جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از زمانی که داروین کتاب منشأ انواع را در سال ۱۸۵۹ منتشر کرد، بحث‌های پرچالش درباره این کتاب، تا امروز ادامه دارد و چالش تند و تیز بین خداباوران، ایتئیست‌ها و زیست‌شناسان همچنان ادامه دارد. نسبت خدا با تکامل داروینی، منحصر به بحث‌های آکادمیک و دانشگاهی نیست بلکه بحثی اجتماعی است که در رسانه‌های عمومی نیز نفوذ پیدا کرده است. مثلا در دادگاه‌های آمریکا درباره این بحث می‌شود که آیا تکامل داروینی اجازه تدریس دارد و یا باید ایده آفرینش گرایی را تدریس کرد و دعواهای مختلفی در ایالت‌های مختلف آمریکا صورت گرفته است. جامعه آمریکا را مثال زدم چون آمریکا جامعه متدینی است اما در مجامع عمومی و علمی در اروپا، تکامل داروینی غالب است. واکنش به کتاب منشأ انواع، منحصر در خداباوران، ایتئیست‌ها و زیست‌شناسان نبوده است و امروزه می‌بینیم که فرایند تکاملی، تقریباً همه حوزه‌ها را در بر گرفته و به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، سینما و … پیوند خورده است و ما شاهد تفسیرهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، سینمایی و.. از تکامل داروینی هستیم. بنابراین تکامل داروینی فراتر از بحث ارگانیسم حیات است و از این جهت، پربارترین علم طبیعی پس از دوره جدید بوده است و حتی به عقیده من، پربارتر از فیزیک بوده است و شواهد زیادی برای این مدعا وجود دارد. برای مخاطبان آگاه و اهل علم که شنونده صوت این کلاس‌ها هستند، توصیه می‌کنم که به شکل منظم از مباحث استفاده کنند. اگر در خلال این مباحث، مواردی را شنیدید که با برداشت‌های ذهنی شما و انتظارات و پیش‌زمینه‌های مطالعاتی شما در تعارض بود، تعجب نکنید و اجازه دهید کلاس تعهد خود را نسبت به موضوع، انجام دهد. به این معنا که باید بحث‌های روز دنیا در حوزه تکامل داروینی را مطرح کنیم بدون اینکه گرایش دینی را در طرح مباحث، مدخلیت دهیم. روال ما در کلاس حاضر این است که قبل از ورود به تفسیر یک نظریه علمی و تبلیغ گرایش دینی، آن نظریه علمی را بدون تعصب و پیش‌داوری مطرح کنیم، آنگاه در جلسه نهایی راه‌حل‌هایی برای تعارض‌های پیش‌آمده، ارائه دهیم. همچنین مخاطبان گرامی در نظر داشته باشند که این کلاس، جمع‌بندی نهایی از نسبت نظریه تکامل داروینی با خداباوری، ارائه نمی‌دهد و این به عهده مخاطبان است و هدف ما آشنایی علاقه‌مندان، با بحث‌های روز دنیا در این حوزه است.

