جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دوران معاصر، نهاد علم در ایران دستخوش تغییرات فزاینده‌ای شده و مطالعه این تغییرات از منظر پیامدهایی که برای نظام دانش ایران به‌دنبال داشته از اهمیت به‌سزایی برخوردار بوده است. بی‌تردید توانمندی، توسعه و استقلال واقعی کشورها نسبت مستقیمی با توانایی آن‌ها در تولید علم و توسعه علمی- تحقیقاتی دارد و تولید، بسط و گسترش علم، تأثیر بسیار عمیقی در تمامی حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور دارد. در تحولات چند دهه اخیر، توجه ویژه‌ای به تولید علم و به‌کارگیری آن به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته علمی یا کشورهای در حال توسعه علمی، شده است. در جوامعی که تولید علم در حد مطلوب است توسعه علمی نیز ایجاد می‌شود. سوال اصلی این است که مدیریت این نهاد در کشورمان به دست مدیران علمی است یا مدیرانی غیرعلمی؟!

پروفسور حسن انصاري استاد ميهمان در موسسه مطالعات پيشرفته پرينستون امريكا است. او نسخه‌شناس، پژوهشگر، نويسنده و مدرس تاريخ انديشه و كلام اسلامي است. تحصيلات دانشگاهي را با قبولي در رشته فلسفه غرب دانشگاه تهران آغاز مي‌كند و همزمان به تحصيلاتِ حوزوي خود كه از دوران مدرسه آن را آغاز كرده بود ادامه مي‌دهد. به واسطه خانواده روحاني‌اش با علماي مختلف تهران و قم آشنايي و در مواردي نسبت خويشاوندي داشته كه از اين فرصت در راستاي غناي علمي خود بهره مي‌برد و به كسب علم از مجالس عمومي يا خصوصي برخي از برجسته‌ترين اساتيد اصول و فلسفه همت مي‌گمارد. همزمان با تحصيلات دانشگاهي، فعاليت علمي خود را در مجموعه دايره‌المعارف بزرگ اسلامي به عنوان نويسنده و ويراستار آغاز مي‌كند تا زماني كه عازم بيروت مي‌شود. يك سالي را در فضاي بيروت به مطالعه و شناخت متفكران جهان عرب طي مي‌كند و پس از بازگشت به تهران عازم پاريس و دانشگاه سوربن مي‌شود. در اين ميان البته مدتي هم در يمن به سر برده و آنجا با بسياري از منابع كهن و نسخ خطي از نزديك آشنايي جدي پيدا مي‌كند. بعد از فارغ‌التحصيلي در مقطع دكتري به برلين مي‌رود و در دانشگاهِ آنجا مشغول به تدريس مي‌شود. بعدها براي يك سخنراني به دانشگاه پرينستون امريكا دعوت مي‌شود و پس از مدتي همكاري‌اش با موسسه مطالعاتي پرينستون آغاز مي‌شود كه تاكنون ادامه يافته است. تا جايي كه از نوشته‌ها و گفته‌هاي او بر مي‌آيد، مهم‌ترين دغدغه وي، فرهنگِ ايران است؛ فرهنگي كه يك پاي در ايرانِ باستان دارد و پاي ديگر در تشيع. سراسر يادداشت‌ها، مقالات و سخنراني‌هاي او پر است از پژواك اين دغدغه كه البته با بياني علمي و غير هيجاني ارايه شده است. او در طول بيش از بيست سالي كه جلاي وطن كرده، در مهم‌ترين مراكز دانشگاهي جهان تحصيل و در عالي‌ترين رتبه‌هاي آن تدريس كرده اما هيچگاه مرعوب فضاي مسلط بر آن محافل آكادميك نشده است. استاد انصاري به عنوان يك متخصص در علوم اسلامي و شيعي كه داراي جايگاه مشخصي در نظام دانشگاهي جهان است، همچنان معتقد است سنت فكري اسلامي و شيعي و ابعاد مختلف آن، چنان كه بايد براي جامعه علمي ما شناخته نشده است و به نظر مي‌رسد بيشترين همّتِ خود را در راستاي تحقق اين مهم به كار گرفته است. متن پيش‌رو، نخستين گفت‌وگوي پروفسور حسن انصاري درباره تجربه زيستِ علمي‌شان است كه افتخار انتشارِ آن، نصيب صفحه «دين‌وفلسفه» روزنامه اعتماد شده است.

