جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روش نظریه‌پردازی به­صورت عام و روش اکتشاف نظریة اسلامی از منابع و متون دینی به­صورت خاص از دغدغه‌های مهم پژوهشگران معاصر است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که «چگونه می‌توان از منابع و متون دینی به اکتشاف و استنباط "نظریه"‌ پرداخت؟». نویسنده با هدف ارائة روشی نو و اطمینان‌آور در این باره، با اشاره‌ای به مفروضات معرفت‌شناختی و دین‌شناختی بحث، با نگاهی کلان به نظام فکر اسلامی و با استفاده از مطالعات موردی و همچنین با به­کارگیری روش تحلیلی- فرایندی 9 ‌‌مرحله‌ای برای اکتشاف نظریة اسلامی از منابع و متون دینی اقدام کرده است. دستاوردهای مهم این مقاله عبارت­اند از: الف. ارائة مدلی جدید یا دست‌کم اصلاح‌شده از روش اجتهاد؛ ب. ارائة روشی برای استنباط نظریة اسلامی؛ ج. نگاه کلان و مجموعی داشتن به روش اجتهاد به­جای نگاه جزءنگر؛ د. توجه دادن به نقش ضوابط اسلامی حاکم بر قلمروهای گوناگون و همچنین قواعد اسلامی حاکم بر زیست انسانی در فرایند اکتشاف نظریة اسلامی.

امروزه بسیاری از مردم با کمک فناوری، چندین ساعت در طول شبانه روز از رسانه های اجتماعی استفاده می کنند؛ صرف نظر از دسترسی به اینترنت و در میان فراوانی برنامه های کاربردی، رسانه های اجتماعی- عمدتاً- برای گشت و گذار در شبکه اینترنتی، یافتن مسیرها، خرید مجازی، گفتگو با دوستان و اشتراک گذاری پیام ها مورد استفاده قرار می گیرند. در همین راستا، پژوهش حاضر تلاش نموده به این پرسش پاسخ دهد که چگونه می توان از رسانه های اجتماعی جهت آشنایی با ادیان و مذاهب مختلف، تبادل عقاید مذهبی و به طور کلی گفتگوی بین ادیان و مذاهب برای اهداف صلح آمیز هم چون کاهش میزان خشونت، قتل عام ها، نسل کشی ها و کشتارهایی که امروزه به بهانه اختلافات دینی و مذهبی شاهد آن هستیم، استفاده نمود. در این خصوص محققان علوم دینی نیز مردم سراسر جهان را تشویق می کنند با ادیان دیگر آشنا شوند؛ به نحوی که تاکنون مقاله های بسیاری درباره این موضوع نوشته شده و گفته می شود وظیفه نخبگان بحث و تبادل نظر در مورد مشکلات موجود و هدایت مردم به راه راست است؛ اما این پژوهش معتقد است اگر کاربران رسانه های اجتماعی مهارت تحلیل، ارزیابی و تولید مفاهیم و محتوای معارف دینی را دارا باشند، می توانند نقش بسزایی در انتقال باورها، تبادل آرا و نظرات اعتقادی- به دور از هر گونه تعصب- داشته باشند. به نظر می رسد تاکنون مهارت در برخورد با محصولات رسانه ای در بسیاری از کشورها آموزش داده نشده است؛ لذا به دنبال الگوی مهارت رسانه ای پاتر به سه مهارت تجزیه و تحلیل، ارزیابی و سنتز- تولید- پیام های رسانه ای اشاره شده است.

این مقاله در برابر شبهه‌ای که اخلاق قرآنی را یکسره مبتنی بر ترس از جهنم و شوق بهشت و فاقد پشتوانۀ عقلی می‌داند، سامان یافته است. این پژوهش با واکاوی آیات انگیزشی قرآن کریم و بررسی دیدگاه مفسران، با رویکردی روان‌شناسانه به کشف و استخراج ابعاد انگیزشی این نظام همت گمارده و کوشیده است نسبت و جایگاه بهشت و جهنم را در این میان به دست آورد. نتایج پژوهش نشان داد این شبهه با استقرای ناقص از آیات قرآن سامان یافته و سیری در آیات قرآن، می‌تواند مجموعه‌ای قاعده‌مند و رو به تعالی از انگیزه‌های فعل اخلاقی را بازنماید. گرایش‌های فطری، باورهای دینی، مقبولیت اجتماعی، پاداش‌های دنیایی و آخرتی، رفتار عادلانه و در نهایت حبّ عبودی، مهم‌ترین عوامل انگیزشی از منظر قرآن کریم است که در این مقاله استخراج و تبیین شد؛ در عین حال که بیم و امید نیز از ذاتیات انسان بوده، کارکردهای قابل توجه در منظومۀ انسان‌شناسی دارد.