ژاک لاکان بى‌تردید مهم‌ترین روانکاو پس از زیگموند فروید است. کار لاکان به طرزى عمیقاً بحث‌انگیز ،روانکاوى را هم در مقام نظریه ذهن ناخودآگاه و هم در مقام فعالیتى بالینى دگرگون کرده است. اکنون بیش از پنجاه درصد روانکاوان دنیا از روش‌هاى لاکانى استفاده مى‌کنند. در عین حال تأثیر لاکان در فراسوى دیوارهاى اتاق معاینه بین اندیشمندان روانکاوى مدرن بى‌نظیر است. تفکر لاکانى امروزه در رشته‌هاى مطالعات ادبى و سینمایى، مطالعات زنان و نظریه اجتماعى نفوذ کرده است و در حوزه‌هاى گوناگونى مانند آموزش و پرورش، مطالعات حقوقى و روابط بین‌الملل به کار مى‌رود. از چشم‌انداز مطالعات ادبى، منتقدان ادبى فمینیست و مارکسیست با کشف لاکان در اواسط دهه هفتاد میلادى جان تازه‌اى در تجربه نقد روانکاوانه کمابیش در حال احتضار دمیدند و روانکاوى را به جبهه مقدم نظریه انتقادى برگرداندند. ژاک لاکان تلاش می‌کند تا با استفاده از روش دیالکتیکی هگل و زبان‌شناسی سوسور آرای فروید را به نحوی بازسازی کند که روانکاوی، در تحلیل تمام عرصه‌های حضور انسان مشارکت و همکاری داشته باشد. لاکان به نحوی شگرف مرزهای روانکاوی را پشت سر گذاشته و روانکاوی را با سیاست، فلسفه، علم و دیگر رشته‌های آموزشی در می‌آمیزد. در این سلسله درسگفتارها به بررسی رابطه فلسفه و روانکاوی میپردازیم.

در درس‌گفتارهای «قضاوت نقادانه و باور به توطئه» بنا نیست توضیح داده شود که چه چیزهایی توهم توطئه هستند و چه چیزهایی قضاوت درست. بلکه قصد این است که نشان داده شود فرآیند تصمیم‌گیری ذهن و فرآیند کارکرد ذهن و مغز در اینگونه موارد چگونه است و چرا برخی برداشتشان از یک رویداد توطئه‌گونه است و برخی خیر. چه چیزی در ذهن این‌ افراد می‌گذرد که به به روایت‌های غیررسمی باور دارند؟ در هر رویدادی ما یک روایت و توصیف رسمی داریم که همه چیز آشکار است و ساده به نظر می‌رسد اما توصیف غیررسمی آن رویداد پیچیده‌تر است و عناصر و دست‌های پنهانی وجود دارد. مثلاً با توجه به رویدادهای اخیر، این پرسش مطرح شده که آیا ویروس کرونا دست‌‌ساخت عده‌ای بوده؟ یا این‌که این‌ها بدبینی است و اساساً افراد خاصی ویروس را نساخته‌اند؟ این قبیل باورهای توطئه در بسیاری از عرصه‌های زندگی وجود دارد. مثلاً در مسائل اقتصادی نیز این باور وجود دارد که عده‌ای با هدف و نیت خاص بازار را اداره می‌کنند. هدف این درس‌گفتارها این نیست که گفته شود کدام دیدگاه درست است و کدام غلط، بلکه در این درس‌گفتارها نشان داده می‌شود که در مغز و ذهن انسان چه می‌گذرد که انسان‌ها چنین برداشت‌هایی می‌کنند.

جلسه‌ی اول از بحثی دوبخشی در باب مسأله‌ی فلسفی دعا که به تاریخ ۱۷ فروردین ۱۴۰۱ خورشیدی به دعوت خانه‌ی فرهنگ غدیر به شکل مجازی ارائه شد. در این بحث، یاسر میردامادی ابتدا با تعریف دعا آن را از دیگر کنش‌های آیینی متمایز کرد و سپس دو مشکلی را که مفهوم دعای مستجاب برای الهیات ادیان ابراهیمی پدید می‌آورد، توضیح داد: ۱. مشکل ناسازواری خدای تآثرناپذیر و تغییرناپذیر با دعا، ۲. مشکل ناسازواری علم مطلق پیشین الهی با دعا. در جلسه‌ی دوم تلاش‌ها برای حل این ناسازواری‌ها بحث خواهد شد. جلسه‌ی دوم (پایانی) از بحثی در باب مسأله‌ی فلسفی دعا که به تاریخ ۲۴ فروردین ۱۴۰۱ خورشیدی به دعوت خانه‌ی فرهنگ غدیر به شکل مجازی ارائه شد. در این بحث، یاسر میردامادی پس از به دست دادنِ خلاصه‌ای از مباحث جلسه‌ی پیش، به پنج پاسخی پرداخت که به مشکل سازواری خدا و دعا داده شده، یعنی به مسأله‌ای دو قسمتی که حاکی است از: ۱. مشکل ناسازواری خدای تآثرناپذیر و تغییرناپذیر با دعا، ۲. مشکل ناسازواری علم مطلق پیشین الهی با دعا. این پاسخ‌های پنچ‌گانه به مسأله‌ی ناسازگاری خدا و دعا عبارت اند از: ۱. تأثرپذیر تصویر کردن خدا، ۲. تأثرناپذیر تصویر کردن خدا اما ادعای سازگاری آن با دعا، ۳. تصویر انفسی (سابجکتیو) از دعا، ۴. تصویر مبتنی بر «خداباوری گشوده» و ۵. تصویر مبتنی بر «علم میانه»ی الهی.

