جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان‌نامه سازوکارهای عینیت‌بخشی به معنای زندگی از منظر علامه محمدتقی جعفری اندیشمند مسلمان و دکتر ویکتور فرانکل مبدع مکتب معنادرمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. انسان عصر مدرن بعد از آن که تفکر خود را نسبت به خدا دین و انسان تغییر داد زندگی او نیز دچار تغییر شد. در نتیجه مسئله معنای زندگی با نگرشی جدید برای او به وجود آمد. با وجود پیشرفت‌های چشم‌گیری که در عرصه علوم بشری رخ داده است و نتیجه آن رفاه بیشتر برای انسان‌ها بوده، اما متأسفانه نوعی پوچی و بی‌معنایی سراسر جهان را فراگرفته است. به طوری که عصر حاضر را عصر بی‌معنایی معرفی می‌کند. محمدتقی جعفری و ویکتور فرانکل دو متفکر اسلامی و غربی، زنگ خطر بی‌معنایی را در جهان به صدا در آورده‌اند و برای درمان آن ساز وکارهایی را پیشنهاد می‌دهند. علامه محمدتقی جعفری راه‌کارهای عینیت‌بخشی به معنای زندگی را بر اساس محقق کردن حیات‌ معقول مبتنی بر دین عقل و وجدان بنا می‌کند. ویکتور فرانکل بر اساس مکتب روانشناسی معنادرمانی، نقش مهمی به بُعد انتخاب‌گری و مسئولیتپذیری انسان داده است. وی معتقد است در زندگی هر کسی همیشه گزینه‌ای وجود دارد که زندگی را برای آن شخص معنادار می‌کند. ممکن است معنای زندگی شخص در عشق یا فرزندان یا خاطره‌هایی که ارزش حفظ کردن دارد باشد. تفاوت دیدگاه محمدتقی جعفری و ویکتور فرانکل در دو نوع نگرش دینی و روانشناسی است. علامه حیات‌معقول را پیش می‌کشد و دیگری قبول مسئولیت و لزوم مبارزه برای رسیدن به معنای زندگی را پیشنهاد می‌دهد.

امام خمینی1 بی‌هیچ تردید، حقیقتی زنده است. پویایی، ماندگاری و مرزناپذیری این حقیقت نیز بی‌هیچ گمانی ریشه در هویت اسلامی آن دارد. هدف این مقاله پاسخ به این پرسش است که بر اساس تفکرات امام خمینی، اندیشه‌‌های اجتماعی ایشان در حاکمیت اسلام، عرصه‌های اجتماعی و اداره جامعه چگونه نمود داشته است؛ بنابراین با روش کتابخانه‌‌ای و با استناد به سخنان ایشان، ارزش‌‌ها، سمبل‌‌ها و نشانه‌های اجتماعی در ساختارها که مهم‌ترین آن ساختار نهاد حکومت است، استخراج و نتیجه نهایی حاصل خواهد شد. بر اساس یافته‌‌های پژوهش، انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی1 دین را وارد عرصه اجتماع و حکومت کرد و ارزش‌‌های دینی و انسانی را احیا نمود. ویژگی بارز اندیشه‌های امام خمینی هویت دینی آن است. انقلاب اسلامی با پشتوانه باورهایی که امام خمینی1آن عقاید و باورها را از متن منابع اسلامی به گستره جامعه کشانید و عملی کرد، به وقوع پیوست. درحقیقت احیاگر بزرگ معاصر توانست با ارائه مکتب اجتماعی اسلام، خط بطلانی بر همه تلاش‌های فرهنگی و سیاسی دشمنان اسلام در طول یک قرن و نیم گذشته کشید که سعی کرده بودند اسلام را به‌کلی از عرصه زندگی جامعه بیرون برانند.

