جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شواهد درون متنی از قرآن کریم و سایر ادله از روایات دلالت بر آن دارد که قرآن معجزه‌ی جاوید آخرین پیامبر الهی است. یکی از اسرار جاودانگی این کتاب، عام بودن خطاب‌های آن است. واقع نمایی زبان قرآن ایجاب می‌کند با در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی، همه‌ی مردم-«الناس»- را به گونه‌ای عام مورد خطاب قرار دهد بدون این که ساختار چند معنایی آن مورد خدشه قرار گیرد. به همین جهت در مواضع متعددی از این کتاب آسمانی به صراحت، همگان به نظر و تفکر در آفاق و انفس دعوت شده‌اند. ضرورت پرداختن به چنین مسئله‌ای از آن جهت است که چه بسا خصوص برخی از خطاب‌های قرآنی عده‌ای را با توهم انحصار قرآن به گروه یا افرادی خاص روبرو سازد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته و یافته های نگارندگان آن نشان می دهد انحصار قرآن به مخاطبان خاص، در تعارض با اصل جاودانگی قرآن است، از طرف دیگر منطق حاکم بر قرآن در ارائه‌ی مفاهیم عمدتاً بر استقراء و تجربه استوار است که از نظر روش‌شناسی می‌توان آن را عنوان یک سبک قرآنی به حساب آورد که در عرض روش تعقلی در بیان و تفهیم تعالیم جاودانه‌ی این کتاب، مورد استفاده قرار گرفته است.

جهادگرایی گروه‌های تکفیری به عنوان یک رویکرد تهاجمی و صرفاً به معنای قتال، باعث ایجاد تعارضاتی در بین فرقه‌های اسلامی گردیده است. این درگیری و خشونت‌ها با عنوان جهاد اسلامی و با استناد به آیات قرآن صورت می گیرد، لذا در این پژوهش، تحلیلی در آیات قرآن در مسأله جهاد انجام دادهایم تا حقیقت روشن گردد. و اثبات این که امر به جهاد در قرآن برای تحمیل دین نیست و قاعده اولیه نزد رسول خدا دفاع از توحید بوده‌است، ضرورت این تحقیق را می رساند. هدف از تحقیق این است که نکفیر و خشونت تکفیری‌ها اساسی در دین نداشته و مراد از جهاد در قرآن دفاع از کیان اسلام و مسلمانان بوده‌است. با توجه به آنچه بیان شد، ما در این پژوهش پس از تبیین کلیات و مفاهیم، به ارزیابی مبانی فکری سلفیه تکفیری پرداخته و سپس استنادات قرآنی آنها را تحلیل و نقد کرده و در آخرسر اشارهای به آسیب‌های دیدگاه‌های تفسیری اینان داشته‌ایم. این پژوهش از نوع کیفی بوده که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با رویکردی انتقادی انجام داده‌ایم و از آنجا که موضوع اصلی بحث، تحلیل انتقادی دیدگاه‌های تفسیری سلفیه تکفیری در مسأله جهاد می‌باشد، در تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش نظری بهره گرفته‌ و به این نتیجه رسیدیم که مستندات منقول و حکم روشن عقل، هیچ اطلاقی در تکفیر مسلمانان و بکارگیری زور و اجبار در تحمیل عقیده به‌دست نمی‌دهد و در تمامی آیات بررسی شده مراد، جهاد دفاعی و از باب مقابله به مثل است. لیکن جریان سلفی تکفیری با سوء برداشت از تفسیر سلفیان گذشته، قرآن و سنت را برای اهداف تکفیری خود تفسیر می‌کند.

