جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصلاح‌طلبی بین دو گفتمان محافظه‌گرایی (که قائل به حفظ وضع موجود است) و گفتمان انقلابی (که به شکل رادیکال می‌خواهد وضع موجود را تغییر دهد) قرار دارد. این گفتمان در صدد است ضمن حفظ شاکله اصلی حکومت، دست به اصلاحاتی (بنیادین) بزند.

سیاست اسلامی و شیعی اعم از رویکرد فلسفی (فلسفه سیاسی) و فقهی (فقه سیاسی) آن نیز سعادت محورند و اخلاق و فضیلت در آن‌ها اهمیت بالایی دارد و هدف از تأسیس جمهوری اسلامی سعادت‌محوری و فضیلت‌محوری و همچنین ارتباط اخلاق و سیاست بوده است. اما در طول زمان، در منحنی زوالِ اخلاق و فضیلت در حوزه سیاست قرار گرفتیم و در این ۴۱ سال، نموداری از زوال اخلاق و فضیلت و دوری از مسیر سعادت را شاهد بوده‌ایم.

مسئله»های اصلاح طلبی، امروزه، به یک «دشواره» تبدیل شده است، و اگر این گونه مسئله ها حل شوند، تنها گزینه معقول به نظر می رسد.

از نظر اخلاقی، چرا این دوستان نقدهای خویش را به شکل علمی در زمان حیات دکتر فیرحی مطرح نکردند!؟ آیا اخلاق اجازه می دهد کسی را در زمان حیات نقد نکنیم، و بلافاصله پس از فوت وی، او را سکولار و لیبرال و مانند آن بخوانیم!

مقاله حاضر پیرامون این سوال مطرح شده است مقومات ایده «مشیت الهی» و تاثیر آن بر پذیرش و مشروعیت حکومت مغولان در ایران سده هفتم چیست. این سوال دو وجه دارد. اول اینکه چرا از میان پاسخ های ممکن به بحران اشغال ایران توسط مغولان این ایده «مشیت الهی» بود که برکشیده شد که در پاسخ به این سوال مباحث نظام تعالیم و قابلیت اعتبار این ایده و مقوله امنیت به میان آمد و وجه دوم به بحث پذیرش ومشروعیت حکومت مغولان در اندیشه عاملان اجتماعی که سعی در موجه جلوه دادن حکومت مغولان داشتند توجه دارد. به زعم مقاله حاضر ایده «مشیت الهی» و قوام آن از نگاه عاملانی که قائل به این ایده بودند قبل از اینکه از ضرورتی دینی ناشی شود ریشه های جامعه شناختی داشت. این مطالعه از ظرفیت های روش گفتمان چون «امکان» ، «استراتژی» و «قابلیت اعتبار» برای ایضاح هر چه بیشتر موضوع بهره مند شده است.

آنچه مى‏خوانید چکیده‏اى از گزارش سفر دکتر حقیقت به هلند است که در تاریخ 13/4/1385، در جمع اعضاى شوراى پژوهشى و هیأت علمى پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى ارائه شده است.

شاید چندان مرسوم نباشد که چند متن به شکل یک­جا مورد نقد قرار گیرند. در این مقاله، به این دلیل، چند متن با هم مورد بررسی قرار می­گیرند که گویا مبانی نویسندگان آنها از یک جهت، و نقدهای وارد به آنها از جهت دیگر مشابه هم هستند؛ هرچند موضوع متن­ها و مباحث آنها به ظاهر، تفاوت دارد. تشابه متن­هایی که مورد بررسی قرار می­گیرد، در مقایسه برخی علوم مدرن با متفکران سنت اسلامی است. مدعای مشترک این متون، این است که آن علوم و روش­شناسی­هایی که مدرن به نظر می­رسند، در سنت خود ما سابقه داشته است: «آن­چه خود داشت ز بیگانه تمنا می­کرد». در این ارتباط، مقدمه­هایی که بر کتاب روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی[i] نوشته شده، و بخشی از مطالب کتاب جامعه‌شناسی معرفت: جستاری در تبیین رابطه ساخت و کنش اجتماعی و معرفت‌های بشری،[ii] مورد بررسی و نقد قرار می­گیرد. [i]. آندرو سایر، روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی، ترجمه عماد افروغ (تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385). [ii]. عبدالرضا علیزاده (و دیگران)، جامعه‌شناسی معرفت: جستاری در تبیین رابطه ساخت و کنش اجتماعی و معرفت‌های بشری، زیر نظر: دکتر محمد توکل (قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1383).