۱۱ آذرماه ۱۳۹۸، امیرحسین ترکاشوند، نویسنده کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر(ص)» و محمدعلی وطن‌دوست، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد طی مناظره و گفت‌وگوی علمی تحت عنوان «حدود شرعی حجاب؛ بازخوانی نظریه حجاب حداقلی» در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، به بررسی نظریه حجاب حداقلی پرداختند. در ابتدای این مناظره ترکاشوند اظهار کرد: میان حجاب حداکثری با عفاف رابطه تنگاتنگی وجود دارد اما باید بگویم که این ارتباط کاملاً لرزان است و ما باید از این حساسیت‌ها کم کنیم. در جامعه عصر پیامبر(ص) در خانه تک تک امامان ما در سطح جامعه زنانی وجود داشتند که غیر آزاد و غیر مسلمان بودند، تحت حکومت اسلامی زندگی می‌کردند و بر تعداد آن‌ها هم افزوده می‌شد و ما از آن‌ها به‌عنوان زنان مملوک یاد می‌کنیم. این پژوهشگر اضافه کرد: این زنان حجابشان چگونه است؟ باید گفت که هیچ یک را فقهای ما در طول تاریخ حجاب روسری، جوراب و لباس بلند برای آن‌ها قائل نبودند و می‌توانستند و بلکه مجبور بودند که روسری نداشته باشند و می‌توانستند بدون جوراب و روسری در سطح جامعه تردد کنند و در خانه ائمه ما هم حضور داشتند، برخی از آن‌ها منکوحه امامان ما بودند. ترکاشوند بیان کرد: آیا ما حق داریم که به زنان غیر آزاد در زمان پیامبر(ص) که در خانه ائمه(ع) فاقد روسری، جوراب و لباس آستین بلند بودند، بگوییم آن‌ها عفاف ندارند؟ اگر به پیش از انقلاب نگاه کنیم افراد مذهبی، افرادی را که چادری نبودند به چشم گناهکار نگاه می‌کردند. وطن‌دوست در نقد این بحث گفت: اینکه ما بیایم در محدوده حجاب شرعی صرفاً به حجاب کنیز در آن عصر استناد کنیم، نادرست است.

در ابتدای جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی‌زاده، مدیر مؤسسه فهیم، ضمن عرض خیرمقدم به حضار گفت این مؤسسه خصوصی بوده و با همکاری و مشارکت اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی تأسیس شده است و سعی بر این بوده که در آن، نگاه پیشرو نسبت به مسائل دینی وجود داشته باشد. او با بیان این که تاکنون جلسات مؤسسه را در سه قالب ارائه نظریه، بررسی کتاب و مناظره علمی برگزار کرده‌ایم، افزود: در تمام این جلسات، نگاهمان به مسأله‌ی مورد بحث، علمی بوده است و تا کنون نیز حدود صد استاد را برای ارائه نقطه نظرات‌شان دعوت کرده‌ایم و علت پایایی مؤسسه نیز در غیرسیاسی‌بودن و علمی‌بودن آن است. او تأکید کرد: در باب بحث حجاب که در این جلسه به آن خواهیم پرداخت، باید به دو نکته اشاره کنم؛ اول این‌که اصل حجاب بین اندیشمندان دینی به‌عنوان دستور دینی، مسأله‌ای غیراختلافی است و دوم این‌که وظیفه حقوقی و قانونی حکومت و دولت در باب حجاب و اجبار به آن را این‌جا مورد بررسی قرار نخواهیم داد؛ بلکه به محدوده حجاب که بین فقها از حیث نظری، اختلافی است، اشاره خواهیم کرد. البته در این جلسه هم قصد فتوادادن نداریم و ارائه فتوا به‌عهده‌ی مراجع تقلید است؛ بلکه می‌خواهیم بحث آکادمیک و نظری داشته باشیم و فتوادادن برعهده مراجع است.