هدف: هدف از این تحقیق، اثبات این مطلب بود که ایجاد تغییر در مبانی و پیش‌فرضهای انسان‌شناختی هابز، موجب تغییر در محتوای نظریة قرار اجتماعی وی خواهد شد. این پژوهش گام آغازین در راستای دستیابی به نظریة قرارداد اجتماعی اسلامی با محوریت آموزه‌های قرآنی است. روش: مقالة حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به استخراج مبانی انسان‌شناختی نظریة قرار اجتماعی هابز و جاگذاری مبانی انسان‌شناختی قرآنی در این نظریه پرداخته است. یافته‌ها: علوم انسانی بر پیش‌فرضهای انسان‌شناختی خاصی استوار است و نظریه‌هایی که در این علوم ارائه می‌شود، مستقیم یا غیر مستقیم بر این پیش‌فرضها مبتنی است. بر این اساس، جهت‌گیری دیدگاهها و نظریات یک شخصیت علمی به مبانی انسان‌شناختی او وابسته و در ارتباط است؛ به طوری که تغییر در مبانی و پیش‌فرضهای او موجب تغییر در نظریه‌های وی خواهد شد. نتیجه‌گیری: پس از جایگزینی مبانی انسان‌شناختی قرآنی در نظریة قرار اجتماعی، تغییرات اساسی در این نظریه به وجود آمد.

کنکاش در سایه روشن هزار توی دنیای نقل و نشر حدیث، مفسران فرق اسلامی را به سمت و سوی تفاسیر روایی سوق داده است. از این جمله‌ جلال الدین سیوطی نگارنده‌ی کتاب الدر المنثورفی تفسیر الماثور و سید هاشم بحرانی نویسنده‌ی «البرهان فی تفسیر القرآن» که به ترتیب از صاحبان بزرگ‌ترین تفاسیر روایی اهل سنت و شیعه می‌باشند. با توجه به شیوه‌ی تفاسیر روایی، مولفان این دو تفسیر با استفاده از روایات صادر شده از بزرگان دین، به تفسیر آیات قرآن همت گماشته‌اند. پر واضح و آشکار است که منزلت و جایگاه امام علی (علیه‌السلام) در هر دو مکتب به‌گونه‌ای است که مفسران دو فرقه را به نقل روایات و اعتماد به گفته‌های ایشان وا داشته است. با توجه به این موضوع به بررسی دیدگاه‌های تفسیری ایشان که یکی از برجسته‌ترین صحابه‌ی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در دانش تفسیر قرآن به‌شمار می‌روند، پرداخته شده است. در موارد قابل توجهی هر دو مفسر از روایات صادر شده از امام علی (علیه السلام)در تبیین مقاصد آیات الهی بهره برده اند. با در نظر گرفتن گرایش هر مفسر و نوع استفاده‌ی آنها از روایات امام علی (علیه‌السلام) موارد اشتراک و اختلاف در نحوه‌ی استفاده از روایات ایشان به‌چشم می‌خورد. با توجه به مواردبهره‌مندی صاحبان دو اثراز روایات امام علی (علیه‌السلام) اشتراک های موضوعی، لفظی، لفظی ومعنوی در نقل روایات از سوی هر دو مفسر وجود دارد. جنبه‌های اختلاف در نوع بهره‌گیری از روایات را می توان با توجه به پیشینه‌ی مذهبی هر دو مولف در موارد عقیدتی پررنگ تربه حساب آورد.گونه‌شناسی و بررسی دیدگاه‌های تفسیری ایشان در روایات به‌کار برده شده در این تفاسیر اهمیت پرداختن به این جستار را نشان می‌دهد. در مطلع این جستار به بیان کلیات ومفاهیم پرداخته شده و پس از آن و در فصل سوم به گونه‌های روایی در الدر المنثور اشاره شد و پس از آن همین گونه‌ها در کتاب «البرهان» مورد کنکاش قرار گرفت. در واپسین بخش این جستار نیز ضمن مقایسه، وجوه اشتراک و افتراق این گونه روایات بررسی شد. نهایتاً جستار با نتیجه‌ای برآمده از متن به فرجام رسید که روش انجام این جستار کتابخانه‌ای بوده است.

