جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق با توجه به آیات قرآن کریم و دیگر منابع اسلامی، به بررسی ملاک های جامعیت قرآن پرداخته است. برای رسیدن به هدف کلی تحقیق، اهداف ویژه ای شامل: منظور از جامعیت و تعیین قلمرو آن، ملاک های جامعیت قرآن، دلایلی در تأیید ملاک های جامعیت مطرح شده است. با توجه به ماهیت، اهداف و امکانات موجود روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است. فن به کار گرفته شده در این تحقیق با توجه به موضوع و روش آن، فن کتابخانه ای می باشد. پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن ها نتایج زیر بدست آمده است: اولاً: در مورد وجود همة علوم در قرآن، گفته شده که ظاهر آیات قرآن، بر تمام علوم بشری (با تمام فرمول ها و جزئیات آن) دلالت ندارد. هر چند در قرآن، اشاراتی به بعضی از علوم و مطالب علمی شده است که عرضی است ولی همه علوم بالفعل در قرآن وجود ندارد و آیاتی که در این زمینه است، دلالت بر این مطلب دارد که تمام احتیاجات دینی و هدایتی مردم، در قرآن به طور تفصیل یا مجمل ذکر شده است. ثانیاً: با ارائه ملاک هایی از جمله؛ آینده نگری، مطابقت با فطرت، پاسخگویی به نیازهای گوناگون طی اعصار و قرون، جاودانگی، عقلانی بودن، سازگاری اجزای دین و عدم توجه به شکل و صورت ظاهری، شمول و گستردگی، اصل اجتهاد، سهولت و سادگی و انعطاف پذیری احکام، ملاک ادبی جامعیت قرآن نشان داده ایم که قرآن تنها کتابی است که شایستگی بر عهده گرفتن هدایت بشر را بر عهده دارد. ثالثاً: با ارائه دلایل عقلی و نقلی و تاریخی و سیاسی و بهره مندی از سخنان دانشمندان در لابلای این دلایل به نحو واضح تری موضوع را تأیید نموده ایم. در انجام مراحل مختلف این تحقیق با محدودیت هایی از قبیل، کمبود منابع و پژوهش های مستقل و مرتبط با موضوع و تازگی موضوع روبه رو بودیم. همچنین به محققین علاقه مند در این زمینه پیشنهاد می گردد هر یک از ملاک های جامعیت را جداگانه بررسی نمایند.

این پروژه ی تحقیقاتی در صدد بررسی و مقایسه ی سه نوع از انواع علوم قرآنی ( اسباب النزول ، محکم و متشابه ، نسخ ) در دو کتاب ارزشمند " الاتقان فی علوم القرآن " و " المیزان فی تفسیر القرآن " می باشد . لازم به ذکر است روشی را که در راستای رسیدن به هدف بیان شده به کار رفته ، روش " توصیفی _ تحلیلی " بوده و با بکار بردن این روش در رسیدن به این هدف به نتایجی دست یافته ایم که به شرح ذیل می باشند : دیدگا های این دو دانشمند علوم قرآنی در زمینه ی اسباب النزول و عنایتی که به این دسته از روایات نشان می دهند ، یکسان می باشد ولی علامه بسیاری از اسباب النزول ها را اجتهادی می داند لذا به تعبیر راوی کاری ندارد ، در حالیکه سیوطی بیرون کردن آن را با اجتهاد ممنوع اعلام می کند . علامه بر اساس همین نظریه حجیت سنت را در کنار قرآن می داند به طوریکه ملاک اعتبار روایت را تنها موافقت کتاب خدا می داند . اما دیدگاه ها آن ها در زمینه ی محکم و متشابه بدین شرح است که : علامه دیدگاه خود را بر اساس دیدگاه ائمه اهل بیت ( ع ) بیان داشته و آیات متشابه را آیاتی معرفی می کند که مقصود از آن برای فهم شنونده روشن نیست و چنان نیست که شنونده به مجرد شنیدن آیه مراد آن را درک کند ، بلکه در فهم منظور تردید می کند تا به آیات محکم رجوع کند . یعنی آیات محکم به خودی خود محکم است و آیات متشابه به وسیله ی آیات محکم ، محکم می شوند . در زمینه ی نسخ در ذیل آیات متعدد نظرات این دو دانشمند را در کنار هم قرار داده ایم که نظرات آن ها نشأت از نظرشان در راستای کیفیت نسخ می باشد ، بدین شرح که هر دو نسخ قرآن با قرآن را پذیرفته اند ، اما نسخ قرآن با سنت و اجماع را علامه به طور صریح ردّ کرده ، ولی سیوطی نظر واضحی ارائه نکرده است . هر چند محدودیت های فراوانی در انجام این پروژه وجود داشته است ، اما مهم ترین آن ها عدم دسترسی آسان به استاد راهنما به خاطر دوری مسافت و همچنین نبود کتاب های مرجع بیشتر در دسترس محقق بوده اند . به لحاظ سطح علمی از انجام این پروژه ثمرات بسیاری عائد محقق شده است لذا پیشنهاد می کنم که این واحد ( پروژه ) در ترم های پایین تر ارائه شود تا دانشجو بتواند از امکانات و اساتید در جهت کسب اطلاعات علمی و دستیابی به روش صحیح نوشتاری یک پروژه بیشتر بهره مند شود .