چرا بعضی افراد زود اعتماد می‌کنند یا ساده‌لوح‌اند و بعضی سخت اعتماد می‌کنند یا بدبینند؟ چه می‌شود ما به افرادی اعتماد می‌کنیم و به افراد دیگری اعتماد نمی‌کنیم؟ اعتماد فردی و اعتماد اجتماعی به تربیت خانوادگی بستگی دارد یا ژنتیکی است؟ آیا به هوش یا هورمون‌های مغزی ارتباط دارد؟ روانشناسی اعتماد چیست؟ اعتماد پایدار است یا سیال (از اول تا آخر عمر با انسان می‌ماند یا تغییر می‌کند)؟ آیا اعتماد مقوله اخلاقی/عقلانی است؟

خانه‌ی فرهنگی غدیر در رمضان سال ۱۴۰۱ خورشیدی سه مجموعه‌نشست با محور موضوعات دین‌پژوهانه برگزار کرد. در مجموعه‌نشست یکم، یاسر میردامادی در دو شب با عنوان «مسئله‌ی فلسفی دعا» به بررسی چگونگی سازگاری خدا و دعا پرداخت؛ در مجموعه نشست دوم، فرهاد شفتی با عنوان «سوی نقش نامنقش» به رازآمیز بودن “حقیقت مطلق” با تکیه بر “الحمدلله” پرداخت و مفهوم تعبد را واکاوی کرد؛ و در مجموعه‌نشست سوم، زهیر میرکریمی در دو‌ شب با عنوان «قرآن و زیرمتن‌های آن» پس از معرفی مبانی نظری «بینامتنیّ» نسبت قرآن با متون معاصر با قرآن و پیش از قرآن را بررسی کرد.

انسان در زیست‌جهان‌های متفاوت، ساختارهای اخلاقی و سیاسی گوناگونی رقم زده است. تفاوت زندگانی اخلاقی و سیاسی آدمیان خود استوار بر تمایز نگرش‌هایی است که ایشان نسبت به انسان، جهان و خداوند داشته‌اند. در این میان، کسانی استنتاج «باید» از «هست» را انکار می‌کنند و مدعی‌اند که «باید و نباید»های زندگانی آدمی بر هیچ درکی از نحوۀ وجود موجودات استوار نیست؛ با این حال، حتی اگر «استنتاج باید از هست» ممکن نباشد، «استنتاج باید در هست» امری محتوم و ناگزیر است. انسان همواره در هستی هست، در هستی می‌اندیشد و به هستی می‌نگرد؛ تمام بایدهای و نبایدهای اخلاقی و سیاسی نیز در عرصۀ هستی اعتبار می‌شوند و بازبستۀ نحوۀ هستی موجود انسانی و بینش‌های او هستند. اندیشمندان مسلمان نیز در مواجهه با جهانِ خود بینش‌هایی داشته‌اند که نوع نگرش ایشان به اخلاق و سیاست را شکل داده است. به‌این‌ترتیب، بر خلاف یونانیان که بر مبنای هارمونی فوسیس و در روشنی لوگوس به اخلاق و سیاست می‌اندیشیدند، در تمدن اسلامی «شریعت الهی» به ستون اصلی حکمت عملی، اخلاق و سیاست بدل می‌شود. این در حالی است که اخلاق و سیاست دوران مدرن، با نگاه به حقوق طبیعی بشر و با اتکاء به تدبیرِ عقلانی خودِ وی استوار گشته است که البته انسدادهایی نیز رقم زده است. روشن است که مواجهۀ فلسفۀ اسلامی با دستآوردهای دوران