انگاره شیطان در متون دینی تورات و قرآن­کریم همسو با مولفه­های خداشناسی و هستی­شناسی بازشناسی می­گردد. هستی شیطان در پنداره روایی تورات از ناهمسانی یا فقدان وحدت وجودی بهره دارد و با صورت­بندی متفاوت، روایی طبیعی و انتزاعی و با کارکردهای گوناگون بازنمون شده است. شیطان در انگاره پیشا اسلامی از ماهیت اسطوره­ای در ذیل رب­الارباب پرستی خوانش شده است و دگرگونی روایی تورات از شیطان به­عنوان موجودی آگاه، خیرخواه و با گمانه مستقل از خدا با کارکرد خاص به موجودی دوراندیش، آزماینده و فریبکار، برآمده از شیوه پیدایی و پدید آمدن تورات در روند تاریخی، همزیستی، همکنشی با تمدن­ها(میان­رودانی) و پیوند با نظام گفتمانی آنان است، ولی در رهیافت قرآنی با محوریت توحید، معنای نوینی از آن ارائه شده است. تبار شیطان در روایتگری تورات از ماهیت الوهی اساطیری بهره داشته و کارکرد دوگانه او برای نظم زمینی، ذیل خدای برتر قابل خوانش است، اما تبار شیطان در قرآن به عنوان آفریده خداوند و بهره­مند از صفت اختیار با کارکرد همگون (وسوسه­گر، گمراه­کننده،...) روایت شده است. در این جستار با بهره­مندی از شیوه معناشناختی هم­زمانی و درزمانی و مولفه­های همبسته با آن به بازخوانی تبارشیطان از جهت چیستی و کارکردی در متون تورات و قرآن­کریم پرداخته و تلاش شده تفاوتهای روایی آن را آشکار سازد.

بشر امروز بیش از هر زمان دچار فسق و فجور است لذا بحث از ماهیت گناه و زمینه ها و راههای جلو گیری از آن ضروری است. گناه به طور کلی به معنای عصیانگری است. گناه دارای آثار سوء تکوینی و تشریعی است. به این پیامد‌ها از آن لحاظ که در مقابل و به میزان خطا قرار دارد مجازات گفته می‌شود. رساله حاضر با رویکرد قرآنی /روایی، و روش توصیفی تحلیلی به بررسی ماهیت باطنی گناه و زمینه‌های شکل گیری آن، انواع گناه و تحلیل آثار تکوینی و تشریعی آن با توجه به سنتهای الهی پرداخته است. به نظر می‌رسد در تفسیر عمیق قرآن و حکمای بزرگ مسلمان ماهیت گناه خروج از اعتدال فطری و مقابله با نوامیس خلقت است. عامل اصلی گناه، نفس انسانی متمایل به حیات در دنیا است و جهل او، شیطان و عوامل محیطی زمینه سازهای اصلی گناهند. کسی که به گناه عادت کند به تدریج خدا را فراموش کرده و از هدایت و قرب الهی محروم خواهد شد و به طور طبیعی درگیر باطن گناه یعنی طبع بر قلب و مسخ ملکوتی و پیامدهای عدول و انحراف از جاده سلامت فطرت خواهد گردید. عدم استجابت دعا، باطل شدن اعمال، محرومیت از رزق، یأس و نا امیدی، نازل شدن بلایا، کوتاهی عمر...؛ ودر صورت عمومیت گناه؛ انحطاط و نابودی ملت‌ها از آثار دنیوی گناه است. همچنین گناهکار در آخرت با ظاهر شدن مسخ و کوری ملکوتی که باطن گناه‌اند، و محرومیت از الطاف الهی وارد دوزخ می‌گردد و انواع عذابهای اخروی را که هر کدام متناسب با یکی از ملکات اخلاقی و رفتاری نابجای اوست تجربه خواهد نمود. گناه زمینه‌های متعددی دارد که در این رساله هر کدام مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و راه‌های جلوگیری از هریک پیشنهاد شده است.

«مقاومت» از واژه‌های بنیادین و فطری است که ریشه قرآنی دارد و با مفاهیم و آیات اجتماعی قرآن ارتباط معناداری دارد. بر أساس دلالت‌های لغوی و تفسیری می‌توان آن را معادل با توحید، عدالت و در نهایت، اسلام قرار داد که این امر مهم و ذاتی، گاه با برداشت‌های نارسا به إفراط و تفریط کشیده شده و بیشتر بر روش مقاومت مانند: تقابل، جنگ و قتال توجه شده است. هدف از این پژوهش توسعه معنایی و تفسیری «مقاومت» و آشکارسازی ظرفیت اسلام در پاسخ به نیازمندی‌های اجتماعی و مقابله با تفکر غرب است که تبیین آن در تحقق و تقویت نظام سیاسی و اجتماعی اسلام بسیار مؤثر است. مقاومت در قرآن بر توحید، عدالت و فطرت بنا شده است و بر تحقق أصل حاکمیت خدا بر سرنوشت انسان، تشکیل حکومت، إقامه قسط، آبادانی زمین و عدم پذیرش ولایت و ربوبیت غیر خدا تأکید دارد.