مقصود از آسیب‌شناسى حکومت، شناخت و تحلیل آسیب‌هاى بالقوه یا بالفعلى است که در مبانى، ساختار یاکارکرد حکومت ایجاد مى‌شود. سیره نبوى از دقت در شناخت آسیب‌هاى حکومت در ابعاد مختلف حکایت مى‌کند. حکومت اسلامى همانند هر حکومت دیگر و همانند تمدن‌ها، ممکن است تولد، جوانى، پیرى و دوران زوال داشته باشد. رسول گرامى اسلام 9 همواره مردم را از آسیب‌هاى حکومت آگاه نموده‌اند. تا در ابعاد مختلف سیاسى، اقتصادى، فرهنگى اجتماعى و قضایى با مشکلات کمترى رو به رو شوند و در صورت مواجهه بر آنها غالب آیند. رسول اکرم 9 هیچ گاه به سیاست اصالت ندادند، بلکه برعکس، همواره سیاست را تابع اخلاق و معنویت دانسته‌اند. اسلام عمدتآ براساس اخلاق و معنویت و فرهنگ در مدت زمانى کوتاه به قدرتى بزرگ تبدیل شد. پیامبر 9 از طرفى مسئولان و زمامداران را از آسیب‌هاى سیاسى برحذر مى‌دارند و از طرف دیگر مردم را ناظر و حاضر بر اعمال ایشان معرفى مى‌کنند. مردم از طریق «نصیحت ائمه مسلمین» هم ساز و کار اطلاع رسانى به ایشان را دارند، و هم بر قدرت سیاسى کنترلى همراه با ضمانت اعمال مى‌کنند. اشراف و طبقه مرفه جامعه علاوه بر محافظه کارى سیاسى، منشأ آسیب‌هاى اقتصادى براى حکومت اسلامى هستند. عدالت اقتصادى تنها در سایه ریشه کن کردن فقر و تراکم ثروت و مبارزه با مترفان امکان‌پذیر است. پیامبر 9 با طرح اصل مساوات و عدالت اجتماعى با کلیه مظاهر شرک مبارزه کردند. مردم در تصدى امور اجتماعى و در برابر قانون مساوى هستند و از این جهت هیچ کس بر فرد دیگر برترى ندارد. اعضاى جامعه همچون اعضاى بدن از یکدیگر متأثر مى‌شوند و بدین صورت جامعه اسلامى کل واحدى را تشکیل مى‌دهد. هر چند پیامبر اسلام9 موفق به ایجاد تشکیلات قضایى منسجم و مفصلى نشد، اما راهبردهایى کلى در این زمینه ارائه کرد که براساس آن مى‌توان مهم‌ترین آسیب‌هاى قضایى از دیدگاه ایشان را استنتاج نمود. مهم‌ترین آسیب قضایى از دیدگاه وى، انحراف از احکام الهى و تحت الشعاع قرار گرفتن اصل عدالت است.

مفاهیم سیاسى در ایران معاصر چنان به هم آمیخته‌اند، که سبب به وجود آمدن نوعى آشفتگى وبحران مفاهیم در این زمینه شده‌اند. منشأ این بحران به چند امر باز مى‌گردد: ویژگى‌هاى خاص رشته علوم سیاسى، خصوصیات مفاهیم سیاسى در ایران، رویارویى سنت (و دین) با تجدد وبالاخره کژتابى مفاهیم. قسمت دوم مقاله از آشفتگى مفاهیم سیاسى زیر در ایران معاصر بحث مى‌کند: سیاست وعلوم سیاسى، دولت، مشروعیت نظام سیاسى، ایدئولوژى، چپ وراست، حزب، جامعه مدنى ومردم سالارى

مقاله حاضر به بحران روش‌شناسى در علوم سیاسى، تبیین علل آن و اشاراتى به راه‌هاى برون رفت از این بحران مى‌پردازد. بحران روش‌شناسى در علوم سیاسى به چند بخش تقسیم مى‌شود: بحران‌هاى ناشى از تشویش در فلسفه علم، بحران‌هاى ناشى از فلسفه علوم اجتماعى و مسائلى که خاص علوم سیاسى است. مفاهیم علوم سیاسى هنگام ورود به جوامعى همانند جامعه ما معمولا دچار کژتابى مى‌شوند و این مسأله بحران در روش‌شناسى علوم سیاسى را مضاعف مى‌کند. مهم‌ترین گام‌هاى برون رفت از این بحران در جامعه ما عبارتند از : شناخت روش‌هاى مدرن، نقد و بومى کردن آنها، باز خوانى تراث سیاسى و روش‌هاى آن، نقد تراث، و مقایسه و هم نهادسازى این دو گونه روش.