مدرن، مستلزم بازاندیشی در حکمت عملی، اخلاق و سیاست نیز خواهد بود؛ مواجهه‌ای که پیش از هرچیز، بازخوانی «خودِ تاریخی»، «ریشه‌های تمدنی» و «عناصر اصلی حکمت عملی» در جهان اسلام را ضروری می‌سازد. طی درسگفتار «فلسفۀ اخلاق در تفکر اسلامی» که در پاییز و زمستان ۱۴۰۰ برای دانشجویان فلسفه دانشگاه تهران ایراد شده است، در هر جلسه پس از ایراد مطالبی درباب موضوع آن جلسه، در گفتگویی صمیمی با برخی دانشجویان دغدغه‌مند کوشیده‌ایم ضمن تبارشناسی جایگاه کنونی خود، مسائل اخلاقی معاصر را در مواجهه‌ای هرمنوتیکی با اندیشمندان گذشته و حال، با نگاهی پدیدارشناختی به زیست‌جهان کنونی، و ارزیابی تحلیلی از براهین و نظریه‌ها، مورد واکاوی قرار دهیم. جلسه نخست: چیستی فلسفه اخلاق و ضرورت بحث درباب فلسفه اخلاق در تفکر اسلامی جلسه دوم: ریشه های فضیلت‌باوری یونانی جلسه سوم: فضیلت باوری- فضیلت‌باوری ارسطو- گفتگو در باب فضیلت‌باوری جلسه چهارم: اخلاق، سعادت، مسئله میرایی شخصی، سعادت جاودانی و امر الهی جلسه پنجم: مسئلۀ مرگ، هدفِ آفرینش، امر الهی و اخلاق جلسه ششم: دین و اخلاق، منازعه معتزلی و اشعری درباب حسن و قبح جلسه هفتم: جایگاه نبوت در نظرورزی اندیشمندان جلسه هشتم: اخلاق، علیت و اختیار جلسه نهم: تحلیل هرمنوتیکی فضیلت‌باوری یونانی در عالم اسلامی؛ روایت قرآنی فضیلت؛ تقریر ابن مسکویه و غزالی از فضیلت؛ گفتگو درباب اخلاق و ساختارهای مدرن ناظر به قانون و اخلاق؛ متافیزیک معنا. جلسه دهم: فرد و جمع، فضیلت فردی و جمعی. جلسه یازدهم: سلوک عرفانی، اخلاق و سعادت جلسه دوازدهم: پیوند اخلاق و سعادت در افق حکمت متعالیه جلسه سیزدهم: بنیان‌های اخلاق و سیاست در دوران مدرن جلسه چهاردهم: طباطبایی و نظریه ادراکات اعتباری جلسه پانزدهم: نسبت باید و هست جلسه شانزدهم و آخر: باید و نباید در ساحت هستی

حامد قدیری: دوره‌ی در‌آمدی بر فلسفه دین بر پایه‌ی کتاب ارج‌مند «عقل و اعتقاد دینی» برگزار شد. محتوای هر جلسه توضیح و تشریح یکی از فصول کتاب بود اما معمولا تلاش کردم مسئله‌ی اصلی را با افزودنِ محتوای تکمیلی ارائه کنم. این دوره برای کسانی مفید است که به فلسفه دین علاقه دارند و می‌خواهند مدخلی برای ورود به مباحث این حوزه پیدا کنند. طبعا برای کسانی که متخصص این حوزه‌اند، اکثر مباحث طرح‌شده پیش‌پاافتاده قلمداد می‌شود. در ادامه، لینک فایل صوتی و فایل ارائه‌ی تک‌تک جلسات را در فهرستی ارائه می‌کنم. وجیزه‌ای‌ست که امیدوارم به درد کسی بخورد ان‌شاءالله.

