جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله، پس از بیان گزارشی اجمالی در باب ویژگی و مندرجات گلشن راز و سوتره‌های مهایانه، سعی بر آن است که به پرسش‌های اساسی در باب تفکر و مسائل مربوط به آن پاسخ داده شود. این مقاله مشتمل بر سه بخش است: در بخش اول از چیستی تفکر در گلشن راز و سوتره های مهایانه سخن رفته است. در بخش دوم از مراتب مختلف تفکر سخن به میان آمده است. در بخش سوم گفته شده که گلشن راز و سوتره‌های مهایانه، هرچند متعلق به دوسنت متفاوت‌اند، اما، در آن دو، تفکر شهودی بسیار والاتر از تفکر عقلی است؛ زیرا آدمی باشهود می‌تواند دل خود را از آلایش‌های جهان دنیوی پاک کند، در حالی که با تفکر عقلی قابلیّت حصول شناخت تمام حقایق و رهایی از عناصر رنج‌آلود را ندارد. بر این اساس گلشنرازو سوتره‌های مهایانه، هر دو، آشکارا، آدمی را در مسیر معرفت شهودی فرامی‌خوانند؛ زیرا بنابر آن دو، این ساحت والاتر از تفکر، عین وصول است. یافته­ های این تحقیق نشان می­دهد که در روش­ شناسی عرفان مقایسه‌ای، میزان سازگاری نظام ­های عرفانی در طرح مسأله معرفت‌شناسی بسیار زیاد است.

معرفت در مثنوی مولوی و اوپانیشادها یکی از پراهمیّت‌ترین مفاهیم است. ماهیت این مفهوم در تفکّر عرفانی از سنخ شهود و مکاشفه است نه ظنّ و استدلال.معرفت شهودی در مثنوی مولوی و اوپانیشادها نقش بسیار مهمّی در رسیدن انسان به نجات دارد، برخلاف معرفت ظاهری (معرفت فروتر) که به امور و مسائل سطحی این جهان مادی مربوط است و در نهایت نتیجه آن گمراهی و سمساره است. به هر حال در مثنوی مولوی و اوپانیشادها رسیدن به نجات یک نوع تحوّل معرفت‌شناختی است که در ساحت تفکّر رخ می‌دهد نه در دنیای بیرون از خود انسان.لذا در هر دو سنت معرفت به دو گونه معرفت برتر (پارا جنانه) و معرفت فروتر (اَپارا جنانه) در جریان است که در قسمت معرفت برتر عوامل و موانعی در جریان سلوک پیش روی سالک قرار می‌گیرد. در هر دوی این آثار سالک طریق، با خودشناسی، پیروی از اولیاء حق، تهذیب و ریاضت تن و... قدم در وادی معرفت راستین می‌گذارد و در مقابل ممکن است صفات ناپسندی همچون؛ حرص، تکبر، خشم، غرور، پایبندی به امور دنیایی و بسیاری دیگر او را از چنین معرفتی بازدارند.بنابراین در هر دو سنّت برخلاف کثرت وجوه تشابه، وجوه اختلاف ناچیزی به چشم می‌آید از جمله؛ تفاوت در نوع ریاضت‌ها، کیفیت ذکر، نگرش بر شریعت در مقابل طریقت و غیره.از این رو پژوهش حاضر می‌کوشد با رویکردی مقایسه‌ای، معرفت و مسائل پیرامون آن را در سه فصل؛ معرفت در مثنوی معنوی مولوی، معرفت در اوپانیشادها، تطبیق و تحلیل، و در قالب وجوه تشابه و اختلاف گزارش‌های این دو متن، بدون هیچ‌گونه همانند سازی مورد بحث و بررسی قرار دهد.