بعد از حادثه 11 سپتامبر 2001 در آمریکا بحث مواجهه با اسلام و عقاید اسلامی برجستگی خاصی در محافل علمی یافته است. آثاری که به نقد و پاسخ به اسلام روی آورده اند گاهی توسط افراد غیر اندیشمند نگاشته شده است و بیشتر مباحث سیاسی اسلام را هدف قرار داده اند. در این میان کتاب «Answering Islam: The Crescent in Light of the Cross » «پاسخ به اسلام ، هلال در پرتو صلیب»نوشته نورمن گیسلر که با همکاری فردی که از اسلام به مسیحیت تغییر کیش داده است با نام مستعار عبد الصلیب نگاشته شده جامعیت بیشتری دارد. دکتر نورمن.ال.گیسلر استاد دانشگاه و دفاعیه پرداز مسیحی در حال حاضر رئیس مدرسه عالی پروتستان انجیلی جنوبی است و پیش از این رئیس دپارتمان فلسفه دین در مدرسه انجیلی در دیرفیلد ایلی نویز آمریکا و رئیس دپارتمان فلسفه در ترینیتی کالج و استادیار انجیل و کلام استدلالی مسیحی در کالج انجیل دیترویت بوده است. او نویسنده کتاب فلسفه دین ترجمه دکتر آیت اللهی و نیز یکی از مولفین کتاب مقدمه عمومی به انجیل است.وی کتاب را چند سال قبل از این حادثه با عنوان پاسخ به اسلام نگاشته بود که پس از 11 سپتامبر ویرایش دوم آن را منتشر می کند .گیسلر در مقدمه کتاب خود فروش42هزار نسخه ای کتابش را نشانه تاثیر گذاری اثرش می‌داند که نیمی از آن مربوط به بعد از 11 سپتامبر است. گیسلر این کتاب را برای مخاطب و جامعه مسیحی نگاشته است لذا سعی نموده در هنگام قضاوت نهایی به برتری دیدگاه مسیحیت اشاره نماید. این برتری را در مباحث توحیدی آشکارتر بیان نموده است زیرا کلام اشعری را دارای ایرادات گوناگونی می‌داند. در اندیشه ناشناخته بودن ذات الهی سخت مناقشه نموده و همین اندیشه را مسبب به وجود آمدن برخی عقاید باطل در کلام اکثریت می‌داند. در بحث محمد(ص) دلایل اثبات نبوت ایشان را رد نموده و منشأ الهی خطاب محمد(ص) را انکار نموده و نبی اکرم را عاجز از آوردن معجزات طبیعی می‌داند و اعجاز قرآن را نیز فاقد دلیلی منطقی بر منشا الهی آن می داند.گیسلر اذعان می‌نماید که اگر قرآن به عنوان آخرین و کاملترین وحی الهی اثبات گردد می‌تواند دلیل بر درستی اسلام و بطلان ادعای مسیحیت باشد. لذا گیسلر تمام توان خویش را در انکار منشأ الهی داشتن قرآن به کار می‌گیرد. هدف رساله پاسخگویی به گیسلر با اتخاذ رویکرد صدرایی می‌باشد. از آنجا که حکمت متعالیه پشتوانه فلسفی مبانی توحیدی و اسلامی است و ظرافت‌ رهاوردهای آن می‌تواند گره از اساسی‌ترین چالش‌های پیش‌روی بگشاید لذا شایسته است متناسب با سطح انتقادات گیسلر به راه‌گشایی‌های حکمت صدرایی پرداخته شود. استناد به آثار صدرالمتالهین مانند مبدا و معاد، حمکه متعالیه، شواهد الربوبیه، تفسیر قرآن و غیره. و از شارحان معاصر به آثاری از علامه طباطبایی همچون تفسیر المیزان، نهایه الحکمه، تعلیقه بر الحکمه المتعالیه و غیره و آثاری از آیت الله جوادی آملی همچون تفسیر تسنیم،رحیق مختوم ، دین شناسی، وحی و نبوت در قرآن ،توحید در قرآن و آثاری از شهید مطهری همچون شرح منظومه، آشنایی با قرآن،خاتمیت،مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی و غیره از برجسته‌ترین استنادات این رساله در اتخاذ رویکرد صدرایی است. بررسی مناقشات گیسلر نشان دهنده برخی ضعف‌های شناختی و روشی در کار گیسلر است. ضعف‌های شناختی شامل عدم آشنایی با دستاوردهای مسلمین در وضع و تفکیک اصطلاحات، عدم آشنایی با نگاه استدلالی و انتقادی مسلمین در تحلیل مبانی نظری اسلام، عدم آشنایی با علوم ابزاری مسلمین در مواجهه با متن قرآن و حدیث، عدم شناخت دلایل بساطت ذات الهی، عدم شناخت اندیشه حسن و قبح عقلی و مزایای آن ، عدم شناخت مراتب شناخت ذات خدا، عدم شناخت مزایای اندیشه امر بین الامرین، عدم شناخت دانش نقد حدیث در اسلام، عدم تقریر صحیح دلایل اثبات نبوت خاصه، عدم شناخت چگونگی یقین نبی به منشأ الهی وحی، عدم شناخت دانش قوائد تفسیر در اسلام، عدم شناخت دلایل یقینی بودن دلالت معجزه، عدم شناخت تقریر صحیح دلایل اعجاز قرآن ،عدم تبیین حد و معیار شگفت انگیزی و تحدی ناپذیری قرآن می‌باشد. همچنین ضعف‌های روشی شامل عقب‌گرد تاریخی در مناظرات مسیحیت و اسلام به روش جدلی و مدرسی، فقدان تقریر صحیح مبانی، فقدان معیار مشخص در نقد، عدم رعایت نقل معتبر، نتیجه گیری کلی از موارد جزئی، تلقی کلام اکثریت به عنوان کلام اسلامی، عدم ورود به مباحث مبنایی مورد نیاز می‌باشد. این کتاب تاکنون با پاسخ و نقدی مواجه نشده است لذا به جاست که با بررسی مناقشات مطرح شده در آن ضمن ارائه تصویر صحیحی از مبانی اصیل اسلام ، از نظر گاه اندیشه ناب شیعی پاسخ هایی ارائه گردد.

