جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در عرصه «فلسفۀ علم معاصر» دو جریان قابل تشخیص است: 1. جریان ضد ذات‌گرایی؛ 2. جریان ذات‌گرایی. جریان نخست از زمان بارکلی و هیوم تا پیش از چهل سال اخیر یکه‌تاز میدان بود و در چهل سال اخیر از طریق پوزیتیویست‌ها و فلسفه‌های تحلیلی و زبانی منشأ فراموشی جریان دوم شده است. جریان دوم در چهل سال اخیر به ظهور رسیده و در تقابل با مابعدالطبیعۀ هیومی ‌به‌شدت به گسترش و تقویت مابعدالطبیعۀ ذات‌گرایانه همت گماشته است. متأسفانه ایران معاصر از جریان دوم تا حدود زیادی بی‌اطلاع است. در نوشتار پیش‌رو کوشیده‌ایم نشان دهیم ما و فلسفۀ اسلامی‌ ما که در بنیاد خود، ذات‌گرا و واقع‌گراست، به‌شدت به جریان دوم نیازمندیم و با أخذ و نقادی جریان دوم به‌خوبی می‌توانیم در عرصه‌های گوناگون علم و عمل، در عرصه‌هایی همچون فلسفۀ اسلامی، فلسفۀ علم، علوم انسانی اسلامی، علم دینی، الگوی اسلامی ‌ایرانی پیشرفت، اسناد بالادستی علمی‌ و مدیریتی و در عرصه‌های دیگری، در مسیرهایی واقع‌بینانه قرار گیریم.

در نصوص قرآنی، آیاتی وجود دارد که قرآن کریم را بیانگر هر چیزی معرفی می‌کنند؛ آیات دیگری وجود دارند که قرآن کریم را کتاب هدایت معرفی می‌کنند. به نظر می‌رسد آیات نوع دوم، آیات نوع نخست را تخصیص می‌زنند؛ یعنی قرآن کریم بیانگر هر چیزی است که در جهت هدایت آدمی قرار دارند. طبق این تفسیر، که به نظر می‌رسد تفسیری واقع‌بینانه و عقل‌گرایانه باشد، فهم ما از علم، دین، علم دینی، علوم و نحوة تأثیرگذاری دین بر علوم آن‌گونه که در مقاله آمده است، سیمای خاصی به خود خواهد گرفت. بر این اساس دین، تأسیس‌کنندة علوم نقلیِ دینی، تأییدکنندة علوم تجربی و علوم عقلی محض و همچنین تأیید و تهذیب‌کنندة سایر علوم عقلی خواهد بود.

درآمد شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا وارث حکمت مشّاء است. حکمت مشّاء همان فلسفه‌ی ارسطو است و شیخ‌الرئیس ارسطو را می‌ستود که به حکمت سر و سامان داد و آن را درچهارچوبی منطقی و عقلانی درآورد به طوری که می‌توان صحت و سقم آن را به میزان عقل سنجید. با وجود این، ابن‌سینا در طی تفلسف خود راه‌های جدیدی را به روی خود می‌گشود و تحت تأثیر عوامل تعیین‌کننده متعددی دست به تألیفی جدید زد و حکمت خاص خود را به منصه‌ی ظهور رساند. عواملی که در ظهور فلسفه‌ی خاص ابن‌سینا تعیین‌کننده بودند عبارت از این چهار عامل هستند: 1- فلسفه‌ی یونان 2- دین اسلام 3- ذوق عرفانی 4- نبوغ عقلانی

هگل تاریخ جهان را تاریخ روح مطلق و تاریخ صیرورت آن می داند و از آنجا که گوهر روح آزادی و حریت است. درواقع چگونه تاریخ نمودار مراحل مختلف تحقق آزادی است .روح می کوشد از خود آگاه شده و خود را آزاد سازد و اینه آگاهی و این آزادی جز به نحو تدریجی و به طور دیالکتیکی به دست نمی آید. جهان خارج، فکری است که درعالم رها شده و به صورت انسان و سایر موجودات طبیعی ظهور کرده، آزادی خواهی است. اما وقتی که روح مطلق جهانی خود را در این جهان رها ساخت و به صورت اندیشه ای سرگردان در آمد، به ابعاد و اقتدار تعین یافت، موجود مشخص و متعینی شد و در نتیجه از آزادی مطلق محروم شد. اکنون، غایت این روح، در تاریخ جهان تحقق بخشیدن دوباره به ذات خود و دست یافتن به موهبت آزادی است.