سلام به دوستان، همراهان و همیاران عزیز. دوباره سال نو را تبریک می‌گوییم. سالی که اگر چه دستانمان بهم نرسید تا به گرمی بفشاریمش، ولی دل‌هایمان از هم دور نشد. در این روزگاری که همه مجبور به خانه نشینی هستیم، غدیر رسالت فرهنگی و اجتماعی خود را فراموش نکرد و حتی ویروسی کوچک با تبعاتی‌ بزرگ به نام کرونا هم نتوانست قطار در حال حرکت غدیر را متوقف کند، ولو مدتی کوتاه. در این روزها که به حکم عقلانیت و منطق از دیدار یکدیگر محرومیم و امکان حضور در کنار هم فراهم نیست، از نعمت فضای مجازی بهره می‌گیریم تا در کنارهم باشیم و با هم بر داشته‌های علمی و معرفتی خود بیافزاییم. از این‌رو خیریه غدیر سلسله درس‌گفتارهای نوروزی ، با موضوع عرفان، معنای زندگی، اقتصاد و جامعه‌شناسی را برگزار می‌کند. باز هم لطف اساتید بنام این سرزمین شامل حالمان شد و وقت گرانقدر خود را در اختیارمان گذاشتند تا بهره‌ای ببریم از دریای دانش این بزرگواران. به امیدخدا تا پایان فروردین ماه، درس‌گفتارها ادامه خواهد داشت و در خدمت دوستان و اساتید خواهیم بود.

جلسه اول | ۳ فوریه ۲۰۲۲ جلسه‌ی اول بحث از «خدا و اخلاق»، بر اساس کتابی با همین عنوان از آنه جِفری. پوشه‌ی متنی بحث هم ضمیمه است. اگر می‌خواهید پیش از/به جای گوش دادن بحث، به شکل مختصری از محتوای آن مطلع شوید، خواندن پوشه‌ی متنی، این هدف را برمی‌آورد. در این جلسه به معرفی کتاب و نیز مجموعه‌ای که این کتاب ذیل آن منتشر شده است می‌پردازیم. سپس نویسنده را معرفی می‌کنیم و دو ایده‌ی اصلی کتاب را توضیح می‌دهیم: ۱. این‌که خداباوری به‌تر از ندانم‌انگاری یا خداناباوری، اخلاق را تبیین می‌کند، ۲. این‌که خداباوری دینی (حداکثری) به‌تر از خداباوری فلسفی (حداقلی)، اخلاق را تبیین می‌کند. جلسه دوم | ۱۰ فوریه ۲۰۲۲ جلسه‌ی دوم از «خدا و اخلاق» خوانش کتابی از آنه جِفری، فیلسوف آمریکایی. در این جلسه توضیح دادیم که «به‌ترین تبیین» چه‌گونه تبیینی است. سپس به اختلاف بر سر به‌ترین تبیین از اخلاق پرداختیم. سپس صورت کلّی تبیین خداباورانه از هستی‌شناسی اخلاق را تقریر کردیم. سپس توضیح دادیم که این صورت کلّی بر عینیت‌گرایی بنا شده است. سپس یک اِشکال مشهور بر تبیین خداباورانه از هستی‌شناسی اخلاق را تقریر کردیم: اِشکال مبتنی بر «نظریه‌ی خطا» (Error Theory) که می‌گوید ارزش‌های عینی اخلاقی وجود ندارند. سپس یک استدلال به سود نظریه‌ی خطا که استدلال غرابت (Queerness) باشد را طرح و نقد کردیم. جلسه سوم | ۱۷ فوریه ۲۰۲۲ جلسه‌ی سوم از خوانشِ کتابِ «دین و اخلاق» اثر آنه