جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقالۀ حاضر در صدد بررسی چگونگی شکل‌گیری جنبش هرمنوتیکی در دوران عباسیان و روش‏ها، انگیزه‏ها و زمینه‏های پیدایش آن و نیز شیوۀ مقابلۀ امام عسکری(ع) با این جریان است. هدف از این مطالعه، شناخت عملکرد سیستم حاکم عباسیان و روش‏های هرمنوتیکی و رفتارهای اجتماعی جوامع کلامی و مسئولان وقت و کشف منشور اقدامات و رفتارها و مبانی فکری امام و امت در تقابل با این جنبش است. با روی‌کار‌آمدن عباسیان، نهضت بزرگی در دنیای اسلام، جهت ترجمۀ آثار یونانی و فلسفی به راه افتاد. در ازای آن، جریان‏های کلامی از‌جمله معتزله تقویت شدند. در دل این ماجرا، به کمک مترجمان بیگانه _ خصوصاً مسیحیان_ جنبشی هرمنوتیکی و تأویل‌گرا شکل گرفت و رویکرد همۀ مکاتب فکری، حتی اهل حدیث، سنت‌گرایان، مخالفان معتزله، فلاسفه و جریان‏های وابسته به کلام عقلی نیز به تأویل‌گرا گرایش یافت. در این دوره، فرهنگ شفاهی امویان به فرهنگ مکتوب عباسیان تبدیل شد و این مهم، برنامۀ جامع حاکمیت عباسی برای تحریف معنوی دین و طرد‌نمودن امامان شیعه(ع) و جانشینان حقیقی پیامبر خدا(ص) در جامعه بود. لازم به ذکر است که هر‌چه به سوی آینده پیش می‏ رویم، موج فکری_ فرهنگی ائمۀ شیعه(ع)و اصحاب ایشان نیز گسترده‏تر می‏شود. امام عسکری(ع) در مقابل این جریان و توطئۀ دشمنان، انقلاب فرهنگی مکتوبی به راه انداخت که در تاریخ 250 سالۀ امامان شیعه بی‌نظیر بود و با جنبش هرمنوتیک فلسفی، مقابلۀ جدی نمود.

این مقاله با تبیین هویت مفهومی عقل و تمایز آن از معنای علم، به مسألۀ کمال اخلاقی می‌پردازد که هدف اصلی در سیر تکاملی انسان است. هدف آن، تبیین ارتباط تکاملی عقل و اخلاق نسبت به یک­دیگر و برآیند تأثیرات این دو بر تکامل انسان از منظر دین، با تأکید بر روایات کتابغُرَرالْحِکَم است. در این پژوهش بنابر گفته‌های امام علی(ع)، به این رهیافت مهم خواهیم رسید که بین عقل و اخلاق، تلازم وجود دارد و اخلاق منهای عقل، ناقص است و عقل بدون اخلاق نیز نقش خود را به‌درستی ایفا نخواهد کرد. در این پژوهش، ابتدا تفاوت ماهوی و مفهومی عقل و علم طرح می‌شود؛ سپس تأثیرات متقابل تکاملی عقل و اخلاق بر هم­دیگر و سهم این دو در جهت حرکت تکاملی انسان بحث و بررسی خواهد شد.