تاریخ فلسفه اثر فردریک کاپلستون یکی از برجسته‌ترین آثار کلاسیک در زمینه تاریخ فلسفه‌است که در نه جلد به نگارش درآمده‌است. ترجمه به فارسی: این مجموعه توسط گروهی از مترجمان از جمله سیدجلال‌الدین مجتبوی، عبدالحسین آذرنگ، اسماعیل سعادت، داریوش آشوری، غلامرضا اعوانی، ابراهیم دادجو، بهاءالدین خرمشاهی و امیرجلال‌الدین اعلم به فارسی ترجمه شده‌است. جلد اول این مجموعه (یونان و روم) توسط سید جلال الدّین مجتبوی، جلد دوم (تاریخ فلسفه قرون وسطی- آگوستینوس تا اسکوتوس) توسط محمد ابراهیم دادجو، جلد سوم (تاریخ فلسفه قرون وسطی - اکام تا سوآرز) توسط محمد ابراهیم دادجو، جلد چهارم (از دکارت تا لایب نیتس) توسط غلامرضا اعوانی، جلد پنجم (فیلسوفان انگلیسی از هابز تا هیوم) توسط امیرجلال‌الدین اعلم، جلد ششم (از ولف تا کانت) توسط اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، جلد هفتم (از فیشه تا نیچه) توسط داریوش آشوری، جلد هشتم (از بنتام تا راسل) توسط بهاءالدین خرمشاهی و جلد نهم (از من دوبیران تا سارتر) توسط عبدالحسین آذرنگ و سیدمحمود یوسف ثانی ترجمه و منتشر شده‌اند. شروع کار ترجمه تاریخ فلسفه کاپلستون به موسسه فرانکلین قبل از انقلاب باز می گردد و بعد از انقلاب انتشارات سروش و انتشارات آموزش انقلاب اسلامی متولی ترجمه و نشر این اثر برآمدند. این مجموعه نه جلد دارد که توسط مترجمان حاذقی ترجمه شده اند. مجموعه ٩ جلدى "تاریخ فلسفه کاپلستون" در کشور ما هم مرجع درسى دانشجویان فلسفه، و هم مرجع تدریس بسیارى از استادان آنها از دوره لیسانس تا دکترا است. جلد نخست این مجموعه در سال ١٣٦٢ با ترجمه سید جلال الدین مجتبوى روانه بازار شد و جلد نهم آن سال 85 پس از گذشت ٢٣ سال با ترجمه عبدالحسین آذرنگ و سید محمود یوسف ثانی توسط شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و چاپ و منتشر شد. جلد اول این مجموعه (یونان و روم) توسط سید جلال ‌الدّین مجتبوى، جلد دوم (تاریخ فلسفه قرون وسطی- آگوستینوس تا اسکوتوس) توسط محمد ابراهیم دادجو، جلد سوم ( تاریخ فلسفه قرون وسطی - اکام تا سوآرز) توسط محمد ابراهیم دادجو ( به زودی منتشر می شود)، جلد چهارم (از دکارت تا لایب نیتس) توسط غلامرضا اعوانی، جلد پنجم (فیلسوفان انگلیسى از هابز تا هیوم) توسط امیرجلال‌الدین اعلم، جلد ششم (از ولف تا کانت) توسط اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، جلد هفتم (از فیشه تا نیچه) توسط داریوش آشورى، جلد هشتم (از بنتام تا راسل) توسط بهاءالدین خرمشاهی و جلد نهم (از مندوبیران تا سارتر) توسط عبدالحسین آذرنگ و سیدمحمود یوسف‌ثانی ترجمه و منتشر شده اند. کاپلستون در جلد دوم که در آن به فلسفه قرون وسطى پرداخته است گرچه قرار نیست تاریخ فلسفه اسلام را بنویسد اما با وجود این در چند صفحه اى که در خصوص فلسفه در جهان اسلام نوشته بسیار بیطرفانه و خوش ساخت عمل کرده و هدفش این بوده که بگوید این فلسفه به قرون وسطى منتقل شده است. بنابراین به رغم این که تخصصى در فلسفه اسلامى ندارد اما روح این فلسفه را کم وبیش درک کرده است. تاریخ فلسفه کاپلستون طی سالهای 1944 تا 1974 نوشته شده است. کاپلستون خود اذعان مى‌کند که هدفش از نگارش این اثر در اختیار نهادن یک کتاب درسى براى دانشجویان حوزه‌هاى علمى کاتولیک بوده است و تمام اثر او نیز به صحه واتیکان ‌رسیده و از حیث دینى نیز کاملاً تایید شده است. از سوى دیگر چون کاپلستون در دانشگاه تدریس مى‌کند قصدش نگارش یک کتاب دینى نبوده است. کاپلستون گرچه معتقد است که هیچ نگارشى بدون طرفدارى نیست و هرکسى دست به نگارشى مى‌زند، هدف و نظرى در ذهن دارد که آشکار و پنهان آن را در آثارش نشان مى دهد. با اینکه او یک کاتولیک معتقد و مومن و به یک نظام خاص فلسفى به نام نظام سنت توماس معتقد است اما چنان آراى فلاسفه را بیان و از آنها انتقاد مى‌کند که خواننده خود تصمیم مى‌گیرد که حق با کیست. ضمن آنکه در وهله نخست هدف او از نگارش این اثر بیان عقاید فلاسفه است و نه رد آراى آنها.