جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

احکام پس از طلاق از موضوعات مبتلابه محاکم بوده ودر صورتی که متداعیین از اقلیت های مذهبی باشند قاضی بایستی براساس مذهب آنها اقدام به رسیدگی نماید ما در این مقاله،با رویکردی توصیفی به مطالعه احکام پس از طلاق از دیدگاه فقه شافعی و حنفی خواهیم پرداخت قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز این تفاوت را محترم شمرده و مطابق اصول 12 و 13 قانون اساسی ایرانیان غیرشیعه در احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث، وصیت) بر طبق مذاهب خودشان عمل می‌کنند و در انجام احکام و مقررات و مراسم مذهب خودشان آزادند. عمل به این اصول قانون اساسی مستلزم این است که دادگاه‌ها و مراجع قضایی نیز براساس احکام و مقررات مذاهب در دعاوی آنها رسیدگی نمایند. از آن‌جا که قوانین موجود در مورد احوال شخصیه براساس فقه امامیه تنظیم شده و قضات نیز اطلاع تفصیلی از مقررات مذاهب غیرشیعی ندارند و قضات اهل سنت نیز غالباً با قواعد مذهب خویش آشنایی دارند، در عمل قضات برای رسیدگی به پرونده‌هایی که مربوط به احوال شخصیه اهل سنت می‌شود با مشکلاتی مواجه هستند و ناچار به ارجاع به مراکز و مجامع علمی اهل سنت و اخذ فتوای رسمی از آنها می‌شوند.این مقاله می کوشد تا در این مسیر گامی هرچند کوچک بردارد و شرایط اجرایی کردن اصل 12 قانون اساسی را فراهم آورد.

بر مبنای کتابهای الیاقوت و النجاة، نظر و تعقل از منظر «نوبختی» و «الناصر لدین الله» مناط تکلیف است و واجب شمرده می شود. آن دو، خاستگاه حجیّت دین را عقل می دانند و در این دو اثر، سه کاربرد متفاوت را برای عقل برمی شمارند: اول؛ عقل را به عنوان ابزار استنباط و استدلال آموزه ها و معارف دین می دانند. دوم؛ عقل را به عنوان یکی از منابع معرفت و شناخت در کنار کتاب و سنت قرار می دهند. سوم؛ نگاه ابزاری به عقل در مسیر فهم و کشف مدلول کتاب و سنت دارند. هردو مؤلف به محدودیت گستره عقل در تشخیص حسن و قبح قائلند. البته عقل و شرع را با یکدیگر سازگار می دانند که این سازگاری به معنای عدم وجود تعارض میان آنها است، نه تطابق کامل عقل و شرع؛ زیرا عقل را در وصول به همه شرعیات ناتوان می دانند. در حقیقت از منظر نوبختی و الناصر، عقل در اصول اعتقادی مقدّم است و آن گاه که عقل ساکت باشد، نقل سخن می گوید و اگر عقل دلیلی بر مخالفت با نقل نداشته باشد یا با آن موافق باشد، نقل در تأیید عقل می آید و در نهایت، آن گاه که میان آن دو تعارضی حاصل شود، به قرینه عقل، نقل را به تأویل می برند.

نویسنده در این گفتار، که شرحی بر سه حدیث باب السعادة و الشقاء کتاب کافی است، پس از تعریف کلمه سعادت و شقاوت، سه حدیث یاد شده را توضیح داده، به گونه ای که شبهة جبر را که از ظاهر آن روایات بر می آید، پاسخ دهد.