وصول به حق یکی از مهمترین مباحث و مسائل عرفانی است که در متون مختلفی در سنتهای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در اندیشه اسلامی و هندویی چگونگی امکان وصول به حق در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا بیان شده است. در این دو متن از راههای مختلفی برای رسیدن به حق سخن رفته است. این راهها بنا به گزارش حدیقه عبارتند از: شریعت، طریقت و حقیقت. راه شریعت همان کارمه یوگه، طریقت همان جنانه یوگه و راه حقیقت، همان بهکتی یوگه است. در حدیقه و بهگودگیتا علیرغم وجود اختلاف در پاره ای از مسائل در راههای وصول به حق اختلاف چندان بنیادینی به چشم نمی خورد و این مسئله از آنجا ناشی می شود که اولاً اهدافی که در عرفان عملی مطرح است با دغدغه های اصلی بشر تناسب دارند و ثانیاً میزان سازگاری عرفان عملی مندرج در حدیقه با عرفان عملی خارج از خودش بسیار است. پژوهش حاضر می کوشد مسئله راههای رسیدن به حق را در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا مورد بحث و بررسی قرار دهد.

ایمان و مشتقات آن به‌کرّات در قرآن کریم به‌کار رفته و در آن از انسان‌ها درخواست شده است که به خدا ایمان بیاورند. این مفهوم از لحاظ تاریخی نخستین و مهم‌ترین مفهوم کلامی در اسلام بود. باتوجه‌به اهمیّت ایمان در قرآن کریم و به دنبال آن در کلام اسلامی، بدیهی است که در تفاسیر قرآن کریم نیز مورد توجه قرار گیرد. یکی از تفاسیری که این موضوع را به‌تفصیل و از نگاه تفسیری و عرفانی مورد بررسی قرار داده، تفسیر کشف‌الاسرار و عُدّة‌الابرار، اثرِ رشیدالدّین ابوالفضل میبدی است. این مقاله که با روش توصیفی و تحلیلی نگارش یافته، به تبیین معانی لغوی و اصطلاحی اسلام و ایمان، رابطه‌ی بین آن دو، نقش اجزای ایمان در نجات و... در این تفسیر می‌پردازد. در کشف‌الاسرار، اسلام و ایمان، به ‌ترتیب، دارای سه و دو معنا هستند. آن دو در معنای دوم، به یک معنا هستند و آن عبارت است از اقرار به زبان، تصدیق به قلب، عمل به ارکان و پیروی از سنّت. تصدیق قلبی، گرچه برای نجات آن‌جهانی ضروری است، ولی نجات انسان نه به آن، بلکه به مغفرت خدا بستگی دارد.

از نظر مایستر اکهارت احدیت یا ذات الهی بالاتر از خدا یا خدای تثلیثی است. همین‌طور هم، او بین ذات نَفْس و قوای نَفْس تمییز می‌دهد. به عقیدۀ اکهارت، ما پیش از خلقت در احدیت با او متحد بوده‌ایم. اما ما با خلقت از او خارج شده و در نتیجه اتحاد خود را با او از دست داده‌ایم. آن­گاه احدیت خدا شد. این مقاله، که با روش توصیفی و تحلیلی نگارش یافته، به بررسی موضوع انقطاع، که اکهارت آن را طریق بازگشت نَفْس به خدا می‌داند، می‌پردازد. به نظر مایستر انقطاع یا آزادی بیرونی (به میل خود) و درونی، به همراه فیض الهی که از جانب خدا الزامی است، باعث می‌شود که ذات نَفْس بالاتر از اتحاد با خدای تثلیثی یا خدای خالق به اتحاد با احدیت یا انقطاع متعال دست یابد. بنابراین انقطاع، شخص منقطع و انقطاع متعال دوباره با هم یکی می‌شوند.