نهج‌البلاغه کتاب سیاست، برهان، بصیرت و نماد ناب تفکر اسلامی و راهبر شئونات اخلاقی، دینی و اجتماعی مسلمانان است. این اثر سترگ در دوره معاصر از جهت شکل و محتوا در پرتو نظریات متعددی مورد بررسی قرارگرفته که نشان از وسعت جهان‌بینی نهج‌البلاغه و همگرایی با جدیدترین مکاتب و رویکردهای فکری از جمله پراگماتیسم یا مکتب اصالت عمل است. این جریان، نگرشی فلسفی با سنگ بنای تجربه و عمل‌گرایی است و در پاره‌ای موارد به سمت مصلحت‌گرایی و ابزارانگاری پیش می‌رود. بدون شک نهج‌البلاغه از جهات زیادی با یک اثر سیاسی هم‌ترازی می‌کند؛ زیرا در بسیاری از خطبه‌ها و نامه‌ها، امام علیه السلام در نقش یک حاکم و آمر، اندیشه‌های سیاسی خود را به مردم و امیران ابلاغ می‌نماید که قابلیت بررسی در پرتو مؤلفه‌های سیاسی مکتب پراگماتیسم را دارد، و عهد­نامه امام علیه السلام به مالک‌اشتر یکی از آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی بر آن است تا با جهت‌گیری علمی به جستجوی پارادایم فکری پراگماتیسم سیاسی در نامه امام علیه السلام به مالک اشتر در نهج‌البلاغه پرداخته و میزان تطابق و همخوانی و تحلیل مؤلفه‌های این جریان را مورد سنجش قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گزاره‌های ارزشی پراگماتیسم سیاسی نظیر واقع‌بینی، عمل‌گرایی و نتیجه‌گرایی در این عهدنامه به‌عنوان سه محور مهم پراگماتیسم که متناسب با مبانی نظری و تعالیم اسلام و عدل الهی است، با جلوه‌های مختلفی توسط امام علیه السلام به کار گرفته شده‌است.

گاهی فهم مخاطبان از کلام خداوند در قرآن کریم متفاوت است و گاهی نیز فهم یک فرد از آیات الهی در بستر زمان، دچار تغییر و دگرگونی می شود. سؤال این است که خاستگاه گوناگونی و دگرگونی فهم از آیات قرآن کریم چیست؟ در این نوشتار که با روش توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است، استعداد تحقیق پایان‌ناپذیر قرآن کریم، ظرفیت علمی انسان، تکامل و تطور تاریخی علوم و بینش‌های انسانی، تفاوت عرف‌های مخاطبین، تفاوت نیازهای انسان‌ها در مواجهه با قرآن کریم، لحاظ یا عدم لحاظ زمینه‌های اجتماعی آیات، اخذ دسته‌ای از آیات به ظاهر متهافت و تأویل دسته دیگر مقابل آن، تفاوت در منظر، نگاه مقصد محور به آیات، بکارگیری عقل در فهم آیات، تفسیر آیه به روایات متهافت، تفاوت در مبانی حجیت ظواهر قرآن کریم، رجوع به قرینه یا عدم رجوع به قرینه در اخذ ظواهر آیات، اختلاف قرائت و تفاوت در اعراب، از جمله خاستگاه‌های گوناگونی و دگرگونی در فهم آیات قرآن کریم به شمار آمده است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان پرداختن به اهداف کلی برنامه‌ی فلسفه برای کودکان است. این پژوهش بااستفاده از روش تحلیل محتوا انجام شد. برای تجزیه و‌ تحلیل داده‌های پژوهش از روش آنتروپی شانون استفاده شد. نمونه پژوهش شامل کتاب‌های مطالعات اجتماعی پنجم و ششم ابتدایی سال 1401-1400 بود. ابزار پژوهش، فهرست وارسی مؤلفه‌های اهداف فلسفه برای کودکان بوده‌است. نتایج نشان داد، توجه به مؤلفه‌های اهداف فلسفه برای کودکان در کتاب مطالعات ششم ابتدایی با %53 بیشتر از توجه به مؤلفه‌های اهداف فلسفه برای کودکان در محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پنجم با %47 است. بیشترین توجه به «رشد فردی و میان‌فردی» با %37 درصد و کمترین توجه به «پرورش خلاقیت» %7 درصد شده است. همچنین درصد توجه به اهداف مختلف فلسفه‌برای‌کودکان در محتوای کتاب مطالعات پنجم و ششم، توزیع یکسانی ندارد. «بهبود توانایی استدلال» %30، «پرورش درک اخلاقی» %11، «پرورش توانایی مفهوم‌یابی در تجربه» %15 را به خود اختصاص داده‌اند. به‌طورکلی کتاب مطالعات ششم، توجه بیشتری به اهداف فلسفه برای کودکان داشته است. از بین اهداف، بیشترین ضریب اهمیت، مربوط به «پرورش درک اخلاقی» و کمترین ضریب اهمیت، مربوط به «پرورش خلاقیت» است. از سوی دیگر، دو هدف «بهبود توانایی استدلال» و «پرورش توانایی مفهوم‌یابی در تجربه» ضریب اهمیت یکسانی دارند.

فتنه واقفیه از جریان‌های انحرافی مهدوی بوده که در زمان امام رضا؟ع؟ شکل گرفت. عمق این جریان و مدیریت امام در خاموش کردن آن زمینۀ این پژوهش را فراهم نمود. در این پژوهه ابتدا به تحلیل جریان واقفه و زمینه پیدایش آن پرداخته شد و در مرحله بعد به اقدامات امام در هنگامه ظهور فتنه اشاره شده و در مرحله سوم امام در زمان ظهور فتنه، با تبیین دقیق معارف امامت و مهدویت، آشکار کردن چهره سران قتنه و انگیزه آنان، بهره‌گیری از نخبگان به مقابله با آن پرداخت. در مرحله چهارم و بعد از افول فتنه، امام با بازشناسی اندیشه فتنه‌گران و پاسخ به شبهات، معرفی الگوهای دینی و تحلیل عاقبت شوم فتنه‌گران واقعی توانست این فتنه اعتقادی را خاموش کرده و جامعۀ شیعی را نجات بخشد. از همین رو این پژوهه به روش توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای به بررسی و تحلیل این مسئله پرداخته است تا الگویی جهت مواجهه با فتنه‌های اعتقادی در همانندی جریانات تاریخی باشد.