این پایان نامه که حاصل فحص و جستجو در نزدیک به یکصد و هشتاد جلد از کتب رویی شامل مجموعه های حدیثی: کافی، تهذیب، استبصار، من لایحضره الفقیه، مجموعه ورام، بحارالانوار، وسایل الشیعه و مستدرک و سائل الشیعه است، در صدد ارائه مرویات صدیق امت ابوذر غفاری از پیامبر عظیم الشان اسلام و حضرت علی و فاطمه زهرا است. در این راستا پس از جمع آوری روایات و دسته بندی و گزینش روایات کاملتر و تبویب آنها به اعراب گذاری و ترجمه روان آن به گونه ای که برای خواننده قابل فهم و درک باشد مبادرت شده است. این نوشته در پنچ بخش به شرح زیر تنظیم شده اشت. بخش اول به معرفی ابوذر و جایگاه او پرداخته است ، که این کار در سه فصل صورت گرفته است، در فصل اول شرح خیلی مختصری از زندگینامه ابوذر آمده و در فصل دوم و سوم از منزلت ابوذر از منظرشان نزول آیات و رویات معصومین سخن رفته است. بخش دوم که شامل سه فصل است، در آنها به بیان سی و سه باب از ابواب مختلف تاریخ اصحاب کساء مبادرت شده است. در بخش سوم روایات مربوط به اصول دی، علم ایمان و کفر در ضمن سه فصل بیان شده است. در بخش چهارم طی شش فصل به بیان روایاتی در ارتباط با فورغ دین و دیگر ابواب فقهی پرداخته شده است. در بخش پنچم که بنام مواعظ نامگذاری شده است، شامل چهار فصل است که در دو فصل آن مواعظ پیامبر به ابوذر و در دو فصل دیگر آن مواعظ و سخنان خود ابوذر بیان شده است.‬

قرآن کریم این کتاب فرهنگ ساز به بخش وسیعی از مولفه های فرهنگی عصر نزول واکنش نشان داده است. برای ورود به بحث مواجهه قرآن با فرهنگ عصر نزول؛ در فصل اول و دوم، مفاهیم "جاهلیت" و "فرهنگ" را با کمک کتب لغت و تفاسیر مختلف و روایات معتبر، بررسی کردیم. سپس در فصل سوم، از بررسی اوضاع کلی سرزمین حجاز- که مهبط وحی بود- به این نتیجه رسیدیم که آنچه بر فرهنگ عصر نزول سایه داشت، جهل و جهالت بود. جهل چه مخالف عقل چه مخالف حلم و چه مخالف علم و دانش؛ تناقض شدیدی با روح تعالیم اسلام دارد، به همین دلیل خداوند در اولین آیات نازل شده بر پیامبراکرم(ص) به مواجهه با جهل و نادانی و تشویق به علم آموزی پرداخت. دعوت مکرر این کتاب الهی به خردورزی و دانش از یک طرف و تشویق های دائمی رسول خدا از طرف دیگر سدّ جاهلیت و خرافه گرایی را شکست و بشریت را مشتاق علم و دانش ساخت. به دلیل وسعت مفهوم فرهنگ، در فصل چهارم فقط به بیان مواجهات قرآن با فرهنگ جاهلیت در سه بخش پرداختیم که عبارتند از: مواجهه با عقاید و خرافات، مواجهه با آداب و رسوم اجتماعی و مواجهه با آداب و رسوم خانوادگی. در هر بخش بر آن شدیم که با کمک تفاسیر شیعه و سنی و سایرکتب مرتبط با موضوع، نحوه مواجهه قرآن کریم با این ابعاد فرهنگی را بیان کنیم. در نهایت این نتیجه حاصل شد که واکنش اسلام نسبت به عناصر مختلف فرهنگی متفاوت بوده است. قرآن کریم نسبت به برخی مولفه های فرهنگ جاهلیت که با روح تعالیم اسلام تناقض داشته، به انکار و نسبت به برخی دیگر از عناصر فرهنگی که با آموزه های حضرت ابراهیم(ع) همخوانی داشته، به تائید و به گزینی فرهنگی پرداخته است. این کتاب عظیم، در مواجهه با بخش وسیعی از فرهنگ جاهلیت روش جای گزینی فرهنگی یا در حقیقت همان اصلاح فرهنگی را در پیش گرفته است. در کل، اسلام نسبت به فرهنگهای متعدد برخوردهای متفاوتی نشان داده و با رویکرد به گزینی و جای گزینی فرهنگی در صدد غالب کردن فرهنگ توحیدی ناب بر فرهنگ جاهلیت بوده است.