آیه 5 سوره مائده از جمله آیاتی است که در بحث حلیت ذبیحه اهل کتاب مورد اختلاف مفسران است. در این آیه شریفه به حلال بودن طعام اهل کتاب برای مسلمانان تصریح شده است: «و طعام الذین اوتوا الکتاب حل لکم». طعام، از نظر لغویون به معنای ذبیحه یا اعم از ذبیحه است. اما در روایات تفسیری درباره چیستی طعام در آیه مزبور، تعارض وجود دارد؛ بخشی از روایات آن را به معنای ذبیحه اهل کتاب دانسته‌اند و در مقابل، بخش دیگری از روایات آن را به حبوب تفسیر نموده‌اند. این مقاله پس از بررسی‌های تفسیری، تفسیر طعام به حبوب را از باب ذکر مصداق طعام می‌داند. در صورت عدم پذیرش این نظر و باقی ماندن تعارض در روایات، این دو دسته از روایات متعارض از درجه اعتبار ساقط می‌گردند. در این هنگام باید به ظاهر آیه رجوع نمود و یا اینکه روایات حلیت ذبیحه را به جهت داشتن تطابق با آیه، دارای رجحان دانست.

دانشمندان مسلمان، در معناشناسی صفات خبری روش‌هایی از قبیل؛ تاویل، تشبیه، توقف و اثبات بلا کیف را مطرح کرده‌اند. ابن‌خزیمه فقیه و محدث بزرگ اهل سنت در کتاب التوحید، با استنادبه آیات و روایات به معنا‌‌شناسی صفات خبری پرداخته است. سؤال این است که روش معناشناسی، استدلال‌ و تحلیل‌های او چیست و با چه نقدهایی مواجه است؟ فرضیه ما این است که روش وی، بر پایه اصالت معنای ظاهری الفاظ بنا شده و استدلال‌های او ناسازگاری درونی دارد. با مطالعه و کاوش در کتاب ابن‌ خزیمه و پردازش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی، این نتایج حاصل شد. ابن خزیمه با تکیه بر ظواهر الفاظ خدایی، انسان‌گونه به تصویر کشیده است. شیوه او با آیات، روایات و دلیل عقلی متعارض بوده و استد‌لال‌ و تحلیل‌ او ناشی از انگاره‌هایی غیرقابل توجیه می‌باشد. روش ابن‌خزیمه، مستمسک رهبران سلفی همچون ابن‌تیمیه و مستند گروه‌های وهابی قرار گرفته و روشن نمودن ناکارآمدی آن، می‌تواند در دفاع از توحید ناب، تاثیرگذار و مفید باشد.

