جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رديه قطب راوندي بر فلاسفه: قطب الدين راوندي (د. ۵۷۳ ق)، فقيه برجسته نيمه سده ششم قمری نه تنها در دانش حديث دست داشت بلکه در علم کلام هم تبحر داشت. متأسفانه مهمترين آثار کلامی و فقهی و اصولی او از ميان رفته و ما برداشت کاملی از دانش او در زمينه کلام و اصول فقه و ميزان مساهمت او در دانش فقه نداريم. شرح احوال او را بسياری نوشته اند و از همه دقيقتر آنی است که محقق طباطبايي در سلسله مقالات شروح نهج البلاغة در مجله تراثنا منتشر کرد. او در دانش کلام شاگرد قطب الدين ابو جعفر محمد بن علي بن الحسن المقرئ النيشابوري بوده که از او دو کتاب الحدود و التعليق خوشبختانه باقی است و معلوم است که در زمينه علم کلام توانا بوده و طبعاً قطب راوندي از او بهره قوی برده است. از جمله نکات جالب درباره او اين است که وی چند دهه پس از غزالي سني مذهب که تهافت الفلاسفة نوشت و ملاحمي خوارزمي معتزلی مذهب که تحفة المتکلمين في الرد علی الفلاسفة نگاشت، رديه ای بر فلاسفه نگاشت و نامش را هم طبعاً تحت تأثير غزالي تهافت الفلاسفة ناميد (نک: منتجب الدين، الفهرست، ص۶۸). متأسفانه تاکنون نسخه ای از اين اثر به دست نيامده است. با توجه به شناخت قطب راوندي از آثار ابو الحسين بصري و ابن الملاحمي که در نوشته ای ديگر بدان پرداختيم، او با تحفة المتکلمين ملاحمي نيز ظاهراً آشنا بوده و در اين اثر از آن گويا بهره گرفته است. به هر حال گرچه ما متن کتاب تهافت الفلاسفه او را در اختيار نداريم، اما خوشبختانه تکه هايی در کتاب الخرائج والجرائح او و در ضمن متن كتاب الفرق بين الحيل و المعجزات آن هست که وی در آن نسبت به فلاسفه اظهار نظر می کند و از همينجا کم و بيش موضعش درباره فلاسفه روشن می شود؛ کما اينکه با مقايسه اين تکه ها با بخش نبوت از کتاب الفائق ملاحمي (ص ۳۰۶ به بعد: در دو بخش "باب في ذكر الطريق إلى معرفة صدق النبي في دعوى النبوة" و نيز "باب في ذكر شروط المعجز") و همچنين بخش نبوت از کتاب تحفة المتکلمين في الرد علی الفلاسفة (ص ۱۴۷ به بعد) به خوبی روشن می شود که او از يکی از اين دو اثر که در بخشهايی هم البته خود شباهت به هم دارند در تأليف متن خود بهره گرفته است. تفاوتهايی هم که ميان متن قطب راوندي و متن های ملاحمي ديده می شود از آنجاست که قطب راوندي خلاصه ای از بحث ملاحمي را ارائه کرده است. احتمال هم دارد که بخشی از آنچه قطب راوندي در اثرش ذکر کرده مستقيماً از غرر الأدله ابو الحسين بصري گرفته باشد که می دانيم منبع اصلی ملاحمي در تأليف کتابش بوده است. بنابراين هيچ بعيد نيست که در تهافت الفلاسفة هم قطب راوندي از تحفة المتکلمين و يا المعتمد/ الفائق او بهره گرفته، گرچه عنوان اثرش همنام اثر غزالي است.