سلفیها مدعی هستند که باید بر اساس فهم سلف صالح، به تفسیر متون دینی از جمله کتاب و سنت پرداخته شود. یکی از مهمترین دلیل آنها بر این مدعا، "حدیث خیر القرون" است. آنها با استناد به این حدیث معتقد به حجیت فهم نسلهای صحابه، تابعین و تابع تابعین هستند. مستند آنها از حیث سندی، گرچه با مبانیشان قابل مناقشه نیست و تلقی به قبول است، اما از حیث دلالت قابل مناقشه است؛ به طوریکه بخاری و مسلم از ضبط حدیث با واژه "خیر القرون" اعراض کرده اند و طریق صیغه جمع واژه "قرن" را احمد در مسند خود به طریق صحیح، "خیر الناس أقرانی" نقل کرده است. اقران جمع "قرن،" (به کسر قاف) به معنای شبیه و مانند می شود و با این تفسیر، دیگر حدیث ناظر به شمارش نسلها نیست؛ علاوه بر اینکه حدیث، طریق معتبر دیگری دارد که مسلم در صحیح خود نقل کرده و خیریت را شامل چهارم، و بعد از تابع تابعین کرده است. بر فرض قبول خیریت بر این سه نسل، دلیلی بر تعمیم خیریت به تک تک افراد این سه نسل وجود ندارد؛ بلکه حاکی از خیریت به شکل اجمال در این سه نسل می باشد که بر فر قبول آن هم، خیریت در حدیث هیچگاه حاکی از حجیت نیست؛ وگرنه لوازمی را در پی خواهد داشت که خود سلفیها بدان ملتزم نخواهند شد.

مقاله حاضر به بررسی ارتباط میان دو حوزه اخلاق و فقه در آیات طلاق پرداخته‌است که این مهم با بررسی آیات و منابع تفسیری و کتاب‌های حقوق خانواده صورت پذیرفت. در بحث انواع ارتباط فقه و اخلاق، این تحقیق به تأثیر قابل توجه اخلاق درمسائل فقهی و به صورت خاص در مسائل نظام خانواده و معضل اجتماعی طلاق دست یافته‌است. با این ساختار که با بررسی آیات مربوطه، اصول اخلاقی مشترک همسران و اصول اخلاقی مختص مردان از آیات مورد بحث استنباط شد، این اصول بیانگر این نکته کلیدی است که چون در اسلام حق طلاق به مردان داده شده، وظایف اخلاقی آنان در حفظ کانون خانواده نسبت به زنان سنگین‌تر است ولی با این حال زنان هم نسبت به مسئولیت حفظ و جلوگیری از فروپاشی نظام خانواده وظایف سنگین خود را دارند. در تمام اصول مورد بحث به عنوان مهم‌ترین یافته تحقیق، ارتباط اخلاق و فقه و تأثیری که اخلاق در گستره فقه دارد کاملا مشهود و محسوس است، که در حقیقت این مهم‌ترین راه در ثبات و استحکام اخلاقی فردی و خانوادگی حتی در گیر و دار طلاق می‌باشد.

مقاله حاضر پژوهشی است پیرامون تواتر معنوی و یا لااقل مستفیض بودن حدیث «مکارم الاخلاق» که با عبارت های گوناگون ولی با مضمون و محتوای واحد از پیامبر گرامی اسلام(ص) نقل شده است. علت بررسی حدیث مذکور، وجود برخی شبهات در رابطه با سند این روایت است. برخی در سند حدیث «مکارم الاخلاق» مناقشه کرده، بیان داشته اند حدیث مکارم الاخلاق در شیعه اصل معتبری نداشته و خاصه هم از عامه نقل کرده اند از طرفی اهل سنت هم از ابو هریره نقل کرده اند. عده ای هم در راستای تعارض دلالت محتوایی حدیث، با سایر وظایف پیامبران، در سند حدیث تشکیک کرده، و ضعف دلالت را، حاکی از ضعف سند حدیث گرفته اند. در این پژوهش در دو بخش، به بررسی سندیِ مصادر شیعه و سنی پرداخته شده است. هدف از این بحث، در کنار قرار دادن روایات مختلفِ عامه و خاصه، جهتِ اثبات تواتر معنوی و یا لااقل مستفیض بودنِ حدیث مکارم الاخلاق، از طریق روایاتِ «غیر ابو هریره» است.