آیات بسیاری از آخرین کتاب الهی به سرگذشت قوم یهود و پیامبر آنان اختصاص یافته است، و انحرافات و اشتباهات آنان بارها و بارها در قرآن مطرح شده است، به نحوی که هیچ قومی به اندازهایشان مورد سرزنش و توبیخ قرار نگرفته اند، تا جایی که آیات الهی آنان را به عنوان دشمن ترین انسان ها نسبت به مسلمانان معرفی نموده است. هدف اصلی این رساله بیان علل و ریشه های انحرافات اجتماعی قوم یهود در آیات قرآن و احادیث می باشد. که با مطالعه و تحقیق کتب مختلف، منابع و مراجع معتبر به این موضوع پرداخته شده است. بحث و بررسی آیات الهی بیانگر این است که عامل و ریشه اصلی انحرافات و کجروی های این قوم، انحراف از مسیر حق یعنی صراط مستقیم است. زیرا آنان به هیچ یک ازعقاید و اصول دین ( توحید، نبوت و معاد) ایمان واقعی نیاورده و تمامی مبانی دین را دستخوش تغییرات و تحریفات کرده اند. البته انحراف آنان فقط در اصول و مبنای دین نبود، بلکه از جهت صفات و ویژگی های اخلاقی نیزدارای خصائص زشت و ناپسند اخلاقی بوده اند؛ خصیصه هایی که زمینه و عاملارتکاببه اعمال زشت در آنان گردیده و آنها را به ورطه سقوط و هلاکت رسانید. علاوه بر این که یهودیان به سبب عدم باورهای صحیح و اخلاق انسانی و دینی، به علت صفت رذیله و زشت تحریف گری حتی احکام الهی نازل شده از سوی خداوند را مطابق با مطامع دنیوی و خواهش های نفسانی خود تغییر داده و مطابق میل خود ساختند. در این نوشتار به خواست الهی ابتدا ریشه ها و علل انحرافات آنها را در عقاید، اخلاق و احکام با توجه به آیات الهی مورد بحث و بررسی قرار داده، سپس به مقایسه آنان با اقواممنقرض شده عاد و ثمود که در قرآن کریم به آنها اشاره شده، پرداخته استواژگان کلیدی: یهود در قرآن، انحرافات اجتماعی، کتاب مقدس، تورات

پس از قرآن کریم،سنّت معصومین (علیهم السّلام) اساسی ترین منبع تبیین معارف الهی و دینی است و مجموعه‌های مدوّن حدیثی که اکنون به دست ما رسیده است به دلایل مختلف از گزند حوادث در امان نبوده و گاه با مشکلاتی از قبیل تحریف ، تصحیف و حتی جعل و وضع مواجه بوده اند از این رو می طلبد که جهت بهره برداری کامل از این روایات ، ابتدا به تحلیل و تفسیر آنها توسط دانش های حدیثی بپردازیم ؛ زیرا نقد و بررسی روایاتهمواره مورد پذیرش دانشمندان اسلامی بوده است امّا با این وجود درباره یروایات طبّی و بحث و بررسی آنها از دیدگاه علوم حدیث ، کتاب مستقلی به رشته تحریر در نیامده است تا معیاری برای پذیرش صحیح از سقیم آنها باشد . بدین خاطر این پایان نامه به بحث و بررسی درباره ی روایات طبّی از منظر دو علم روایه الحدیث و درایه