جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درس‌گفتار «اخلاق زبان در نهج البلاغه» در قالب سه جلسه توسط ابوالقاسم فنائی در کانون توحید لندن برگزار شده است. در ادامه می‌توانید صوت آن را دریافت کنید: استقلال زبان اخلاق از زبان دین یک نظریه زبان‌شناسانه درباره اوصاف اخلاقی یا کارکرد جملات اخلاقی است. بر اساس این نظریه، تعریف خوبی و بدی یا درستی و نادرستی اخلاقی بدون ارجاع به امر و نهی الهی امکان‌پذیر است. یعنی ما برای اینکه تصور و تصدیق کنیم که ظلم بد و عدالت خوب است، لازم نیست تصور و تصدیق کنیم که خدایی هست که عدالت را واجب و ظلم را حرام کرده است. این یک موضوع است. موضوع دیگر این است که زبان دین از نظر اخلاقی چه حکمی دارد: یعنی آیا تعبیراتی که در متون دینی داریم با ارزش‌های اخلاقی حاکم بر زبان سازگارند یا این ارزش‌ها را نقض می‌کنند؟ …

درسگفتار فلسفه هنر با تدریس دکتر امیر مازیار در هشت جلسه برگزار شده است. دکتر امیر مازیار مدرس فلسفه هنر دانشگاه‌های تهران، هنر و علامه طباطبایی، عضو پژوهشگاه علوم انسانی و صاحب تألیفات متعدد در حوزه مباحث نظری هنر می باشد. یکی‌ از اقسام‌ فلسفه‌هایی مضاف‌، فلسفه هنر است‌. فلسفه هنر به‌ تبیین‌ چیستی‌ هنر و مبانی‌ نظری و فلسفی‌ آن می‌پردازد. گاهی‌ از این‌ مبانی نظریی با‌ عنوان‌ مبانی متافیزیکی و مابعدالطبیعی هنر اسم‌ برده‌ می‌شود. باید‌ توّجه‌ داشت‌ که‌ در این‌ کاربرد، “متافیزیک‌” یا “مابعدالطبیعه‌” به‌ معنای عامّ‌ به‌ کار رفته‌ و معادل‌ “الاهیّات‌” نیست‌. اساسیترین‌ پرسش‌ها در فلسفه هنر عبارتند از “هنر چیست‌” “ویژگی ذاتی هنر که‌ در همه‌ هنرها محفوظ‌ و ثابت‌ است‌، کدام‌ است‌؟” “منشأ هنر چیست‌؟” “غایت‌ و هدف‌ هنر چیست‌؟” “مصادیق‌ هنر کدامند؟” “کارکردهای هنر برای شخص‌ هنرمند و مخاطب‌ها چیست؟” “کاربردهای هنر چیست‌؟” “آیا هنر می‌تواند معرفت‌زا یا معرفت‌افزا باشد یا نه؟همچنین‌ می توان‌ گفت‌ فلسفه هنر به‌ تبیین‌ مبادی و مبانی غیر هنری هنر یا مبانی تئوریک‌ و فلسفی‌ هنر می پردازد.

چگونگی ورود به عالم فلسفه برای افرادی که به صورت کلاسیک در دانشگاهها مشغول به تحصیل فلسفه نیستند، کار ساده ای نیست. بماند که بسیاری از دانشجویان شاغل به تحصیل نیز نمی توانند بین پرسشهای اصلی فلسفه و تاریخ فلسفه ارتباطی برقرار کنند. این دوره کوتاه، آزمایشی است از ورود به عالم فلسفه بر اساس مروری اجمالی در تاریخ فلسفه غرب. سید مهدی ناظمی

توضیح سروش دباغ پیرامون جلسات بازخوانی آثار مجتهد شبستری : بازخوانی میراث فکری روشنفکران معاصر ایرانی از دلمشغولی های جدی من در دهۀ گذشته بوده است. در این راستا، طی دوسال گذشته، دوره های «میراث فکری شریعتی و روشنفکری ایرانی» ، «میراث فکری عبدالکریم سروش»، « شایگان شناسی» و « مطهری شناسی» را در شهر تورنتو برگزار کرده ام. در جلسات پیش رو که در «بنیاد سهروردی» برگزار خواهد شد، بنا دارم به بازخوانی کارنامۀ فکری ـ سیاسی محمد مجتهد شبستری همت گمارم. بدون تردید، مجتهد شبستری از مهمترین متفکران دینیِ ایرانی پس ازانقلاب ۵۷ است. در این دوره چهارده جلسه ای، با عنایت به آثار دین شناسانه، الاهیاتی و عرفانی ایشان از سالهای پیش از انقلاب بهمن ۵۷ تا سال ۹۳ شمسی ، کارنامۀ اندیشگیِ این نواندیش دینی معاصر را به بحث خواهم گذاشت. آثاری که از ایشان تا کنون منتشر شده اند؛ « هرمنوتیک، کتاب و سنت»، « ایمان و آزادی»، « نقدی بر قرائت رسمی از دین» و « تاملاتی در قرائت انسانی از دین»، منابع اصلی این دوره اند. علاوه بر این، وب سایت رسمی محمد مجتهد شبستری که امکان دسترسی به مقالات، مصاحبه ها و فایل های صوتیِ سالیان اخیر را برای پژوهشگران فراهم کرده، از دیگر منابع این دوره است. همچنین، از جستارهایی که در سالیان اخیر درباره آراء ایشان منتشر کرده ام، بهره خواهم جست. صدانت

