جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ازخودبيگانگى» در اصطلاح جامعه شناختى به وضعيتى اطلاق مى شود كه چيزى كه انسان آن را خلق كرده يا جزء خصايص انسان است به طريقى از او دور شود. حالتى ازخودبيگانگى وجود دارد كه اراده انسان ها حتى در ساحت انديشه نقش حداقلى ايفا مى كند كه از آن با عنوان «ازخودبيگانگى هويتى» تعبير مى شود. اين نوع ازخودبيگانگى امروزه محصول شرايطى است كه مهم ترين ويژگى آن «برساختى» بودن زندگى اجتماعى است. در اين نوع ازخودبيگانگى، انديشه اى «ديگر» در ذهن فرد جاى مى گيرد و بدين ترتيب، «ازخودبيگانگى هويتى» روى مى دهد. در اين مقاله، با استفاده از نظريه هاى تأثير رسانه هاى جمعى، در كنار رويكرد برساخت گرايى (ساخت اجتماعى واقعيت) به عنوان روش و چارچوب نظرى، با الهام از آموزه هاى اسلامى، رويكردى انتقادى به ازخودبيگانگى هويتى اتخاذ شده است. حاصل تحقيق آن است كه نفوذ فراگير رسانه هاى جمعى و سياست هاى همگرايانه آنها در پيشبرد اهداف سرمايه دارى غربى و محتواى نظام آموزشى بخصوص علوم انسانى، مهم ترين عامل ازخودبيگانگى هويتى بخش قابل توجهى از انسان ها در سراسر جهان است. برخلاف نظريه هاى رايج ازخودبيگانگى كه شى ءانگارى و جداشدن محصول فعاليت بشر را ملاك ازخودبيگانگى مى دانند، در «ازخودبيگانگى هويتى»، انديشه هاى نامناسب و چه بسا بى ربط در ذهن انسان ها جاى مى گيرد. اين نوع ازخودبيگانگى عمدتا مربوط به كشورهاى شرقى و جهان سومى است.

شاخص و شاخص سازى در حوزه علوم انسانى بسيار مهم است. از سويى، سياست گذارى، برنامه ريزى و حركت جوامع به سوى اهداف تعريف شده، بر اساس شاخص ها صورت مى گيرد و از سوى ديگر، ميزان موفقيت و پيشرفت جوامع نيز بر اساس همان شاخص ها سنجيده مى شود. ولى آيا شاخص هاى ارائه شده از سوى سازمان ملل و صندوق بين المللى پول مى تواند پاسخگوى همه نيازهاى بشر در همه جوامع باشد؟ درصورتى كه پاسخ منفى باشد، اين پرسش بسيار مهم مطرح مى شود كه «چه الزاماتى براى شاخص سازى در جوامع اسلامى در حوزه ارتباطات و تعاملات اجتماعى وجود دارد؟» مقاله حاضر با هدف پاسخ به اين پرسش اساسى، روش تحليل و تفسيرى را در پيش گرفته و با عنايت به تمايز شاخص هاى جامعه اسلامى با غير آن، به ويژه در حوزه علوم انسانى، با بررسى كاركردهاى ارتباطات در جامعه اسلامى، هفت ضرورت براى ارائه شاخص در حوزه ارتباطات اجتماعى در جامعه اسلامى ارائه، و به برخى از مبادى معرفتى اين نوع شاخص سازى اشاره كرده است. حاصل بررسى اين است كه ارتباطات در جامعه اسلامى هم از نظر گستره و ساحت هاى ارتباطى و هم از لحاظ هدف و قوام ارتباط، تمايز آشكارى با جوامع غيراسلامى دارد و همين امر به كاركردهاى ارتباطى متفاوتى منجر مى شود.

پیتر برگر در مکتب پدیدارشناسی تربیت یافته است. رویکرد او در مطالعات دین، رویکردی پدیدارشناسانه است. پیتر برگر دین را نوعی معرفت اجتماعی می داند که در زندگی اجتماعی، به ویژه زندگی روزمره در جهت معنابخشی به آن ساخته و پرداخته می شود. تحقیق حاضر با رویکرد تحلیلی و نظری تلاش می کند با استفاده از آثار در دسترس، و به روش اسنادی، ضمن اشاره ای کوتاه به زندگی نامه برگر و نیز اندیشه های موثر بر او، که نقشی اساسی در آراء و اندیشه های فلسفی، اجتماعی و دینی او داشته است، رویکرد برگر به دین را از منظری انتقادی بررسی کند.