برخورداری از پاداش‌های حفظ چهل حدیث برای امت، که در احادیث نبوی به آن اشاره شده است، موجب شده تا در میان سبک‌های نگارش کتاب‌های حدیثی، سبکی با نام اربعین‌نویسی شکل گیرد. این سبک در میان شیعیان و اهل سنت، از نخستین اربعین‌های نگارش یافته در قرن دوم هجری تا اربعین‌های تألیف یافته در عصر حاضر، در دو مسیر متفاوت سیر تطور خود را پشت سر گذاشته است. سبک اربعین‌نویسی را می‌توان شامل دو گونه اربعین‌نویسی موضوعی و اربعین‌نویسی سندی دانست. پژوهش حاضر با بررسی تأثیرات متقابل میان محدثان شیعه و اهل سنت در دوره‌های فراز و فرود سبک اربعین‌نویسی تا رسیدن به جایگاه یک سبک حدیث نگاری تکامل یافته، نشان می‌دهد محدثان اهل سنت آغازگر اربعین‌نویسی هستند و پیش از شیعیان، دو گونه اربعین‌نویسی موضوعی و سندی را به تکامل رساندند. این سبک در میان شیعیان با تألیف اربعین‌های فضائل نگارانه آغاز می‌شود و عمدتاً در گونه اربعین‌نویسی موضوعی ادامه پیدا می‌کند. در دوران متأخر، رونق اربعین‌نویسی در میان اهل سنت کاسته شده، اما این سبک در میان شیعیان تا دوران معاصر مورد توجه مؤلفان قرار گرفته است.

زندگی حضرت علی علیه السلام غالباً با جنگ و مبارزه سپری شده و ایشان از حدود 20 سالگی پا به میدان جنگ گذاشته و در اکثر جنگهای صدر اسلام به عنوان قهرمانی بی نظیر حضور داشته و دهها قهرمان نام آور عرب بوسیله او کشته شدند و در دوران حاکمیّتشان نیز جنگهای خونینی اتفاق افتاد که افراد بسیاری بدست ایشان به هلاکت رسیدند. این در حالی است که در زمان خلفای قبل، جامعه در آرامش بود و خبری از جنگهای داخلی نبود. با این وضع صلح گرا بودن حضرت چگونه توجیه می شود؟ در این پژوهش، با اتکاء به نهج البلاغه، ضمن بررسی و نقد برخی انتقادات و بیان دلایل و شواهدی بر صلح جویی امام علی علیه السلام، مخصوصاً در جنگهای زمان خلافتشان، نگاه حضرت به جنگ و صلح، براساس آموزه های دین اسلام، به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف متعالی الهی، برسی شده و رویکرد امام به صلح و نفی جنگ و خشونت و مبانی و مقررات حضرت در این زمینه، به مخاطبین عرضه شده است.

عبدالله بن عباس در منابع روایی و تاریخی، دارای فضایل خاص و برجسته‌ای شمرده شده که هیچ یک از یاران پیامبر اسلام(ص) را یارای رسیدن به آن‌ها نبوده است. ادعای رؤیت جبرئیل از سوی وی، دعای ویژه پیامبر اسلام(ص) در حق او ـ که موجب می‌شود سخنان ابن عباس در تفسیر قرآن جایگاهی بلامنازع یابد ـ و القاب و مقامات ممتاز، از جمله این فضایل است. اما توجه به زمینه‌های شکل‌گیری خلافت عباسیان و درگیری‌های آنان با علویان و تحلیل روایات حاوی فضایل ابن عباس نشان می‌دهد که بنی عباس برای مشروعیت‌بخشی به قیام و حکومت خویش، نیاز به تقدیس اجدادشان داشتند. چنین زمینه‌ای می‌توانست در نشر فضایل برجسته برای عبدالله بن عباس، به عنوان یکی از حلقه‌های اصلی سلسله خلافت عباسی، نقش داشته باشد. از این رو فضایل نقل شده برای ابن عباس با تردید و تأمل جدی روبه‌روست.