جریان‌شناسی خداناباوری جدید و چالش‌هایی که پیش روی دین‌ورزان قرار داده است از جمله مسائل جدی می‌باشد که در این سال‌ها، الهی‌دان‌های مسیحی را به موضع‌گیری واداشته است. خداناباوری جدید، خوانشی جدید از الحاد است که هجمه‌ای خصمانه علیه هرگونه دین‌باوری، به ویژه دیانت مسیحی، را سرلوحۀ فعالیت‌های خود قرار داده است. در سال‌های منتهی به دهۀ اول قرن بیست و یکم، دفاعیه‌های متعهدان به دین در برابر این هجمۀ جدید افزایش یافته است که نظریۀ «طراحی هوشمند» یکی از دفاعیه‌های علمی در برابر این جریان محسوب می‌شود. این نوشتار به بررسی این دفاعیه در برابر خداناباوری جدید ‌پرداخته و کارایی و توفیق آن را در رسیدن به اهداف خود بررسی می‌نماید. در نهایت این نتیجه به دست می‌آید که نظریۀ طراحی هوشمند در برابر چالش‌هایی که با آن مواجه است، مانند، اصل آنتروپیک، نظریۀ فرگشت، و برخی تبیین‌های الهیاتی دربارۀ جهان، قادر به اثبات طراحی هوشمند برای جهان نیست. در نتیجه برای اثبات طراح هوشمند باید به دنبال دلایل فلسفی و الاهیاتی دیگری بود.

تعارض و نزاع میان علم و دین و بررسی آرا و دیدگاه‌های گوناگون این حوزه، چالش همیشگی فلسفه دین بوده است. یکی از مهم‌ترین مباحث این حوزه، تعارض میان نظریه فرگشت و اعتقاد به آفرینش موجودات بر مبنای ظاهر کتاب مقدس است. این چالش نظریه‌های گوناگونی را از انکار تام فرگشت تا پذیرش کامل آن در نظام فکری دینی در بر داشته است. یکی از این نظریه‌ها، « طراحی هوشمند»است که بیان می‌کند نظام پیچیده خلقت، حاصل طراحی مدبرانه طرّاح خردمندی است که به قلم صنع خود، نظام آفرینش را بر این اساس بنانهاده است. این نظریه با تمسک به مقدمات علمی چون «پیچیدگی کاهش ناپذیر» و «پیچیدگی معین‌شده» بی‌هدف بودن فرایند خلقت و نیز تصادفی بودن روند آفرینش را زیر سؤال برده و سعی دارد روش‌شناسی علمی رایج را به چالش کشانده و فرگشت را نظریه‌ای ناتمام و جهت‌دار در رواج اندیشه مادی‌گرایی معرفی نماید. این پژوهش درصدد بررسی جایگاه نظریه طراحی هوشمند در چالش علم و دین است و در پایان این نتیجه حاصل می‌شود که خود این نظریه با چالش‌هایی روبرو است و نمی‌توان آن را پاسخی مناسب در رابطه علم و دین تلقی کرد.