در جوامع روایی و تفسیری، 10 روایت درباره مواجهه حضرت یوسف(ع) با پدر وجود دارد که در آنها از بی احترامی حضرت یوسف(ع) به پدر، سخن به میان آمده است. پنج روایت در منابع امامیه و پنج روایت در منابع اهل سنت نقل شده اند. روایات امامیه با اهل سنت تفاوت ماهوی دارند، هرچند یکی از روایات اهل سنت مشابه روایات شیعه است، اما همگی حکایت از این دارند که حضرت یوسف(ع) به پدرش احترام نکرد. در این نوشتار، اسناد و متون این روایات براساس معیارهای نقد حدیث، مورد نقد و بررسی تفصیلی قرار می گیرند و به ریشه یابی آنها پرداخته می شود. از بررسی این روایات، پی می بریم که هیچ کدام قابل استناد نیستند؛ زیرا: 1. همگی دچار ضعف سند بوده و از اقسام روایات ضعیف به شمار می روند. 2. در متن این روایات اختلافها، تناقضها و ابهامهایی وجود دارد. 3. در آنها مطالب شاذ و متضاد با قرآن بیان شده است. 4. روایتی متعارض در مقابل آنها وجود دارد که با متن قرآن سازگار است. به نظر می رسد ریشه این روایات به تلمود می رسد؛ زیرا در آنجا یوسف(ع) متهم شده که حالت ریاست و فرمانروایی به خود می گرفته است. بنابراین علت رواج این روایات، این تفکر موجود در تلمود بوده است که برخی از روایان، با قبول این تفکر، در صدد اتهام زنی به یوسف(ع) برآمده اند. البته در قرآن و تورات، از این اتهام خبری نیست. قدیمی ترین منابع این روایت: تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم، جامع البیان طبری و تفسیر ابن ابی حاتم است که به نظر می رسد، از طریق آنها رواج پیدا کرده است.

این تحقیق با موضوع بررسی تطبیقی جبر و تفویض در مدرسه کوفه و بغداد به تحریر درآمده است؛ تا با رویکرد تاریخی بین این دو مدرسه مهم کلامی شیعه که از قرن دوم تا پنجم امتداد داشته است؛ بین نظرات متکلّمان این دو مدرسه مقایسه‌ای انجام دهد و با بررسی مسائلی که مرتبط با جبر و تفویض می‌باشد همانند توحید در خالقیت، اراده و علم الهی، استطاعت و قضا و قدر به تبیین مسئله جبر و تفویض و امر بین الامرین در دو مدرسه کوفه و بغداد بپردازد. در مدرسه کوفه و بغداد بین متکلّمان امامیه اختلافاتی در برخی از مسائل مرتبط با جبر و تفویض موجود است ولی مسئله مهم این است که این مسائل از طرف متکلّمان امامیه به‌گونه‌ای تبیین شده است که هیچ منافاتی با اختیار انسان‌ها ندارد و متکلّمان این دو مدرسه همواره در تبیین نظریه امر بین الامرین و ردّ جبر و تفویض تلاش نموده‌اند. لازم به ذکر است اختلافات موجود میان متکلّمان کوفه و بغداد در مورد مسائل مرتبط با جبر و تفویض به این دلیل است که متکلّمان کوفه عمدتاً شاگردان اهل‌بیت (ع) بوده‌اند و برای تبیین و دفاع از اعتقادات شیعه از آموزه‌های اهل‌بیت (ع) استفاده می‌نمودند؛ ولی متکلّمان بغداد به علّت داشتن فاصله زمانی با دوران حضور ائمه (ع) و حاکمیت تفکرات معتزله بر اکثر مسلمانان، تلاش نمودند علاوه بر تبیین و دفاع از آموزه‌های اهل‌بیت (ع) با تفکرات حاکم تعامل برقرار کنند. تبیین متکلّمان کوفه و بغداد نسبت به مسئله امر بین الامرین متفاوت است؛ زیرا در ارکان آن اختلاف دارند. متکلّمان بغداد توحید در خالقیت، اراده الهی، قضا و قدر و تفویض را برخلاف متکلّمان کوفه شرح می‌دهند و این مسئله باعث اختلاف آن‌ها در مسئله امر بین الامرین نیز شده است.