فرقه شیخیه و پیروان آن در دوره های بعد، به نظریات تازه‌ای در حوزه مسائل کلامی باورمند شدند. لذا در قالب نگاهی نظام‌مند، بررسی آرای کلامی این فرقه وسیر تطور آن ضروری می نماید. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و با بهره‌گیری از تحقیقات کتابخانه‌ای و میدانی، به بررسی تطورات کلامی شیخیه متقدم (دوره تاسیس) و میانی(توسعه) و سپس به بررسی تطورات کلامی شیخیه معاصر و در ضمن در پایان فصل اول نیز به تفاوت اعتقادات آنان، با نحله بابیت پرداخته است. فرضیه‌ای که در این رساله دنبال شده این است که در عقاید کلامی این فرقه از زمان پیدایش تا کنون، تطوراتی همچون هور قلیایی، معاد جسمانی، معراج پیامبر اکرم 9، امامت و حیات امام عصر 7 در عالم هور قلیایی، رکن رابع، وحدت ناطق صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق گویای آن است که فرقه شیخیه یکی از انشعابات جدید شیعه است که بر اساس اعتقادات خاص شیخ احمد احسائی به وجود آمد. وی در مسائل کلامی مختلفی، از جمله معاد جسمانی، معراج پیامبر 9 ، شئون ائمه : و هورقلیا، به باورهایی معتقد شد که مخالفت عالمان و فقیهان امامیه را برانگیخت و صدور حکم تکفیر خود و طرد پیروانش را باعث گردید. پس از او، شاگردش، سید کاظم رشتی نیز که دچار همان باورها و نیز باور رکنیت بود، به این فرقه، رسمیت بیش‌تری بخشید و پس از آن، برخی دیدگاه هایش موجبات جدایی این فرقه از پیکره شیعه را فراهم ساخت. پس از رشتی، این فرقه دچار انشعاباتی گردید که می‌توان از شیخیان کرمان، آذربایجان و باقریان نام برد. در ضمن یکی از شاگردان سید کاظم، علی محمد باب شیرازی بود که با سوء استفاده از آموزه‌های رکنیت و باب پایه‌گذار بابیه و بهائیه شد؛ ولی شیخیه او را مطرود و ملعون می‌دانند. این سه انشعاب، از بدو شکل‌گیری تاکنون، در حوزه مباحث کلامی دچار تطورات مختلفی شدند؛ به حدی که به رغم ادعای پیروی از دو رهبر اصلی خود (احسائی و رشتی) باورهای جدیدی را مطرح می‌کنند. این پژوهش، آن است که میان این گروه نوظهور چالش‌ها و تطورات گوناگون کلامی، عقیدتی و فکری به چشم می‌خورد که در این رساله اهم آن‌ها مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. در زمان معاصر نیز برداشت‌های فردی، باعث جدایی بعضی از پیروان گروه‌های شیخیه و حتی لعن و تکفیر برخی از آنان توسط برخی دیگر را موجب گردید.

این پژوهش بخشش را به عنوان مؤلفه پنجم در کنار چهار مؤلفه‌ شناخته شده سرمایه روان‌شناختی به تبیین و تحلیل کشانده است. روش تحقیق بر اساس مبانی وحیانی و با محوریت نهج البلاغه تحلیلِ محتوای کیفی از نوع جهت دار است. چرا که بخشش موجب رشد اخلاقی افراد و افزایش سرمایه اجتماعی و روان‌شناختی می‌گردد که در آن ارتباط افراد سازمان گسترش می‌یابد و طیف وسیعی از رضایتمندی را در فرد بخشنده و بخشوده شده ایجاد می‌نماید. روش‌های بخشش از نگاه دین به صورت عفو، صفح، غفران، تغافل و تجاوز می‌باشد زیرا که شیوه‌های بخشش در هر سازمانی باید نسبت به افراد مختلف، متفاوت باشد. در این تحقیق بدست آمد بخشش باید به یک فرهنگ سازمانی فراگیردرآید، تا مدیران به صورت منطقی و کارا در راستای بهره‌وری بهتر سازمان و توسعه سرمایه روان‌شناختی از آن استفاده نمایند.