آریستوکلس ملقب به افلاطون یا پلاتون ‏(۴۲۸/۴۲۷ پ.م. تا ۳۴۸/۳۴۷ پ. م) دوّمین فیلسوف از فیلسوفان بزرگ سه‌گانه یونانی (سقراط، افلاطون و ارسطو) است. افلاطون نخستین فیلسوفی است که آثار مکتوب از او به جا مانده است.. همچنین بسیاری او را بزرگ‍ترین فیلسوف تاریخ می‌دانند. افلاطون در آتن در سال ۴۲۷ قبل از میلاد در یک خانوادهٔ قدرتمند سیاسی و اشرافی متولد شد. او از بچگی بسیار تیزهوش بود. او دو برادر و یک خواهر تنی داشت و دو برادر ناتنی که یکی از ازدواج اول شوهر دوم مادرش بود و دیگری حاصل این ازدواج بود. پدرش برای او بهترین معلم موسیقی، فلسفه، ژیمناستیک، و ادبیات را گرفت. فیثاغورث تأثیر زیادی در او گذاشت. وی در بیست سالگی برای تکمیل معارف خود شاگرد سقراط شد. این مصاحبت و شاگردی به مدت هشت سال ادامه یافت. افلاطون در ۳۹۹، پیش از میلاد شاهد خودکشی آموزگارش سقراط به حکم دادگاه آتن (محکمه خلق) بود و در اینباره نوشته است که سقراط پیشنهاد فرار از آتن را رد کرد و به حکم دادگاه که می‌دانست درست نبوده تسلیم شد و جام زهر را نوشید تا احترام به قوه قضایی که حفظ حقوق مردم و امنیت و آرامش آنان برعهده آن است محفوظ بماند. پس از اعدام سقراط، افلاطون آتن را ترک کرد. او برای چندین سال در شهرهای یونان و کشورهای بیگانه به گردش پرداخت. پس از سفری به سیسیل در سال ۳۸۷ و در چهل سالگی به آتن بازگشت و مکتبی فلسفی ایجاد کرد که به نام آکادمی مشهور است. تعلیمات وی در آن‌جا بر اثر دو بار سفری که در سال ۳۶۶ و ۳۶۱ به سیسیل داشت به تعویق افتاد. افلاطون در سال ۳۴۷ درگذشت و رهبری آکادمی را به خواهرزاده خود که شاگردش نیز بود، واگذاشت. آثار افلاطون به صورت گفت و شنود (مناظره) است که معروف‌ترین آنها «جمهوری» و همچنین «پوزش» و «ذات عدالت» می‌باشد. مهم‌ترین کتابی که از افلاطون به جای مانده رسالهٔ جمهور است. برخی از افلاطون‌شناسان معتقدند، افلاطون جملاتی را به این رساله افزوده و در حقیقت وی صحبت‌ها و اندیشه‌های خودش را از زبان سقراط بیان کرده‌است. در تمام آثار افلاطون می‌توان گفتگوهای سقراط را با اشخاص گوناگون، به‌طور دقیق و با ذکر نام دید. رسالهٔ جمهور، هنر و زیبایی را از دیدگاه افلاطون و سقراط به بهترین وجه نشان می‌دهد. این رساله حاصل مکالمات سقراط با گلاوکن (برادر افلاطون)، سیمیاس، هیپوکراتس و چند فرد دیگر است. اثر دیگر افلاطون ضیافت یا سمپوزیوم است که رساله‌ای دربارهٔ عشق است. این رساله یک حالت روایی و داستانی دارد که در یکی از مهمانی‌های آتن که سقراط نیز حضور دارد اتفاق می‌افتد. افلاطون در دو اثر مهم خود جمهور و ضیافت به دو اصل مهم منطق و احساس می‌پردازد.

