای اظهر یا یکی از وجوه و نظایر معنایی یا بر اساس امکان حمل یک جمله بر بیشتر از معنای واحد، پیش رو، نهاده است.

هدایتگری و تربیت انسان به‌عنوان کارکرد اصلی قرآن در تمامی آیات نمود دارد. در این میان فرایند نسخ و مجموعۀ آیات ناسخ و منسوخ به‌عنوان بخشی از آیات قرآن، دربردارندۀ دلالت‌های تربیتی قابل توجهی است که غفلت از این نقش، سبب تصور بیهودگی، لغویت و عدم کارایی این دسته از آیات و به دنبال آن منشأ نظریۀ انکار آیات منسوخ از جانب برخی قرآن‌پژوهان گردیده است؛ این نوشتار با روش اکتشافی به استخراج دلالت‌های تربیتی فرایند نسخ پرداخته است. مبنایِ ضعف نفس و تطور وسع انسان، اهدافِ تثبیت ایمان، رسیدن به خودآگاهی و پرورش روحیه التزام به اوامر الهی، اصلِ مدارا، فضل، تکلیف به قدر وسع، ایجاد انگیزه و روش تربیتی ترغیب و ابتلاء از مهم‌ترین دلالت‌های تربیتی فرایند نسخ می‌باشد.

جن می تواند دخل و تصرّفات مثبت و منفی ای را در حوزه های روحی، روانی و جسمی در انسان داشته باشد، این مقاله با روش «توصیفی و تحلیلی» در صدد اثبات یکی از این آثار، یعنی تأثیر منفی یِ جن در سلامت جسمی یِ انسان است که از گذر بررسی آیات و روایات و تحلیل دیدگاه های مفسّران فریقین و با تأکید بر آیه 41/ص بدان دست یافته است. این تأثیر می تواند بصورت مستقیم یا غیر مستقیم اتفاق بیفتد، اما آنچه بین این دو صورت مورد اختلاف است، تأثیر مستقیم جن بر روی بدن انسان است که دو دیدگاه موافق و مخالف هم را ایجاد کرده است. مهم ترین کلید واژه ای که می تواند در رفع تعارض ظاهری آیات مرتبط با این موضوع و فهم بهتر آنها دخیل باشد، کلمه «سلطان» است. سلطان در اصل به معنای حجّت و برهان است اما اگر به معنای سلطنت مادّی(تسلّط بر بدن) نیز باشد نمی تواند اذیت جسمانی جن را نفی کند چرا که آزار واذیّت بدنی شیطان سلطنت محسوب نمی شود. هدف از نگارش این رساله ایجاد زیر ساخت های لازم برای بحث پیش گیری و درمان آسیب های جسمی ناشی از جن است .

عنصر زمان در احکام جهاد در قرآن، نقش بسیار مهمی دارد زیرا وجوب و حُرمَتِ جهاد در شرائط مختلفِ زمانی را موجب می‌شود. مسئله‌ی اصلی پژوهش این است که در چه زمان‌هایی حکم جهاد در قرآن قابلیّت تغییر را دارد؟ روش این تحقیق، تحلیلی و توصیفی است، که برای کمک به دانش جنگیِ مسلمانان صورت می-گیرد. هدف پژوهش، شناساییِ عنصر زمان خاص و نقشِ آن در احکام جهاد در قرآن می‌باشد که برای بدست آوردنِ احکام متغیِّر جهاد در قرآن صورت می‌گیرد.یافته‌های مهم این پژوهش چنین، گزارش می‌شود. حُرمت جهاد در ماه‌های حرام در قرآن، نسخ نشده بلکه همچنان به قوّت خود باقی است. فرار از میدان مبارزه هنگام «تحرّف و تحیّز» پذیرفتنی است. تعداد جنگ‌جویانِ دشمن در نوسان زمانی، قابل سنجش جهت مقاومت می-باشد. فرار برخاسته از غافلگیری در زمانی موقّت، قابل توجیه است. زمان درخواست پناهندگی و گرفتن اسیر، وابسته به عنصرزمانِ خاص درجهاد است.

«اختلاف قرائات»، به دو قسم کلی اختلاف در «اصول قرائات» که غالبا تأثیری بر معنی ندارد و اختلاف در «فرش الحروف» که می‌تواند بر معنی اثرگذار باشد؛ تقسیم می‌شود. اختلاف در فرش الحروف خود دارای انواعی است: «اختلاف در هیأت کلمه»، «اختلاف در اعراب»، «تفاوت در ماده کلمه» یا «اضافه یا نقصان حرف». در این مقاله تلاش شده است پس از تبیین این اختلافات، آنها را در سوره کهف احصاء کرده، اثرشان بر برداشت تفسیری بررسی شود. در این مسیر ابتدا موارد اختلاف در سوره کهف را که بیش از 50 مورد است، شمارش کرده و بر اساس انواع مذکور دسته‌بندی نمودیم. سپس بر اساس مؤلفه‌های اهمیت، پنج مورد از اختلافات دارای اولویت یعنی «تَزَاوَرُ»، «ثَمَرٌ»، «خَیراً مِنهَا»، «الوَلَایَةُ» و «نُسَیِّرُ» را برای بررسی دقیق‌تر انتخاب کردیم. این موارد در زمینه‌های «صرف»، «نحو»، «لغت» و در نهایت «تفسیر» بررسی شدند. طی این بررسی‌ها، آمار‌های جالب توجهی به دست می‌آیند؛ ازجمله آنکه اگر چه حدود 70٪ از اختلافات، از نوع اختلاف در فرش الحروف قرائات هستند؛ اما از این بین، موارد بسیار محدود و معدودی تأثیر معتنابه بر برداشت تفسیری دارند که آن نیز در نظر مفسران محل اختلاف است.