جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تاریخ و فلسفۀ علم» در دو بخش و با مقالاتی از «رشدی راشد» تنظیم شده است. در بخش اول دربارۀ کار راشد توضیحاتی ارائه شده که مشتمل بر مصاحبه‌ای با او و دو مقاله درباره جایگاه آثار او در تاریخ نورشناسی و تاریخ ریاضیات است. مصاحبه با راشد سیر فکری او و علت گرایشش به تحقیق در تاریخ علم دوران اسلامی را توضیح می‌دهد. در بخش دوم نگاه راشد به تاریخ علم در تمدن اسلامی و تفاوت کار او با مکاتب دیگر و نیز حوزه‌های مختلف فلسفه علم، بررسی می‌شود.

معصومی همدانی، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران: ما مکتب ترجمه کم داریم؛ ترجمه‌ای که با هدف خاصی باشد. رفع این نقیصه لازمه‌اش این نیست که آدم‌هایی مثل فارابی و ابن سینا از زمین دوباره برویند بلکه لازمه این است که فلسفه دانشگاهی جدی‌تر به ترجمه آثار فلسفی توجه کند.

علم یعنی موضوع هایی مثل فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی و ... ، حال آن که مباحثی از قبیل هنر، موسیقی و الهیات علم نیست. ولی وقتی فیلسوف می‌پرسد علم چیست به دنبال این نوع جواب نیست. آن‌چه فیلسوف در نظر دارد صرفا فهرستی از رشته‌ای فعالیت‌ها، که معمولا به‌ آن‌ها نام «علم» می‌دهند، نیست، بلکه‌ او در پی ویژگی مشترک این فعالیت‌هاست؛ یعنی در پی آن خصیصه‌ای است که ما بر اساس آن، چیزی را علم می‌شماریم. بسیاری بر این باورند که تفاوت علم و غیرعلم را باید در روش‌های خاصی جست که دانشمندان برای تحقیق دربارۀ جهان به کار می‌گیرند. در بسیاری از علوم برای تحقیق از روش‌های مشخصی استفاده می‌شود که در رشته‌های غیرعلمی‌ خبری از آن روش‌ها نیست. یک نمونۀ بارز تفاوت در روش، استفاده‌از آزمایش است. در تاریخ تحول علم جدید استفاده‌ از آزمایش نقطۀ عطفی به شمار می‌آید. یکی دیگر از جنبه‌های مهم علم، طرح نظریه ‌است. یکی از سوالات مهمی که باید در فلسفۀ علم برای آن جوابی یافت، این است که دانشمندان چگونه توانسته‌اند به کمک روش‌هایی از قبیل آزمایش، مشاهده و طرح نظریه‌ از روی بسیاری از رازهای طبیعی پرده بردارند. کتاب حاضر مقدمه‌ای کوتاه بر فلسفۀ علم معاصر است که مضامین اصلی این شاخه‌ از فلسفه را در بر می‌گیرد. نویسنده نخست نگاهی کوتاه به تاریخ علم دارد، سپس مفاهیمی از قبیل استدلال علمی، تبیین علمی، انقلاب علمی، و نیز رئالیسم علمی و ضدرئالیسم را بررسی می‌کند.

در میان متفکران و نویسندگان غربی، میشل فوکو از معدود کسانی است که رجوع انقلاب اسلامی ایران را به معنویت، دریافت و صریحاً اظهار داشت که از زمان انقلاب فرانسه تا کنون، برای نخستین بار انقلاب و معنویت به یکدیگر پیوند خورده اند. در این کتاب خواننده با نگاه این متفکر به حوادث انقلاب اسلامی ایران آشنا میشود.

ایزوتسو از جمه مستشرقان مشهور ژاپنی است. این مقاله نگاهی کلی به روش شناسی ایزوتسو در فهم و ترجمه قرآن دارد. در این مقاله ابتدا پیش فرض های کلی مستشرقین در مورد بررسی اسلام و فرهنگ های غیر غربی، همچون عینیت و تکامل تاریخی، مورد بحث قرار می گیرد و سپس رویکرد متعادل ایزوتسو را که مبتنی بر نظریات زبانشناسی وی است مورد نقد و بررسی قرار می دهد، خصوصا از لحاظ رابطه وی با نظریات ویتگنشتاین اول و دوم.

اسطرلاب یکی از قدیم ترین ابزارهای نجومی است که از زمان باستان مورد استفاده منجمان بود. این ابزار در سه نوع کروی، مسطح و خطی ساخته می شد. هرچند از منشأ این ابزار اطلاع دقیق و قطعی در دسترس نیست، مبتکر و سازنده اسطرلاب خطی، شرف الدین طوسی، ریاضیدان و منجم بزرگ قرن ششم و هفتم قمری، شناخته شده است. شهرت او بیش تر به خاطر نوآوری هایش در علم جبر است. شرف الدین طوسی با خلاقیتی ویژه اسطرلاب خطی را ابداع کرد که دقت آن به راحتی با افزایش طول اسطرلاب زیاد می شد؛ درحالی که افزایش دقت اسطرلاب مسطح، چه به لحاظ ساخت و چه به لحاظ هزینه و کاربرد، خیلی پیچیده تر بود. این وسیله را به علت شباهت آن به عصا، منجمان عصای طوسی می نامیدند. از شرف الدین طوسی دو رساله در مورد اسطرلاب خطی در دست است. یکی از دو رساله (که مفصل تر است)، توسط طوسی تقریر شده و کمال الدین ابن یونس (د قرن هفتم ق)، ریاضیدان، منجم، فقیه و ... که در دوره ای شاگرد طوسی بوده است، آن را نوشته است. نسخه های متفاوتی از این رساله در دست است که می توان آن ها را با توجه به فصل بندی و مقدمه متفاوت آن ها، در سه دسته مجزا تقسیم کرد. اسطرلاب خطی مانند بیش تر ابداعات نجومی مسلمانان هرگز نتوانست به جایگاهی مانند اسطرلاب مسطح برسد. با وجود سادگی ساخت و برخی کاربرد های اسطرلاب خطی عدم استقبال از این ابزار خود به عنوان یک مسئله مطرح است. برای این مسئله پاسخ هایی می توان مطرح کرد: کار با این اسطرلاب در همه موارد آسان نیست؛ اسطرلاب مسطح به عنوان وسیله ای که بخش اعظم کاربرد آن در اختربینی بوده است، به استفاده کننده از آن نوعی وجهه اجتماعی می داده که چنین اثری برای اسطرلاب خطی متصور نیست؛ بیان پیچیده مطالب در رساله مفصل تر طوسی که نسبت به رساله دیگر فراگیری بیش تری داشته (پنج نسخه از آن به جا مانده است) را می توان در این مسئله موثر دانست. مراکُشی (د قرن هفتم ق) در جامع المبادی والغایات فی علم المیقات و نجم الدین مصری (د قرن هشتم ق) در کتاب فی الآلات الفلکیة نیز در کتاب های خود به اسطرلاب خطی پرداخته اند. پایان نامه حاضر به همراه تصحیح و ترجمه فارسی دو رساله طوسی و همچنین ترجمه قسمت هایی از کتاب مراکشی و مصری به فارسی، به بررسی تاریخچه و ساختار اسطرلاب مسطح و ساختار و کاربرد اسطرلاب خطی می پردازد.