الحدیث پرداخته تا آشکار شود که بکارگیری هر روایت طبّی جایز نمی باشد . چرا که پذیرش یک روایت طبّی بدون بهره گیری از دانش های حدیثیمی تواند نتایج بسیار ناخوشایند و حتی حوادث ناگواری را بدنبال داشته باشد . هدف این پایان نامه ارائه ینقش دانشهای حدیثی در فهم درست روایات طبّی با استفاده از مثال هایی است که از مجموعه های حدیثی شیعه و سنّی و نیز کتب طب اسلامی گرفته شده است تا علاقه مندان به نشر و تولید این گونه آثار متوجّه اهمیّت و دقّت موضوع گشته و با حساسیّت بیشتری به پژوهش و تحقیق در بیانات طبّی معصومین (علیهم السّلام) بپردازند ، نویسنده امیدوار است پس از تلاشهای بسیاری که با همکاری اساتید گروه الهیّات و پژوهشگران این عرصه انجام یافته است مجموعه ای را فراهم آورده باشد که هم مرضی ارواح طیّبه ی معصومین(علیهم السّلام) باشد و هم مورد استفاده ی همگان قرار گیرد – ان شاء الله- .

موضوع این پایان نامه بررسی تطبیقی ویژگی های صحاح سته و کتب اربعه از نظر دانشمندان فریقین است. صحاح سته و کتب اربعه نزد دانشمندان اهل سنت و شیعه جایگاه والایی داشته و به عنوان نخستین و مهم ترین جوامع حدیثی نزد آنان شناخته شده اند. هر یک از این کتاب ها از نظر ساختار، محتوا و سند، نقاط قوت و ضعفی دارند که باعث می شود در اعتبار و صحت، نسبت به دیگری در رتبه ی بالاتر یا پایین تری قرار گیرند. بررسی ویژگی های هر یک از این کتاب ها زمان زیادی را طلب می کند. و نیز تحقیقی فراتر از محدوده ی یک پایان نامه است. از این رو در این نوشتار برای دست یابی به امتیازها و ضعف های صحاح سته و کتب اربعه به رأی و نظر دانشمندان حدیث شناس رجوع شده است. و براساس همان آراء به بررسی تطبیقی این آثار روایی پرداخته شده است. شاید بتوان گفت چنین تحقیقی از اعتبار بیشتری برخوردار است، به این جهت که برمبنای آراء دانشمندان صاحب نظر در دانش حدیث صورت گرفته است. این پایان نامه با استفاده از روش مطالعه ی کتابخانه ای و به شیوه تحلیل محتوا، به بررسی تطبیقی ویژگی های صحاح سته و کتب اربعه از نظر دانشمندان فریقین پرداخته است. در این تحقیق بعد از ارائه دیدگاه های دانشمندان در مورد ساختار، محتوا و سند احادیث صحاح سته و کتب اربعه به تحلیل و تطبیق آن آراء پرداخته شده است. در پایان مشخص شد که به لحاظ ضعف های محتوایی و سندی، صحاح سته عنوان مناسبی برای کتاب های شش گانه حدیثی اهل سنت نیست. زیرا از این عنوان صحت و اعتبار کامل احادیث آنها برداشت می شود، در صورتی که در این تحقیق ثابت شده است که مملو از ضعف های محتوایی و سندی هستند. همچنین به جهت ضعف ها و انتقادهای فراوان وارد شده به کتاببخاری و مسلم، نام گذاری آنها به صحیح نیز مناسب نیست. علاوه بر این مشخص شد که تمجید و تکریم بسیار آنها مبالغه است. کتب اربعه نیز دارای ضعف هایی هستند اما اغراقی در صحت کامل آنها وجود ندارد. و مشخص شد که این آثار روایی از لحاظ ویژگی های محتوایی و سندی و اعتبار در جایگاه بالاتری از صحاح سته قرار دارند.