کتاب اشعیای نبی جزء بخش نوییم از سه بخش کتاب مقدس عبری است که از 11 باب تشکیل شده است. محققان با استناد به،)1- دلایلی از قبیل سبک، شرایط تاریخی و تعالیم متفاوت، این کتاب را به سه قسمت اشعیای اول یا اورشلیمی)بابهای 4951 ( تقسیم کردهاند. البته محققان برخی از قسمتهای - 43 ( و اشعیای سوم )بابهای 11 - اشعیای دوم یا تبعیدی )بابهای 5524 را به پیامبری موسوم به اشعیای چهارم نسبت دادهاند. پژوهش حاضر به روش - اشعیای اول را به افراد دیگری و بابهای 27توصیفی-مقایسهای و با استناد به منابع کتابخانهای به بررسی سه بخش مذکور پرداخته است.اشعیای اول در قرن هشتم پیش از عصر متداول در اورشلیم و در زمان آشوریان، اشعیای دوم در قرن ششم پیش از عصرمتداول در بابل و اشعیای سوم در قرن پنجم پیش از عصر متداول و در اورشلیم زندگی میکردهاند. این سه پیامبر در مواردی مثلخداشناسی، ماشیح، تقدس شهر اورشلیم و نجات نهایی قوم اسرائیل دیدگاههای مشترکی داشتند.اشعیای اول و سوم بر این باور بودند که خداوند یهودیان را به خاطر گناهانشان مجازات میکند، ولی عاقبت آنها را نجاتمیدهد؛ اما اشعیای دوم فقط از تسلی و نجات سخن میگفته است. اشعیای اول مفهوم خدای بینماد را مطرح کرده و یهوه راخدای همهی ملل و اقوام میداند؛ اما اشعیای دوم یکتاپرستی حقیقی را مطرح کرده و یهوه را خدای یگانه و بیهمتایی در دنیامعرفی کرده است. اشعیای سوم علت نجات معوّقه از طرف یهوه را برای یهودیان شرح داده است.ماشیح اشعیای اول پادشاهی از خاندان داوود پادشاه است؛ اما ماشیح اشعیای دوم یک فرد غیریهودی، کوروش ایرانی، استو ماشیح اشعیای سوم خود خداست. اگرچه اورشلیم و معبد در نظر هر سه پیامبر احترام و ارزش زیادی دارد اما نگرش این سهپیامبر نسبت به آن متفاوت است. اشعیای اول، اورشلیم را مکانی میدانست که همهی اقوام تحت حکومت صلح و عدالت درآنجا جمع میشدند و مکان حقیقی خداوند اورشلیم و معبد آن بود. دیدگاه اشعیای دوم و سوم بعد از اسارت و تحت تأثیر اقوامدیگر تغییر کرد. آنها اگرچه اورشلیم و معبد را مقدس میدانستند اما یهوه را منحصر به آنجا نمیدانستند. به نظر آنها، اقوام دیگردر هر مکانی میتوانستند یهوه را عبادت کنند. این تفکر که به شمولگرایی معروف است ویژگی اصلی یهودیت بعد از اسارتاست

چکیدهیافته‌های پژوهش حاضر که با هدف نشان دادن نظام دینی و اخلاقی موجود در مهابهاراتاست حاکی از آن است که نظام دینی و اخلاقی مهابهارتا کاملاً ‌مبتنی بر آموزه‌های ودایی است و آموزه‌های دینی و اخلاقی بسیاری در مهابهاراتا وجود دارند؛ اوتاره، غسل، عبادت، احترام به والدین، و ... نمونه‌هایی از آموزه‌های دینی و اخلاقی هستند که در این حماسه از آن‌ها یاد شده است. در این پژوهش، در قسمت خداشناسی، به این نتیجه می‌رسیم که ویشنو خدایی برتر از سایر خدایان متعددِ موجود در مهابهاراتاست و این، نوعی نظام رب‌الارباب‌پرستی را در آن نشان می‌دهد. علاوه بر خداشناسی، جهان شناسی و معادشناسی دینی از امور دیگری هستند که به آن‌ها پرداخته شده است. جهان توسط برهما به وجود آمده و در آخر جهان، توسط شیوا نابود خواهد شد و این نابودی مقدمه‌ی نوزایشِ آن، توسط ویشنوست. در بحث معادشناسیِ انسان نیز، با مفاهیم اساسی کرمه و تناسخ مواجه می‌شویم. یعنی هر فردی به فراخور اعمال پیشین‌اش در قالبی نو تولد خواهد یافت و وقتی از بند کرمه و اعمال خود رها خواهد شد که سراسر اعمال نیک انجام دهد و راهی الهی در پیش گیرد تا در نهایت به نور ایزدی بپیوندد. این تحقیق ‌‌به روش کتابخانه‌ای و توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است.