چکیده از مباحث دامنه‌دار در تاریخ تفکر اسلام و شیعه در باب توحید، مسأله اسما و صفات الهی است که شناخت آن، نقطه آغازین معرفت به مقام ربوبی است. در تاریخ تفکر شیعه این مسأله دارای جایگاه والایی در مباحث کلامی بوده و در مدرسه‌‌های کلامی شیعی به آن پرداخته شده است. از مهمترین مدارس کلامی شیعی، مدرسه کلامی کوفه و مدرسه بغداد است که فعالیت کلامی این دو مدرسه از قرن دوم تا قرن پنجم ادامه داشته و روش و میراث فکری این دو مدرسه بر تفکرات شیعه در ادوار بعدی سایه افکنده است. در مدرسه کوفه معارف از منبع وحیانی دریافت و تحلیل گردیده و عرضه آن بر جامعه اسلامی به شکل عمیق صورت گرفته است. این مدرسه دارای متکلمین شاخصی می‌باشد که به دلیل معاصرت با ائمه (علیهم السلام) دارای فعالیت علمی پویا و پر حجم و پر محتوا در باب اسما و صفات الهی بوده و به دلیل تحت تأثیر قرآن بودن و دسترسی به ائمه توانسته‌اند معارف در این زمینه را با تبیین دقیق در فضای کلامی آن روز با رویکرد صحیح عقلانی تحت هدایت ائمه عرضه نمایند و به دلیل مواجه بودن با تفکر تشبیهِ «اهل حدیث» و تعطیلِ «معتزله» به دقایق مساله اسما و صفات پرداخته و از طرفی هم به دلیل عمیق بودن مباحث آنها و سخت بودن فهم و نظریه پردازی در این زمینه باعث اتهام این متکلمین از ناحیه مخالفین به تجسیم و تشبیه و سایر اتهامات گردیده است. در این مدرسه با وجود اصرار و تأکید بر اثبات خالق، توصیف ذات و صفات خدا به دلیل بینونت خالق و مخلوقات و محدودیت‌های فکری بشر و فراعقلی بودن ذات خدا، ناممکن دانسته شده و معرفت احاطی و معرفت بالکنه نسبت به خدا، خارج از دسترس بشر دانسته شده است و این در حالی است که، امکان توصیف خدا با افعال او و وجود معرفت فطری برای بشر در این مدرسه مورد تآکید قرار گرفته و در این راستا معارف بلندی توسط این متکلمین عرضه شده است.از سوی دیگر متکلمین مدرسه بغداد به دلیل فاصله گرفتن از عصر حضور ائمه (علیهم السلام) و قرار گرفتن در دوره تسلط تفکرات مخالفین بر فضای فکری جامعه اسلامی، به عرضه حداقلی معارف مربوط به اسما و صفات اکتفا نموده و این متکلمین به دلیل عدم پذیرش فضای عمومی جامعه علمی و اجتماع متکلمین معتزلی بصره و بغداد و اشاعره در این شهر، وغلبه نظریه اکتسابی بودن معرفت، به طرح اصل اعتقادات پایه از قبیل چند صفت مهم مانند علم و قدرت و حیات در باب صفات الهی اکتفا نموده و به ذکر برخی تقسیمات برای آن صفات بسنده نموده‌اند.این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به دنبال بررسی مبحث اسما و صفات در دو مدرسه کوفه و بغداد می‌باشد تا به نقاط مشترک هر دو مدرسه در این بحث دست یافته و آن را تبیین نماید تا قرائن و ادله استمرار حرکت کلامی شیعه را آشکار نماید.