این کتاب، حاصل گفت و گوی "بیژن عبدالکریمی" با "محمد رضایی" است که در آغاز عبدالکریمی خاطرنشان می‌کند: "به گمان من، حق مطلب در دعوت رضایی این است که حکومت‌گران و روشنفکران ما بیش از اندازه درگیر نزاع‌های ایدئولوژیک هستند، در حالی که باید با نگرشی مارکسی به مسائل نظر کنند و در صدد فهم ساختارهای بنیادین جامعه‌ی معاصر ایران برآیند. انتقادات این کتاب به جریان روشنفکری بی شباهت به نقدی نیست که "مارکس" به "هگل" می‌کند. از نظر "مارکس"، "هگل" به جای پا با سرش راه می‌رود. به تعبیر ساده‌تر اندیشه‌ی اکثریت فیلسوفان، اهل نظر و روشنفکران ایرانی، اندیشه‌هایی پا در هوا، سردرگم و بی ارتباط با سرنوشت عمومی جامعه‌ی ایرانی و حرکت این جامعه است. انتقاداتی که در این کتاب بر روشنفکران وارد شده عبارت است از: عدم تمایز میان حقیقت و اعتبار یا قانون و قانون‌مندی، عدم توجه به ساختارها و ساختار جهانی، فقدان نگاه تاریخی، فقدان اکترناتیو، عدم توجه به مسائل اساسی و نگاه "وبری" در برابر نگاه "مارکسی". رضایی یادآور می‌شود: "مهم‌ترین انتقاد بنده به جریان روشنفکری ایران، اعم از جریانات فکری دینی یا لائیکن ملی یا مذهبی، باهرایسم و گرایشی، این است که آن‌ها میان قانون و قانون‌مندی تمایز قائل نشده و نمی‌شوند. از زمان ظهور جریان روشنفکری (منورالفکری) در ایران حتی تا به امروز، روشنفکران ما در نظر و عمل خود همواره در حوزه و فضای مفهومی قانون حرکت کرده‌اند و قلمرو قانون‌مندی را به کلی فراموش کرده یا کم‌تر بدان توجه داشته‌اند".

پیتر ادمسن دکتری خود را در فلسفه از دانشگاه نوتردام امریکا دریافت کرد و اکنون استاد فلسفه‌های باستان و اسلامی در دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیانِ مونیخ است. او کتاب‌ها و مقالات بسیاری درباره‌ی فلسفه‌ی اسلامی منتشر کرده است، از جمله ترجمه‌ی مجموعه آثار کندی به انگلیسی و کتابی درباره‌ی فلسفه‌ی او. او همچنین مجموعه‌ی مقالاتی درباره‌ی فلسفه‌ی ابن سینا ویرایش کرده است. اما در جهان فلسفه او بیش از هر چیز به مجموعه‌ی پادکستِ پرطرفدارِ «تاریخ فلسفه بدون هیچ خلائی: History of Philosophy Without Any Gaps» شناخته شده است که تاریخ فلسفه را از پیش‌سقراطیان آغاز می‌کند و بعد با فلسفه‌ی اسلامی ادامه می‌دهد و قرار است فلسفه‌های هندی و آسیایی و دیگر سنت‌های فلسفی را نیز پوشش دهد. در این مصاحبه، ادمسن به برخی از پرسش‌های ما درباره‌ی فلسفه‌ی اسلامی به طور عام و این پروژه به طور خاص پاسخ داده است.