تحقیق حاضر با بهره گیری از روش اسنادی، به بررسی تحول نظریه های پیتربرگر دربارة دین و عرفی شدن میپردازد. پیتر برگر جامعه شناسی است که یک دهه از مدافعان سرسخت نظریه عرفی شدن بوده و آثار زیادی را از خود بر جای گذاشته است. رویکرد برگر به تحولات جهانی در زمینه دین و عرفیشدن، عمدتاً تحت تأثیر فضای حاکم بر جوامع علمی اروپایی و آمریکایی شکل گرفته است. تجربه های بعدی وی از سایر نقاط جهان، موجب تغییر نظریه وی شد. از جمله عواملی که در تحول نظر پیتر برگر مؤثر بوده، میتوان به سرزنده بودن دین و جریان هایی در جهان غیرغربی، ناتوانی نظریه های عرفی ازپاسخ گویی به پرسش های بنیادین بشر دربارة هستی، صداقت در پذیرش واقعیت های موجود،ترکیب معرفتی وتأملات نظری برگر اشاره کرد.

رسانه های جمعی در قالب ساختارهایی اجتماعی علاوه بر ایفای نقش برجسته در فرهنگ سازی و جامعه پذیری، میانجی بسیاری از تعاملات اجتماعی نیز به شمار می روند. در این صورت، چه نسبتی با اصل «امر به معروف»، که مهم ترین سازوکار اسلام برای جامعه پذیری است برقرار می کنند؟ آیا می توان از ظرفیت رسانه های جمعی برای «امر به معروف» و «نهی از منکر» استفاده کرد؟ در پژوهش صورت گرفته، با الهام از آیة ۱۰۴ سورة آل عمران و روش «مقایسه ای نامتوازن پیوسته»، این نتیجه حاصل شد که فعالیت رسانه های جمعی، به ویژه رسانه های تصویری، با امر به معروف و نهی از منکر درهم آمیخته است و اصل «امر به معروف و «نهی از منکر» به عنوان نظریة هنجاری اسلام، ظرفیت بالایی برای رقابت با نظریه های هنجاری رایج دارد. تلقی سازمان رسانه ای به مثابة امر به معروف و ناهی از منکر، الزاماتی برای نحوة فعالیت رسانه ای به وجود می آورد که از جملة شناخت از جایگاه رسانه ای در نظام اسلامی همچون حامل امانت (مسئولیت) الهی، اتخاذ محمل مناسب برای ارائة پیام، هماهنگی در نظر و عمل، همگرایی رسانه ای، مخاطب شناسی اسلامی و مانند آن است.

پیوست در منابع دیجیتالی

چکیده هدف از انجام این پژوهش دست یافتن به الگویی قرآنی برای مدیریت پیام در رسانههای دینی است؛ که در رأس آنها صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. بی شک بیشترین و والاترین حجم زندگی انسانها را ارتباطات تشکیل میدهد وقرآن، کتاب کاملی از سوی خداوند متعال برای انسانها است که بیشترین حجم آن مربوط به ارتباطات انسانی و پیامهای مبادلهشده در آن است. این تحقیق بهدنبال شناسایی فرایندهای مدیریتی نیست؛ بلکه بهدنبال شناسایی شاخصها و اصولی است که بتواند به الگویی نسبتا جامع برای به نظم کشیدن مدیریت پیام در ارتباطات انسانی (اعم از رسانه ای و ...) در چارچوب آموزه های روح بخش و نجاتبخش اسلامی دست یابد. بر این اساس مراجعه به تفاسیر معتبر شیعی برای در امان ماندن از تفسیر به رأی و ارتکاب اشتباهات احتمالی الزامی مینمود؛ که به لطف خدا این کار با گزینش آیات با استفاده از کلیدواژههای قرآنی انجام گرفت و پس از مطالعات، فیشبرداریها و همچنین تدوین نکات تفسیری، سراغ مطالعات ارتباطی رفتیم تا بهوسیله آنچه از قرآن و تفاسیر مربوط به آن یافتهایم، بتوانیم نظریات ارتباطی موجود را نقد کنیم و یافتههای قرآنی خود را بهجای آن بگذاریم. این کار در فصول اول و دوم به اتمام رسید و در فصل سوم، الگوی مورد نظر خود را که از آیات منتخب (بیش از 1000 آیه) استنباط شده بود، با توضیح بیشتر ارائه نمودیم. الگوی مذکور تا حدودی میتواند دورنمایی به ارتباطگران اسلامی در زمینههای مختلف ارتباطی ارائه کند تا بتوانند ارتباطات خود را در چارچوب آموزههای قرآنی و اسلامی مدیریت کنند و از افراط و تفریطهای بیجا در مسائل اجتماعی بپرهیزند و به پیام ارائهشده یا دریافتشده به صورت جامع و همه بعدی بنگرند. ارتباطگر باید بداند هیچ پیامی بیاثر نیست و اثر ایجادشده در مخاطب یا فرستنده، بهراحتی قابل کنترل نیست. بنابراین پیام باید قبل از تولید یا مواجهه، حسابشده و جامع باشد و در ادامه فرایندهای مدیریت نیز باید بهشدت بر آن نظارت و کنترل صورت بگیرد تا اثرات ناخواسته آن کنترل و مدیریت شود؛ چه اینکه این اثرات ناخواسته، بسته به کارکردهایی که دارند، مثبت یا منفی تلقی شده و نسبت به از بین بردن اثرات منفی و تقویت اثرات مثبت آن اقدام لازم صورت میگیرد.