یکی از مسائل مهم اعتقادی که در بحث معاد، حسابرسی اعمال و عدل الهی همواره از زمان‏های قدیم محل نزاع و گفتگوی متکلمان بوده، مسأله احباط و تکفیر است، در اصل پذیرش این مسئله اختلاف شدیدی بین متکلمان است که آیا احباط و تکفیر اساساَ تحقق خواهد یافت؟ برخی از متکلمان بر این باورند تحقق احباط با عدل و حکمت خداوند ناسازگار است و نیز در مورد تکفیر اگر قرار باشد عمل نیکی، کلیه گناهان پیشین را از بین ببرد با حکمت جعل احکام منافات دارد، آنچه اهمیت بررسی این مسئله را دو چندان می‏کند آن است که سعادت و شقاوت انسان با احباط و تکفیر رابطه تنگاتنگی دارد، زیرا سرانجام احباط، شقاوت ابدی بوده و تکفیر موجب سعادت جاودانه انسان است. با وجود تصریح گسترده به موضوع در نصوص دینی و تأثیر آن در بسیاری از اصول اعتقادی، باز هم میان مفسرین و متکلمین در پذیرش یا نفی آن اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد تا آنجا که برخی به صراحت آن را نفی کرده و برخی قاطعانه می‏پذیرند. در این پایان نامه علاوه بر تبیین ماهوی احباط و تکفیر و طرح مسائل مربوط به آن به مسایل مهم دیگری پرداخته شده است از جمله: بررسی اختلاف نظر متکلمان شیعی و معتزلی در باب ماهیت و وقوع احباط و تکفیر، و بررسی وجوه سازگاری یا ناسازگاری احباط و تکفیر با عدل الهی. دو دیدگاه کلی در این زمینه دیدگاه موافقان احباط (معتزله) و دیدگاه مخالفان احباط (اشاعره و امامیه) است، که آنچه بر اساس بررسی این دیدگاه‏ها در باب این مساله و رابطه آن با عدل الهی حاصل شد آن است که احباط و تکفیر به طور مطلق قابل انکار نیست؛ زیرا که در قرآن تصریح به آیات حبط شده است و نیز باید در آیات حبط قائل به تأویل و تفسیر شد تا بتوان آیات حبط را با آیاتی که به حسابرسی دقیق اعمال تصریح دارند توجیه نمود. همچنین متکلمان شیعی احباط و تکفیر را سمعاَ نه عقلاَ می‏پذیرند و به لحاظ عقلی آن را ناسازگار با عدل الهی می‏دانند. واژگان کلیدی:احباط، تکفیر، عدل الهی، متکلمان معتزلی، متکلمان شیعی.

قرآن کریم گنجینه ای از معانی است که هرگز پایان نمی پذیرد. این کتاب آسمانی بیش از چهارده قرن مورد توجّه مسلمانان مخصوصاً دانشمندان اسلامی و حتّی غیر اسلامی قرار گرفته است و در مورد هر یک از علوم آن کتاب های متعدّدی توسط دانشمندان سرآمد به رشته تحریر در آمده و در طول این مدّت صدها تفسیر برآن نوشته شده است.یکی از ابزارهای مهم برای درک معنا ومفهوم کلام خداوند، شناخت اعراب کلمات آن است. اعراب واژه های قرآن غالباً واضح بوده و با کمترین توجّه قابل فهم می باشد. امّا گاه در تراکیب این کلام اعجاز آمیز مواردی به چشم می خوردکه ظاهراً از نظر اعراب وضوح کمتری داشته یا درک آن ها سخت می باشد. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران ازاین موارد با عنوان مشکل اعراب یا غریب اعراب قرآن یاد می کنند. برای توضیح این موارد به حقّ کتاب های فراوانی نگاشته شده است و اندیشمندان اسلامی به طور مفصّل به این موضوع پرداخته اند. امّا آن چه که قابل توجّه است، این است که آنان ضمن اختلاف با یکدیگر گاه وجوه اعرابی بسیار پیچیده وتکلّف آمیز ارائه نموده اند، به گونه ای که برخی از این مطالب قانع کننده به نظر نمی رسد.در این پژوهش ضمن پرداختن به جریان تفسیر نگاری در پنج قرن اوّل هجری، بیان می گردد که پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مفسّر قرآن کریم به تفسیر این کتاب الهی – یعنی بیان مفاهیم و اغراض آن – پرداخته و پس از ایشان، امام علی (ع)، سایر اهل بیت (ع) و شاگردان آن بزرگواران به این امر اقدام نموده اند و سعی می شود که بعد از مشخص نمودن مهم ترین و بحث برانگیزترین موارد مشکل اعراب در دو جزء سوم و چهارم قرآن کریم، اقوال و دیدگاه های اندیشمندان در مورد آن ها ارائه گردد و تا حدّ امکان، نظر برتر با بررسی و مقایسه، میان آرای نقل شده و نیز با توجّه به معیارهایی که در مقدّمه ذکر خواهد شد، بیان شود.

