جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ویتگنشتاین متاخر هر نوع شناختی را در قالب بازی‌های زبانی معرفی می‌کند که بر شکل‌های زندگی مبتنی‌اند. از جمله لوازم دیدگاه او در دوره متاخر تاملات فلسفی‌اش، یکی نیز این است که بازی‌های زبانی خاص به اعتبار ارتباط وثیق با اشکال زندگی خاصی که در درون آن‌ها ظهور یافته‌اند، نوعی رابطه قیاس‌ناپذیری با هم دارند. هر فردی صرفا از طریق اشکال زندگی و بازی‌های زبانی خاص خود می‌تواند نسبت به جهان شناخت پیدا کند و از آن‌جا که اشکال زندگی قیاس‌ناپذیرند درک درستی از شکل زندگی دیگران نخواهد داشت و قادر به نقد و ارزیابی شناخت‌های آنان نخواهد بود؛ مگر آن که شکل زندگی مألوف خود را ترک کند و شکل زندگی دیگری را که خواهان شناخت آن است درونی کند، یعنی به یکی از اعضای جامعه‌ای که بر اساس شکل زندگی مورد نظر پدید آمده است، بدل شود. در مقابل، پوپر با در نظر گرفتن واقعیت بیرونی به عنوان معیار عینیت، بر شناخت عینی تاکید دارد و معتقد است که رشد معرفت انسان از طریق نقد و ارزیابی نقادانه شناخت‌های پیشین و عرضه مستمر گمانه‌های جدید برای فراچنگ آوردن واقعیت و نقد مستمر آن‌ها صورت می‌گیرد. در این مقاله، به دنبال شرح کوتاهی از رویکردهای فلسفی ویتگنشتاین و پوپر (بخش‌های 1 و 2) و توضیح مختصری در خصوص سویه ضد نسبی‌گرایانه عقلانیت نقاد (بخش 3)، رویکرد نسبی‌گرایانه ویتگنشتاین را از منظر عقلانیت نقاد مورد نقد و ارزیابی قرار می‌دهیم (بخش 4). آخرین بخش نوشتار (بخش 5) به نتیجه‌گیری کوتاهی از مباحث ارائه شده اختصاص دارد.

ویتگنشتاین دوم هر نوع شناختی را در قالب بازی‌های زبانی مطرح می‌کند. او در عین حال معتقد است که هیچ بازی زبانی‌ای بدون وجود یقین امکان‌پذیر نیست. یقین امری است بیرون از بازی‌های زبانی، اما قوام هر نوع بازی زبانی متکی بدان است. حتی شک کردن از نظر او در قالب یک بازی زبانی شکل می‌گیرد که آن نیز مستلزم یقین و دارای قواعد خاص خود است. در نظر ویتگنشتاین یقین، و نیز شک مطلق و همچنین شناخت مطلق بی‌معناست. اما شک نسبی، یا به بیان خود او شک معقول، واجد معناست و می‌تواند یک بازی زبانی پدید آورد. این نوع بازی زبانی، همچون بازی‌های زبانی دیگر، مبتنی بر چیزی است که ویتگنشتاین آن را "جهان-تصویر" یا نظام "گزاره‌های لولایی" می‌نامد. "گزاره‌های لولایی" در نظر ویتگنشتاین بر اساس تجربه‌های زیسته آدمیان و توافق جمعی ایشان بر سر آن‌ها به وجود می‌آیند. "لولا"ها به این اعتبار عینی‌اند، ولی هرچند او با عنوان "گزاره" از آن‌ها یاد می‌کند، از جنس گزاره در معنای معمول این اصطلاح نیستند: از آن‌ها در ارائه دلایل و استدلالات استفاده نمی‌شود؛ بلکه در گفتمان‌های راجع به علت‌ها (و معلول‌های‌شان) به کار می‌روند. در این نوشتار اولا به ویژگی‌های شک نسبی و قواعد بازی زبانی شک و نیز به ویژگی‌های یقین و نظام "گزاره‌های لولایی" پرداخته شده است و ثانیا با طرح برخی ناسازگاری‌های درونی در استدلالات ویتگنشتاین و نیز نشان دادن کاستی‌هایی در دیدگاه او از منظر عقلانیت نقاد، رویکرد او مورد نقد قرار گرفته است.