جِفری. در این جلسه به یک اِشکال دیگر علیه تبیین خداباورانه از هستی‌شناسی اخلاق می‌پردازیم: اِشکال بی‌منبعی که می‌گوید عینیت اخلاق، تبیین‌پذیر نیست. سپس نسخه‌ی دوم از تبیین خداباورانه از هستی‌شناسی اخلاق را تقریر خواهیم کرد که بر الزامات اخلاقی تمرکز می‌کند. نسخه‌ی اول بر ارزش‌های اخلاقی تمرکز داشت. سپس یک نمونه از نسخه‌ی الزامات اخلاقی را طرح می‌کنیم: تبیین نیکولاس ولترستورف، فیلسوف آمریکایی در باب بنیان‌های خداباورانه‌ی حقوق بشر. سپس وارد اِشکال‌ها به این نسخه می‌شویم. جلسه چهارم | ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ در جلسه‌ی چهارم از خوانش کتاب «خدا و اخلاق» اثر آنه جِفری، به طرح اشکالاتی پرداختم که به تبیین خداباورانه از هستی‌شناسی الزامات اخلاقی وارد شده است. اِشکال اول اشکال تخلف‌ناپذیری اراده‌ی الهی بود. اشکال دوم اشکال خودآیینی (آتانومی) بود. اشکال سوم اشکال نابسندگی اراده بود. و اشکال چهارم اشکال دلبخواهی‌شدگی اخلاق بود. پس از طرح هر اشکال برخی پاسخ‌ها به آن نیز مورد بحث قرار گرفت. جلسه پنجم | ۳ مارس ۲۰۲۲ در این جلسه به دیدگاه ترکیبی پرداختیم، دیدگاهی که می‌کوشد اخلاق را ریشه‌مند در خدا نگه دارد اما به اِشکال دل‌بخواهی‌شدگی اخلاق هم پاسخ دهد. سپس به طرح چند اشکال به دیدگاه ترکیبی وارد است پرداختیم: ا . اشک ال علم خد ا به آنیده ی امکانی، ۲. اِشکال فقدان علم نمایه‌ای از سوی خدا، ۳. اِشکال اختفای الهی ۴. اِشکال بسندگی قراردادگرایی در تببین منشاء الزامات اخلاقی. سپس نسخه‌ی سوم تبیین خداباورانه از هستی‌شناسی اخلاق را توضیح دادیم. دو نسخه‌ی قبلی نسخه‌ی ارزش‌های اخلاقی و الزامات اخلاقی بودند. نسخه‌ی سوم نسخه‌ی خوبی اخلاقی است. اشکال‌ها به این نسخه در جلسه‌ی آینده بحث خواهد شد. جلسه ششم جلسه‌ی ششم (پایانی) از سلسله جلساتِ خوانش کتاب «خدا و اخلاق» اثر آنه جِفری. در این جلسه استدلال آنسلمی به سود تبیین خداباورانه از هستی‌شناسی خوبی اخلاق مورد بحث قرار گرفت. سپس به انواع اِشکال‌ها به این تبیین پرداختیم: ۱. اِشکال ناسازواری ۲. اِشکال بسندگی این‌جهانیِ خوبی، ۳. اِشکال مبتنی بر الهیات سلبی، ۴. اِشکال‌های مبتنی بر الهیات پست‌مدرن. سپس دو تبیین خداباورانه‌ی متفاوت از هستی‌شناسی اخلاق را توضیح دادیم: تبیین إنی (از معلول به علت) در مقابل تبیین لِمّی (از علت به معلول). سپس یک تبیین لِمّی خداباورانه از هستی‌شناسی اخلاق پیش‌نهاد شد. سپس دو اِشکال به آن طرح شد: ۱. اِشکال دادارباورانه، ۲. اِشکال مبتنی بر نسبت خدا و زمان