این رساله می‌کوشد شباهت‌های میان بلاغت دوران هلنیستی (330 ق. م.- 400 م.) و بلاغت اسلامی تا پیش از قرن پنجم را به تفصیل بررسی کند. کوشش‌های پراکنده‌ای که تاکنون در این زمینه انجام گرفته، عمدتاً بر آثار بلاغی ارسطو (فن شعر و فن خطابه) متمرکز بوده و محققان، از دیگر بلاغیان یونانی – رومیایی غرب باستان غفلت ورزیده‌اند. نگارنده کوشیده است با بررسی مهم‌ترین آثار بلاغی در غرب باستان و جهان اسلام درون‌مایه‌های مشترک میان این دو نظام بلاغی را نشان دهد. این پژوهش در چهار فصل تنظیم شده است: فصل نخست، به تفاوت میان بلاغت ارسطویی با بلاغت دوران هلنیستی می‌پردازد و از رهگذر بررسی این تفاوت‌ها، نشان می-دهد که آثار بلاغی ارسطو، محمل مناسبی برای تطبیق دو نظام بلاغی فراهم نمی‌آورند. در فصل دوم، پنج فضیلت سبکی «صحت دستوری کلام»، «وضوح و روشنی»، «ترسیم زنده‌ی واقعیت»، «تزیین کلام» و «تناسب» معرفی نشان داده شده است که عمده‌ی اصول بلاغت اسلامی ( که صورت‌بندی نهایی خود را در قرن هفتم و در سه حوزه‌ی معانی/ بیان/ بدیع یافته‌اند) ریشه در همین پنج فضیلت دارند. فصل سوم به مقایسه‌ی میان الگوهای ایده‌آل بلاغی در فن خطابه‌ی دوران هلنیستی و بلاغت اسلامی اختصاص دارد. در فصل چهارم، به یک نوع خاص خطابی، یعنی منافره پرداخته شده و نشان داده شده است که بلاغت اسلامی، نه تنها در زمینه‌ی فرم که حتی در زمینه‌ی اصول مربوط به محتوای شعر و اغراض آن نیز تابع یک نوع خطابی خاص (منافرات) است. مجموعه‌ی این یافته‌ها، تابعیت اصول بلاغت اسلامی را (تا پیش از قرن پنجم هجری) از فن خطابه‌ی دوران هلنیستی نشان می‌دهد.

چکیده:در پایان نامه حاضر، با تأکید بر آراء فخررازی و ملاصدرا به بررسی ماهیت کلام الهی و مسائل مربوط به آن پرداخته ایم. فخررازی، کلام الهی را از مقوله‌ی کلام نفسانی می‌داند و قائل است که این کلام ذاتی خداوند و وصفی قدیم است و همانطور که خدا عالم و مرید است، متکلم نیز هست. از نظر فخر، بحث نزول کلام الهی از چند جهت ضرورت دارد: 1) به دلیل نیاز انسان به قوانین و مقررات برای حفظ خود و اجتماع 2) ضعف عقل انسان در رسیدن به سعادت. اما ملاصدرا کلام نفسانی فخر را قبول ندارد و معتقد است صفت "تکلم" در مورد خداوند به صفت"قدرت" باز می‌گردد و کلام الهی هم به صورت صحنه‌ی جهان آفرینش و با کلمه"کن" ظاهر می‌شود و هم به صورت وحی و از طریق الفاظ و زبان پیغمبر(ص). دلیل نیاز به نزول کلام الهی را نیز ضعف عقل انسان در رسیدن به کمال نهایی و نیاز به شارع برای هدایت انسان می‌داند. هدف از اجرای این پایان نامه، بررسی مقایسه‌ای ماهیت کلام الهی و مسائل مربوط به آن مانند کیفیت نزول کلام و... از دیدگاه فخررازی و ملاصدرا است. نتیجه به دست آمده این است که در نظر هر دو اندیشمند، خداوند متکلم است جز اینکه تفسیر آنان از کلام مختلف است. در مورد سایر مسائل نیز در بعضی موارد بین این دو اندیشمند توافق، و در بعضی موارد تفاوت وجود دارد. روش گردآوری مطالب در این پایان نامه، تحلیلی و توصیفی است. کلمات کلیدی:کلام الهی، نزول کلام الهی، مراتب کلام، فخررازی، ملاصدرا.