جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دوره قاجاریه، اقتصاد و جامعه سنتی در ناحیه بسطام و شاهرود تحت تاثیر عوامل محلی و بیرونی دستخوش تحولات چشمگیری شد. پژوهش حاضر به بازخوانی کتابچه دستورالعمل جمع و خرجِ بسطام و شاهرود (1294- 1295 ﻫ) و نیز تحلیل اطلاعات و آمار آن اختصاص دارد تا بر بخشی از تحولات محلی شاهرود در دوره مذکور پرتوی افکند. این پژوهش نشان می دهد که در عهد قاجاریه، به موازات تحول اقتصاد محلی (تجارت و کشاورزی)، عایدات حکومت مرکزی از ناحیه شاهرود در حالی افزایش می یافت که از یک سوی بار عمده مالیات بر دوش روستائیان بود، و از سوی دیگر چیزی از این افزایش درآمد به خزانه مرکزی نمی رسید، زیرا مخارج و هزینه های محلی بیش از عایدات مالیاتی آن بود.

با گسترش جنبش موسوم به جنبش وهابی در جزیرة العرب، سایر مسلمانان جهان اسلام به این جنبش واکنش نشان دادند و آراء محمد بن عبد الوهاب در بین مسلمانان، مخالفان و موافقانی جدی یافت. به نظر می رسد خبر پیدایش این جنبش در همان سال های آغازین شکل گیری، به گوش مسلمانان شبه قاره هند هم رسیده بود. با ورود اندیشه های محمد بن عبد الوهاب به شبه قاره، برخی از مسلمانان هندی «وهابی» خوانده شدند؛ ولی معنای این اصطلاح، در ابتدا روشن نبود؛ گفته اند صفت «وهابی» اتهامی بود که دولت بریتانیا برای مقابله با مخالفان برضد آنها رواج داد. چنان که جنبش جهادی سید احمد بریلوی، در نیمه اول قرن سیزدهم در بین انگلیسی ها، به عنوان حرکتی شناخته شد که درصدد ترویج آراء وهابیان در هند بوده است؛ اما این نظر مقبول مسلمانان نبود. از این رو، چگونگی ورود عقاید جنبش وهابی و آشنایی برخی مسلمانان شبه قاره هند با آن، چندان روشن نیست. این مقاله در پی آن است تا با بررسی جنبش سید احمدی بریلوی و نقد دیدگاه های مرتبط با آن و هم چنین بررسی برخی رویدادهای مهم هم زمان، با رویکردی تاریخی، به این سوال پاسخ دهد که نخستین آگاهی ها و آشنایی مسلمانان شبه قاره هند با جنبش وهابیت، چگونه و از چه طریق بوده است؟

در اوایل سده دهم هجری/ شانزدهم میلادی، سلطان محمد شیبانی (د916ق/ 1510م) خان سمرقند، پایتخت تیموریان را تصرف و حکومت شیبانیان را پایه گذاری کرد. بزودی رقیب تیمور او، بابر (د936ق/ 1530م) مجبور شد آسیای میانه را ترک گویند تا امپراتوری گورکانیان را در هند تاسیس کند. مقاله حاضر به بررسی مناسبات شیبانیان و گورکانیان هند می پردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که به رغم خصومت اولیه، واقعیات حاکم بر منطقه بویژه قدرت ایران عصر صفویه از یک سو از سوی دیگر نیازهای گورکانیان هند و شیبانیان به گسترش مناسبات بازرگانی دوجانبه، موجب آن شد که با تجدید نظر در سیاست های خود، به برقراری روابطی حسنه مبادرت ورزند. وجود عناصر فرهنگ و تمدن اسلامی نیز راه بهبود این مناسبات را هموار می کرد.

یثرب که پس از هجرت رسول اکرم (ص) مدینه النبی نام گرفت، یکی از سه شهر حجاز است که در تحولات سیاسی، اجتماعی، دینی و تاریخی اسلام و جزیره العرب مهم ترین نقش و تاثیر را داشته است. با آنکه اسلام از مکه پدید آمد، اما در آنجا استقرار پیدا نکرد و به دلیل زمینه ها و اوضاع و شرایط خاص یثرب در این شهر مستقر شد. در این پژوهش زمینه ها و شرایط و عوامل جغرافیایی، معیشتی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یثرب مقارن ظهور اسلام که مقدمات هجرت مسلمانان را سبب ساز گردید مورد بررسی قرار گرفته است.