در این پایان‌نامه موضوع وجود یا عدم وجود ترادف در قرآن مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.ابتدا ترادف در لغت و اصطلاحو زبان‌شناسی تعریف شده و دیدگاه‌های مخالفان و موافقان مورد ارزیابی قرار گرفته است. این ارزیابی‌ها نشان داده است که موافقان دقت و موشکافی لازم را در معنای دقیق واژگان به کار نگرفته‌اند. از سوی دیگر مخالفان برخلاف موافقان با توجه به معنای اصیل واژه‌ها و این‌که هر کلمه برای دلالت بر یک معنای خاصی وضع شده است، وجود ترادف در قرآن را رد می‌کنند. موضوع دیگری کهدر این پایان نامه مورد توجه قرار می‌گیرد، ارتباط ترادف با برخی دانش‌های علوم قرآنی مانند: احرف سبعه، وجوه و نظایر، تأکید، آیات متشابه و تفسیرمی‌باشد. اتفاق نظری از سوی عالمان شیعه و سنی درباره‌ی پذیرش حدیث احرف سبعه وجود ندارد. از این‌رو، ارتباط آن با ترادف احتمال بعیدی به نظر می‌رسد. با توجه به این موضوع که مجوز تبدیل الفاظ مترادف به یک‌دیگر باعث نابودی اعجاز قرآن می‌شود. از سوی دیگر وجوه و نظایر نشان می‌دهد که وجود معنی واحد در میان معانی گوناگون دو واژه دلیلی بر وجود ترادف نیست. همچنین در تأکید و متشابه دو واژه می‌توانند دارای معانی نزدیک باشند، اما نمی-توانند مترادف کامل باشند. اما ترادف در بحث تفسیر آیات به جهت تفهیم و توضیح معانی با در نظر گرفتن عدم ترادف تام بین واژگان می‌تواند به کار رود. در این‌جا مفسران باید به موارد استعمال واژگان در قرآن توجه داشته باشند و تا آن‌جا که می‌توانند از هم‌معنایی کامل بین کلمات بپرهیزند. از آن‌جا که قرآن در اوج فصاحت و بلاغت بر پیامبر اکرم نازل شده است، بهترین و ارزشمندترین منبع برای مقایسه‌ی موارد استعمال واژگان مترادف به‌شمار می‌رود. با بررسی‌های انجام گرفته و همچنین ذکر نمونه‌هایی از قرآن روشن می-شود که کلمات هم معنا، با توجه به بافت و سیاقی که در آن به کار رفته‌‌اند امکان جانشینی با مترادفاتشان را ندارند و تمام الفاظ به کار رفته در قرآن، در جایی متناسب بامعنایشان استعمال شده‌اند. همچنین دو واژه ممکن است دارای معنی و مفهوم واحدی باشند اما هم-معنای مطلق نیستند. زیرا این دو واژه گرچه می‌توانند در برخی جهات شبیه به هم باشند ولی در سطوح دیگر دارای تفاوت‌های معنایی با هم هستند. در این پایان‌نامهوجود ترادف در قرآن رد می‌شود.