مصطفی ملکیان در این درس‌گفتارها به فلسفه تاریخ در هر دو معنای آن می‌پردازند. یازده جلسه اول به فلسفه علم تاریخ (فلسفه نقدی تاریخ) اختصاص دارد که ایشان به اعتبار گزاره‌های جزیی مطرح در رشته تاریخ می‌پردازند و مباحثی چون علم بودن تاریخ، علّیت در تاریخ، عینیت در تاریخ و… را مطرح می‌کنند. در هفت جلسه پایانی به (فلسفه نظری تاریخ) به معنی قوانین حاکم بر حوادث گذشته و بیان گزاره‌های کلی درباره حوادث گذشته می‌پردازند که طی آن فلسفه تاریخ هگل (جلسه دوازدهم)، فلسفه تاریخ کارل مارکس (حلسه سیزدهم)، فلسفه تاریخ آرنولد توین‌بی (جلسه چهاردهم و پانزدهم)، فلسفه تاریخِ ویکو، کُندرسه و آگوست کنت (جلسه شانزدهم؛ که نیمه‌تمام است) و فلسفه تاریخ اسوالد اشپنگلر و کانت (جلسه هفدهم و هجدهم) مطرح و نقد و ارزیابی می‌شود. این درس‌گفتارها بنا به قرینه‌هایی که در طی محتوای جلسات به آن اشاره شده است، به صورت هفتگی و در کلاس تاریخ طلاب موسسه در راه حق ارایه شده و تاریخ شروع آن مهرماه ۱۳۷۲ است.

وقتی از رابطه دین و اخلاق بحث می‌کنیم، باید دو سطح بحث را از یکدیگر جدا کنیم. یعنی دو مسئله در این‌جا هست: یکی فرااخلاقی است و دیگری مربوط به اخلاق هنجاری. خلط کردن این دو، ابهامات زیادی به وجود می‌آورد. وقتی از حیث فرااخلاقی بحث می‌کنیم، تفاوتی نمی‌کند که در اخلاق هنجاری فضیلت‌گرا باشیم یا وظیفه‌گرا. چون این‌ها تئوری‌های رقیب در اخلاق هنجاری هستند. بنابراین بحث اصلی ما در این‌جا یک بحث فرااخلاقی است و آن هم این است که خوبی‌ و بدی‌ اخلاقی، و درستی و نادرستی اخلاقی و وظیفه اخلاقی یا فضایل اخلاقی چه ربط و نسبتی با امر و نهی خدای شارع دارد؟ آیا اراده خدای شارع تابع آن‌هاست یا آن‌ها تابع اراده‌ی خدای شارع هستند؟ این تبعیت هم چند معنا دارد، و می‌تواند زبان‌شناسانه، وجودشناسانه، معناشناسانه،‌ روان‌شناسانه، عقلانی و تاریخی باشد. پس همه این‌ها، بحث‌های فرااخلاقی است و تا آنجا که به عقل ناقص من می‌رسد این بحث‌ها نسبت به اخلاق هنجاری بی‌طرف‌اند. یعنی در اخلاق هنجاری هر موضعی اتخاذ کنید بازهم می‌توانید در بحث فرااخلاقی این مباحث را به همین صورت مطرح کنید. شخصاً در اخلاق هنجاری به یک نوع وظیفه‌گرایی تکثرگرا تمایل دارم که برای پیامدهای عمل نیز یک وزن اخلاقی قائل است، اما برخلاف پیامد‌گرایان، این را قبول ندارم که پیامدهای عمل تنها عامل یا تنها ویژگی اخلاقاً مربوط است؛ بلکه به باور من، پیامدهای عمل صرفاً یکی از ویژگی‌هایی است که در تعیین حکم اخلاقی عمل نقش دارد، و در مقام داوری اخلاقی و صدور حکم اخلاقی و تصمیم‌گیری بر اساس آن، باید در نظر گرفته شود. یعنی ویژگی‌های خوب‌ساز و بدساز یا درست‌ساز و نادرست‌ساز یا وظیفه‌ساز دیگری هم هست که به ذات عمل، با صرف‌نظر از نتایج آن، باز می‌گردد و ویژگی‌های دیگری نیز هست که به نیت فاعل یا شخصیت فاعل، و به زمینه‌ی عمل و چیز‌های دیگر باز می‌گردد. به تعبیر دیگر، اوصاف اخلاقی اوصاف روبنایی‌اند؛ اما این اوصاف فقط روی دوش پیامدهای عمل سوار نمی‌شوند، بلکه روی دوش مجموعه‌ای از اوصاف پایه سوار می‌شوند . مثلاً صرف این‌که عملی مصداق وفای به عهد است، برای اتصاف آن به خوبی و درستی و وظیفه کفایت می‌کند… صدانت