تبليغ دين امر بسيار مقدس و داراي اهميت ويژه است؛ در عين ‌حال با چالش‌هاي فراواني مواجه است. از مهم‌ترين اين چالش‌ها، چالش‌هاي اخلاقي تبليغ براي جنس مخالف و نيز تبليغ در مناطق با تکثر ديني و فرهنگي است. اين پژوهش با در نظر گرفتن اخلاق اسلامي و با هدف تبيين و حل يکي از اين چالش‌ها، يعني تبليغ براي جنس مخالف، نگارش يافته است. دغدغة اصلي در اين پژوهش، پاسخ دادن به اين پرسش است که چالش‌هاي اخلاقي تبليغ دين براي جنس مخالف و راه‌هاي برون‌رفت از آن کدامند؟ بر اساس پژوهش انجام شده، راهکارهاي برون‌رفت از چالش‌هاي اخلاقي تبليغ براي جنس مخالف عبارتند از: رعايت عفت عمومي در گفتار، رفتار، پرهيز از نگاه حرام، پرهيز از اختلاط، پرهيز از مواضع تهمت، و برخورداري از غيرت اجتماعي. روش اين پژوهش، از حيث گردآوري مطالب و اطلاعات، کتابخانه‌اي، و از حيث تجزيه‌وتحليل اطلاعات، توصيفي ـ تحليلي است. همچنين اين تحقيق از حيث اهداف، يک تحقيق کاربردي محسوب مي‌شود.

اسلام در مواجهه با برخي جرائم، راه‌هايي را در نظر گرفته که يکي از آنها، قوانين کيفري است. اين قوانين، بر پايه تربيت افراد و اجتماع صورت مي‌گيرد و داراي مراحل متعددي است. از جمله آنها، گذراندن مقدماتي است که در مقام قانون‌گذاري بايد طي شود. پس از اين مقدمات، نوبت به اجراي حدود مي‌رسد که داراي الزامات اخلاقي مخصوص به خود است. اين پژوهش، تلاش مي‌کند تا با تحليل روش اسلام در معرفي و چگونگي طي مقدمات تربيتي و پس از آن، تشريع حدود، الگويي مناسب از روش قانون‌گذاري ارائه کرده، با روش‌شناسي اجراي حدود در اسلام، بايسته‌هاي اخلاقي انجام حدود را تشريح و تحليل کند. نتايج به‌دست‌آمده در اصل پيشگيري، درمان، تربيت تدريجي در مرحله تشريع حدود، از طريق آگاهي به انسان‌ها مناسب است. همچنين، اصل تربيت، توجه به حقوق و شرايط مجرم و بخشش اسلامي، در مرحله قانون‌گذاري اسلامي و اجراي حدود، از ديگر نتايج آن به‌شمار مي‌رود.

با نگاه به آثار شیخیه، خصوصا آثار موسسان اصلی شیخیه (شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی) رگه­هایی از غلو، از سوی آنان در اصول پنج­گانه دین به چشم می­خورد که بستر مساعدی برای دیگر اعتقادات آنان شده است. این فرقه، به عنوان یکی از فرقه­های غالی منتسب به امامیه، به تبع رهبران اصلی خود، با ادعای محبت امامان نورb، در حق ایشان دچار گزافه­گویی شده­، معتقدند ائمه اطهارb، علل اربعه آفرینش، مبدأ پیدایش هستی، عین اسما و صفات خداوند و محال مشیت پروردگار بوده و بر این باورند که خداوند پس از خلقت عالم، تدبیر امور آفرینش را به حضرت امیرA تفویض کرده است. بر همین اساس، بعضی از اعتقادات این فرقه، از سوی عالمان امامیه، «غلو» عنوان شده است. این مقاله با روش کتابخانه­ای، پس از بررسی مقامات ائمه اطهارb در آثار شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی، با استفاده از قرآن کریم و آثار معتبر روایی امامیه و اثبات صحت انتساب غلو به این دو رهبر شیخی، در صدد نقد این ادعا برآمده و اثبات کرده است که نه تنها خلقت و آفرینش، از صفات انحصاری پروردگار است، بلکه هیچ­گاه اهل­بیتb خود را خالق ندانسته­اند و حتی ایشان همواره با تبری از معتقدان به ربوبیت و خالقیت غیر خدا، خود را بندگانی خاضع و فروتن در مقابل خداوند، به مردم معرفی کرده­اند.