1-1- شرح و بیان موضوع:موضوع این تحقیق، بررسی گونه‌ای از روایات ساختگی و دروغین- تحت عنوان إسرائیلیات- و تأثیر آن‌ها بر تفاسیر مهم روایی شیعه است. إسرائیلیات و روایات جعلی در حقیقت از جمله روایاتی‌اند که متأسّفانه از همان صدر اسلام به دلایل مختلفی از جمله سودجویی، رقابت، کینه افرادی سودجو و دین‌ستیز و از این قبیل، به احادیث و روایات راه پیدا کرده‌اند. و به جهت این‌که ورود این قبیل روایات به تعالیم دینی، غالباً توسط یهودیان تازه مسلمان -که دشمنی دیرینه با اسلام داشته‌اند- بوده است به «إسرائیلیات» مشهور شده‌اند.در این تحقیق علاوه بر بیان مقدّماتی در این باب و بررسی کلّی در اطراف این موضوع، به دو مقوله مهم دیگر نیز پرداخته شده است:در ابتدا تأثیر این‌گونه روایات دروغین و ساختگی بر تفاسیر مهم روایی شیعه -تفسیر قمی، تفسیر عیاشی(کتاب التّفسیر)، البرهان فی تفسیر القرآن، تفسیر نور الثّقلین و تفسیر صافی- بیان شده و با نقد و بررسیِ آن‌ها، خطای مفسّران در استفاده از این روایات یادآوری شده است.در مرحله دیگر به این بحث پرداخته شده که هر حدیثی که در نگاه اوّل ناصواب و غیر‌معقول به نظر آید به معنای جعلی و دروغین بودن آن نیست. چرا که برخی از این احادیث و روایات به تفسیر و تأویل نیاز داشته و باید با دقّت بیشتری مورد تحلیل قرار گیرند.بنابراین در این رساله بر آنیم که پاسخی برای پرسش‌های زیر بیابیم:1-

«بصیرت»، درلغت به معنای عقیده قلبی، شناخت، زیرکی می باشد و در اصطلاح، عبارت است از قوه ای در قلب انسان که به نور قدسی منوّر بوده و آدمی با کمک آن، حقایق امور و اشیاء را درک می کند. هوشمندی و پرهیز از غفلت، بردباری و استقامت،تسلیم بودن در برابر اراده و مشیت الهی،تبعیت از تعالیم و فرامین انبیا وصالحین و پذیرش اعتقادات صحیح، بدون هیچ گونه مقاومت و لجاجت جاهلانه،ویژگیهای عمده اهل بصیرت اند.مطابق آیات و روایات،بهره مندی از پرهیزگاری واخلاص،تعقل، آگاهی از ضعف ها،کرامات و نقص ها وکمالات خویشتن و هم چنین، استفاده از تجربیات سایر افراد و درس گرفتن از سرگذشت های آنان، موجب وقوف هر چه بیشتر آدمی بر کنه مسائل پیرامون شده، می توانند در رسیدن به انتخاب های صحیحبه عنوان عواملی موثر، مطرح شوند. مسیر دست یافتن به روشن بینی دینی با رجوع به منابع متقنی چون قرآن کریم و سیره اهل بیت(ع)، هموارتر می شود، علاوه بر این دو مرجع هادی و روشنگر،خرد آدمی نیز در صورت بکارگیری صحیح می تواند مرز حق وباطل را به خوبی نمایان کند.کفر، تکبر، محروم ماندن از تعالیم اهل بیت(ع)، دنیا پرستی، غرق شدن در هواهای نفسانی و عشق و نفرت هایی که ریشه در منافع دنیوی دارند، همه به عنوان سدّ راه روشن بینی به حساب می آیند. دست یافتن به ایمان حقیقی، بهره مندی از انوار هدایتگر الهی در مسیر زندگی، رسیدن به آسودگی خاطر که در نتیجه گزینش های صحیح حاصل می آید و نیز، توان تمایز صفوف حق وباطل که همواره در مقابل دیدگان او صف آرایی می کنند، مهم ترین کارکردهای بصیرت دینی به ویژه در جامعه امروز ،می باشند.ایجاد تردید در باورها،سوءاستفاده از جهالت مردم، تفرقه افکنی و استفاده ابزاری از مقدّسات،اهّم شیوه های بکاررفته توسط جبهه باطل بوده، طرد آنان از امور سیاسی- اجتماعی و در مرحله بعد برخورد محکم وهمراه با قاطعیت، دو استراتژی اصلی جبهه حق در مواجهه با باطل گرایان می باشند .