بررسي معناشناختي واژگان و عبارات قرآن، يكي از راه هاي جديد مطالعات قرآني است. هدف نگارندگان در مقاله حاضر، بررسي اين مسئله است كه چرا خداوند در قرآن براي نصب امام از واژه جعل بهره جسته و از واژگاني كه در حوزه معنايي آن هستند، مانند «اجتباء، اصطفاء، اختيار، فعل، صنع، خلق، وضع» استفاده نكرده است؟ براي وصول به اين هدف، كليه آيات مربوط به «جعل» و 6 آيه مربوط به «جعل امامت» مورد بررسي قرار گرفت و روشن گرديد كه واژه «جعل» در قرآن، هم به خداوند و هم به انسان نسبت داده شده است، ولي عبارت «جعل امامت» فقط به خداوند نسبت داده شده كه بيانگر اراده و امر اوست. همچنين از طريق تحليل سياق و استخراج مفاهيم جانشين و همنشين «جعل»، ويژگي ها و مولفه هاي معنايي «جعل امامت» مشخص شد و با استفاده از اصل معناشناسي شناختي «اصالت تعبيرهاي قرآني»، روشن گرديد كه هيچ يك از واژه هاي نام برده نمي توانند جانشين واژه «جعل» محسوب شده و رساننده سطوح و لايه هاي معنايي آن باشند.

حافظ رجب برسی یکی از عرفای شیعی مذهب است که درباب مقامات عالی و معنوی و فضائل امام علی (ع) دارای نظریات بلندی است. بعضی از علمای هم زمان و پس از وی او را به غالی بودن متّهم نموده‌اند. برخی هم مانند، امام خمینی و حسن زاده آملی و امینی به دفاع از وی برخاسته و رفع تهمت از جنابش نموده‌اند. مسئله اصلی نوشتار حاضر، بررسی مفهوم غلوّ و غالی‌گری در نظریات ولایی برسی، در باره امیرالمؤمنین به‌ویژه در حوزه تأویلات قرآنی وی است. لذا به‌منظور روشن شدن این‌که، آیا نظریات ولائی این عارف در مورد آن حضرت غلوّ آمیز است یا خیر و اگر غلوّ آمیز است آیا این غلوّ، غلوّ الحادی است یا غیر الحادی و اگر غلوّ آمیز نیست چرا برخی نسبت غلوّ و غالی گری به ایشان داده‌اند؛ به بررسی برخی از مهم‌ترین دیدگاه‌های ایشان در کلیّه آثار وی پرداخته شده است. ای‍ن ب‍ررس‍ی با ریشه‌یابی مفهوم غلوّ و ابعاد آن در کلام شیعی به ان‍ج‍ام رسیده است و از آن جائی که بیشترین نظریات ولائی این اندیشمند در کتاب م‍ش‍ارق الاان‍وار ال‍ی‍ق‍ین آمده بیشتر این کتاب مورد توجّه قرار گرفته است. نتی‍ج‍ه ای‍ن تحقیق، رفع تهمت غلوّ در بعد الحادی و غیر الحادی در اندیشه‌ها و تأویلات قرآنی وی است اگر چه همانطور که علامه مجلسی فرموده مطالبی در اندیشه‌های این اندیشمند یافت می‌شود که ایشان در بیان آن‌ها متفرّد است تفصیل مطالب را در مقاله باید جست.

هدف نگارنده در رساله حاضر، بررسی معناشناسی تاریخی، توصیفی و شناختی دو واژه «امام» و «ولیّ» است که مفسران در معانی آن‌ها اختلاف نظر دارند، تلاش حاضر جهتاستنباط مراد خداوند از معنای حقیقی و مولفه‌های معنایی این دو واژه است. بدین جهت تمامی آیات مشتمل بر این دو واژه مورد بررسی قرار گرفت؛ یافته‌های این پژوهش عبارت‌اند از این که «امام» و «ولیّ» در کاربرد وحیانی بر محور هم‌نشینی با مفاهیم جعل، هدایت، دعوت، نصیر،شفیع و......و بر محور جانشینی با مفاهیم خلیفه، آیه، کلمه، محب، جارو..... در یک حوزه معنایی قرارگرفته‌اند.کشف مولفه‌های معنایی این دو واژه سبب آشکار شدن معارف نهفته در باطن این آیات گردید و مشخص شد این دو واژه دارای سطوح و لایه‌های معنایی ویژه‌ای هستند که هیچ‌یک از واژه‌های هم معنای آن‌ها نمی‌توانند رساننده مفهوم آن‌ها باشند، بلکه همگی از معانی نو ظهور و توسعه‌ها و شعاع‌های معنایی آن‌ها به حساب می‌آیند.