ترجمه ماشینی: رئالیسم علمی در درجه اول با دامنه دانش علمی سروکار دارد. بر اساس فرضیه واقع گرایانه در مورد استقلال واقعیت فیزیکی قوای ذهنی انسان و سازه های ذهنی (مانند زبان ها، طرح های مفهومی و قراردادها)، ادعا می کند که علم می تواند و می کند دانشی در مورد جنبه های قابل مشاهده و غیر قابل مشاهده در اختیار ما قرار دهد. واقعیت فیزیکی ضد واقع گرایان، از فرقه های مختلف، اصل اصلی رئالیسم علمی را رد می کنند. در حالی که تعداد کمی از آنها ممکن است امکان دستیابی به دانش علمی را انکار کنند، اما همگی دامنه چنین دانشی را که توسط واقع گرایان مد نظر قرار می گیرد، مورد مناقشه قرار می دهند. در دیدگاه ضد واقع گرایان، علم در بهترین حالت می تواند شناخت پدیده های قابل مشاهده را در اختیار ما قرار دهد. در این جستار، پس از توضیح مختصری از موضوعات اصلی دخیل در مناقشه (علمی) واقع گرایی - ضد رئالیستی (فصل 1) و یک گشت و گذار کوتاه تاریخی در مورد بسط موضوعات محوری این مناقشه از اواخر قرن نوزدهم. (فصل 2)، من روی موارد تعدادی از ضد رئالیست های مدرن (عمدتاً ون فراسن و لری لاودان - فصل 3 و 4) و همچنین تعدادی از رئالیست هایی که از سنت رئالیستی جدا شده اند تمرکز خواهم کرد. (فصل 5). تأثیر تحولات مکانیک کوانتومی بر بحث رئالیستی - ضد رئالیستی نیز به طور انتقادی مورد بررسی قرار گرفته است (فصل 6). در فصل آخر (فصل 7) تلاش شده است تا نظریه جامع تری از علم معرفی شود که امید است بر مشکلاتی که موضع نظریه های واقع گرایانه شناخته شده کنونی را تضعیف کرده است، غلبه کند.

هدف مقاله حاضر این است که از منظری فلسفی رابطه علوم انسانی و تکنولوژی را تا حد امکان روشن کند. علوم انسانی دارای دو وجه است: وجهی که علم است، و وجهی که تکنولوژی است. به واسطه این نقش دوگانه، تعامل علوم انسانی با تکنولوژی پیچیده‌تر از رابطه علوم طبیعی با تکنولوژی است. رابطه وجه تکنولوژیک علوم انسانی با حیطه‌های مختلف تکنولوژی هم‌افزایانه است. ولی این رابطه در خصوص رابطه وجه علمی علوم انسانی با تکنولوژی‌ها یک رابطه نامتقارن بوده، تأثیر تکنولوژی‌ها بر وجه علمی علوم انسانی تأثیری ایجابی است. این درحالی‌ است که تأثیر وجه علمی علوم انسانی بر تکنولوژی‌ها به‌طور عمده سلبی و نقادانه است؛ نه به این معنا که این وجه علمی خدمتی به تکنولوژی نمی‌کند، بلکه توضیح می‌دهیم نحوۀ درست این تأثیرگذاری چگونه است. این تحلیل در توضیح اینکه چگونه تکنولوژی می‌تواند در سپهر عقلانیت قرار گیرد، مفید است

هدف مقاله حاضر بررسی دو مسئله اساسی دربارۀ علوم انسانی است؛ نخست، ارزیابی امکان ارتقای کارآیی این علوم و دوم، در صورت یافتن پاسخی مثبت برای پرسش نخستین، کاوش در راه‌های عملی ازدیاد بازده علوم انسانی. از آنجا که در مورد چیستی علوم انسانی، ظرفیت‌ها و اهداف آن دیدگاه‌های متنوعی در بین صاحب‌نظران وجود دارد، در بخش اول مقاله به ارزیابی نقادانه برخی از این دیدگاه‌ها اقدام می‌شود؛ در بخش دوم، شماری از شیوه‌های پیشنهادی در بهبودبخشی به قابلیت‌های علوم انسانی با نگاهی نقادانه ارزیابی خواهد شد؛ در بخش سوم، الگوی مختار نگارنده برای پژوهش در حوزه علوم انسانی معرفی خواهد شد و در بخش چهارم نیز با بهره‌گیری از مباحثی که در سه بخش نخست ارائه شده است، مسئله امکان ارتقای کارآیی علوم انسانی مورد ارزیابی نقادانه قرار خواهد گرفت و آنگاه در بخش پایانی، به بحث دربارۀ ارائه راهکارهای عملی برای بهبودبخشی کیفیت علوم انسانی در کشور پرداخته می‌شود.