چکیدهمحیی‌الدین ابن‌عربی از عرفای بزرگ تفکّر اسلامی است که با استفاده از تفاسیر قرآنی و احادیث، مفهوم انسان کامل را به عنوان یکی از هسته‌های نظری مباحث خود مطرح کرده است. وی انسان کاملِ بالفعل (ولی) را نمایانگر صورت الهی و خلیفۀ خدا به روی زمین می‌داند و هدف از آفرینش سایر مخلوقات را به‌ظهور رساندن انسان کامل بیان نموده است. از نظر او انسان کامل به صورت بالفعلِ اسماء و صفات الهی متخلّق گشته است؛ سایر انسان‌ها نیز می‌توانند با طی مراحل سلوکِ إلی‌الله و با مساعدت همین انسان‌های کامل به غایت کمال انسانی واصل گردند. آیین بودا نیز به‌رغم بی‌اعتقادی نسبت به خدای شخصی واحد، شناخت و نیل به مقام انسان کامل را عمده‌ترین غایت‌ نظری و عملی خود قرار داده است. در این آیین، انسان‌های کامل (بودی‌ستوه‌ها) موجودات مقدسی هستند که جوهرشان «دانایی» است، مراحل سلوک را طی کرده‌اند، بذر بودائیت درون را شکوفا ساخته‌اند و از چرخه سمساره رهایی یافته‌اند؛ با وجود این، آنان در آستانه وصول به نیروانه، خود را از نیروانه محروم کرده‌اند تا از سایر موجودات دستگیری کنند و آنها نیز بتوانند با مساعدت این بودی‌ستوه‌ها فضایل اخلاقی را کسب کرده و به رستگاری نایل آیند. پژوهش پیش‌رو، درصدد بوده است تا با روش مقایسه‌ای به تبیین مفهوم انسان کامل از دیدگاه ابن‌عربی و بودی‌ستوه‌ها در بودیسم بپردازد و حتی‌المقدور شماری از وجوه اشتراک و افتراق را مشخص سازد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهند که در این زمینه تفاوت‌ها بیش از شباهت‌ها چشمگیرند. نمونه‌هایی از وجوه تشابه آن است که مشارٌ الیه مفهوم انسان کامل در هر دو دین، افرادی فرزانه و واصل به حقیقت مطلق است؛ در عرفان اسلامی انسان‌های کامل واسطه‌ی بین خدا و انسان‌ها هستند و طریق رستگاری را به آن‌ها نشان می‌دهند، بودی‌ستوه‌ها نیز از انسان‌ها دستگیری می‌کنند تا به نیروانه نایل آیند. همچنین در هر دو سنت فکری، مطلقاً همۀ انسان‌ها می‌توانند با کسب فضایل و طی مراحلی به مقام کمال انسانی دست یابند. اما از موارد تفاوت این است که در عرفان اسلامی هدف انسان‌های کامل رسیدن به خداست و دستگیری از دیگران در ذیل رسیدن به این هدف قرار دارد، اما در بودیسم هدف نهایی بودی‌ستوه‌ها فقط دلسوزی، دستگیری و رساندن انسان‌ها به نیروانه است. هم‌چنین از منظر اسلامی انسان‌های کامل فقط واسطۀ رسیدن به خداوند هستند و هیچگاه مورد پرستش واقع نمی‌شوند، اما در بودیسم، و به‌ویژه در بودیسم مهایانه، بودی‌ستوه‌ها همچون خدایانی مورد پرستش قرار می‌گیرند. به‌علاوه از منظر رستگاری‌شناسی نیز این دو دین در مبدا، مقصد و معنای رستگاری اختلافات بسیاری باهم دارند.کلمات کلیدی: انسان کامل، ابن‌عربی، بودی‌ستوه، بودیسم، عرفان اسلامی

مسئله تجلي در تفكر ويشنويي، در عين حفظ تعالي ذات مطلق، به حضور برهمن در عالم وجود قائل است. اين انديشه گوياي اين حقيقت است كه هر انساني به نوعي ظهور برهمن است. در انديشه ويشنويي، برهمن خود را به پنج شكل متفاوت متجلي مي‌سازد. نخست، پرَه اوتاره يا اعلاترين شكل تجلي كه در اين حالت، ارواح رهايي يافته از حضور برهمن لذت مي‌برند. دومين شكل تجلي ذات مطلق ويوهه‌ها مي‌باشند. ويوهه‌ها اشكالي هستند كه برهمن براي اهـداف آييني، آفرينشي و... در آن متجلي مي‌شود؛ برخي از اين ظهورات، مظهر معرفت و جلال، برخي مظهر فرمانروايي و برخي مظهر آفرينش‌اند. سومين شكل تجلي برهمن، ويبهوه است كه شامل ده ظهور از موجودات فرازميني است. چهارمين شكل تجلي از ذات مطلق، انتريامين مي‌باشد. در اين حالت، ذات مطلق در عالم آفاق و انفس جاي مي‌گيرد و با شهود يوگي ديده شده روح را در سلوك خود همراهي مي‌كند. پنجمين شكل از تجلي ذات مطلق، حالتي است كه برهمن در شمايل يا تمثال‌هاي ساخت بشر استقرار مي‌يابد. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه نظريه تجلي در انديشه ويشنويي را مي‌توان از دو جهت مورد توجه قرار داد: يكي از آن جهت كه جهان است و ديگر از آن جهت كه نمودي است كه بر سيماي حقيقت وجود به ظهور رسيده است. بنابراين تجلي به اعتبار جهان و دنياي ظاهري «تجلي واقعي» است، اما تجلي به اعتبار حقيقت وجود جنبه «توهمي» دارد. در اين پژوهش ضمن تحليل ديدگاه‌هاي مختلف پيرامون مسأله توهمي و يا واقعي بودن تجلي نشان داده‌ايم كه اثبات تجلي امري شهودي است و نظريه تجلي برهمن در تفكر ويشنويي، جنبه توهمي دارد، نه واقعي.

یکی از راهکارهای بنیادین شناخت ادیان و به تبع آن حقیقت، علم به عقاید و افکار پیشوایان دینی و سیر تحولی حیات دینی است؛ در این راستا حتی زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی آن پیشوایان که تداوم‌بخش (و یا احیاناً تحول‌بخش) سیر تاریخی و فکری آن دین‌اند، مطمح نظر است. نقش اساسی پولس به ویژه از بُعد ترویج مسیحیت و عالمگیر ساختن آن، بر صاحب‌نظران مسیحیت‌شناسی غیرقابل‌انکار است. عملکرد دیگر وی ایجاد الهیاتی نوین - سوای کیفیت و اصالت مفاهیم - در حیطه‌ی مسیحیت است که آموزه‌های مسیحیت امروزی ثمره‌ی آن است؛ بر این اساس شناخت او، زمینه‌ی اشراف بر عقاید مسیحی و حتی در برخی موارد، ریشه‌یابی دقیق آنها را فراهم می‌سازد. پژوهش حاضر، شرح حال و آثار پولس را به منظور فهم بهتری از تفکر و آموزه‌هایش(عقاید) در نظر دارد. از منابع دست اول شناخت پولس آثار وی است که متشکل از 13 رساله و در برگیرنده‌ی بخش قابل ملاحظه‌ای از عهد جدید می‌باشد. این رسائل جزء قدیمی‌ترین آثار کانن و از لحاظ اصالت دارای سلسله مراتب مختلفی هستند. پولس در برخی موارد از جمله اصل اعتقاد به خدای یگانه، معاد و دعوت به اسالیب اخلاقی مانند محبت، گذشت، اخوّت و ایمان، تداوم‌بخش عقاید عیسوی است، اما وی با عقایدی چون قائل شدن فرزند برای خدا، بخشیدن بُعد الوهی به عیسی مسیح (ع)، نفی لزوم شریعت و انکار اهمیت آن و سازش با حکومت‌های جور راه خود را از یهودیت و مسیحیت اولیه کاملاً جدا می‌کند و راه نجات را صرفاً ایمان در پرتو فیض الهی می‌داند؛ بر این اساس پولس رسول در برخی موارد حقیقت‌محور و در برخی موارد حقیقت‌گریز است که معیار ما در این قضاوت قول و فعل عیسوی است.