جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الرسائل العشرة»، تالیف آیة الله العظمی حضرت امام روح الله موسوی خمینی است. مباحث اصولى‌اى كه در اين اثر به آن پرداخته شده است، عبارتند از: التقيّة اين مبحث را پس از تدريس آن در سال 1373ق آنگاه كه روزهاى كمى از ايام تحصيل مانده نوشته است. اين مبحث بعد از بحث تقيه در وضو و مسح بر خفين آمده است. ظاهرا مؤلف هنگامى كه كتاب المكاسب المحرمه را نگاشت بر اين رساله تعليقه زد و در چاپ اول كتاب، حاشيه و متن با يكديگر مخلوط شد. فروع العلم الإجمالي اين رساله را مؤلف هنگام تدريس آن در سال 1375ق در هفت فرع و با همان ترتيب سيد يزدى(قدس سره) در عروه الوثقى نگاشته است. چنانچه در تقريرات شاگردان ايشان آمده، اين فروع را يك ماه قبل از انتهاى دوران تحصيل ايراد فرموده بود. آنگاه كه مباحث الفاظ در اصول فقه را به اتمام رسانيد و تدريس بخش دوم اصول را به سال بعد موكول نمود. اين رساله داراى مباحث ارزشمندى است كه تا كنون به چاپ نرسيده است و ظاهرا وقت به يارى حضرت امام (قدس سره) نيامد تا آن را بازبينى كند و همچنان به صورت چك نويس و ناقص باقى مانده است.

دغدغه‌ی اصلی در این پرونده نسخه‌ی مکتوب یعنی «روحانیت و سیاست اخلاقی در انتخابات»، مشخصاً تبعات ورود مصداقی روحانیت به انتخابات بود؛ به‌عبارت دیگر، «سیاست اخلاقی» در این‌جا نه به معنای مصطلح آن در تقسیم‌بندی کلاسیک علوم (که در آن سیاست، بخشی از اخلاقی عملی است) که صرفاً بررسی علت‌کاوانه‌ی آسیب‌های ورود بی‌پروا و مستقیم روحانیت (هم به‌معنای حقیقی و هم به‌معنای حقوقی آن) در فرایندهای انتخاباتی ـ به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب ـ و تعیین مصداق کاندیدای اصلح است. تبعات ورود مصداقی روحانیت به انتخابات مخصوصاً آن‌جا نمود بیشتری دارد که کاندیدای مورد تأیید، پس از مدتی به اصطلاح از جاده‌ی صلاح خارج شود؛ در این صورت ممکن است مردم عادی به‌دلیل تأیید این شخص توسط فلان‌روحانی دچار برخی تناقضات و شبهات شوند؛ به‌ویژه که هنوز هستند عده‌ای در محیط‌های سنتی (مثل روستاها و شهرهای کوچک) که نگاه‌های خاصی به روحانی دارند و همچنان روحانیت را ملجأ و مأوای خود می‌پندارند؛ هرچند مع الأسف این نگاه در حال کم‌رنگ شدن است. ذیل دغدغه‌ی اصلی، بحث مهم دیگری که در این پرونده به آن پرداخته شده، مشخصاً بی‌اخلاقی‌های رایج‌شده در مناظرات انتخاباتی است؛ بی‌اخلاقی‌هایی بر پایه‌ی این نگاه که هدف اصلی، حذف طرف مقابل به هر قیمتی است؛ لذا در مناظرات شاهد بودیم که بیش از آن‌که برنامه‌های رقیب مورد نقد قرار گیرند، خود رقیب مورد هجمه قرار می‌گرفت. حجج الاسلام والمسلمین آقایان کاظم قاضی‌زاده، نجف لک‌زایی، محمدتقی اسلامی، مسعود آذربایجانی، محسن الویری، حسن بوسلیکی و محمد عالم‌زاده نوری، صاحب‌نظرانی بودند که مباحثات به‌طور ویژه درباره‌ی پرونده‌ی مذکور با آن‌ها گفت‌وگو کرده است. البته باید به این نکته اشاره کرد که برخی از اساتید نام‌برده با این‌ موضوع که روحانیت به هیچ‌عنوان نباید در انتخابات ورود مصداقی داشته باشد، چندان موافق نبودند و می‌گفتند این سخن شاید درباره‌ی سطوح اول روحانیت (مراجع و اساتید تراز اول) صحیح باشد، اما هیچ ایرادی ندارد که سطوح دیگر روحانیت به‌طور مشخص به معرفی مصداق کاندیدای اصلح بپردازند. از دیگر مطالب منتشر‌شده در دوازدهمین شماره نسخه‌ی مکتوب مباحثات می‌توان به این موارد اشاره کرد: علوم اجتماعی اسلامی، دغدغه‌ی دینی انسان متدین است (گزارش مناظره‌ی حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه و دکتر گلشنی) نمایشگاه کتاب و سطح عمومی فکر ایرانی (گزارش تحلیلی انتقادی استاد رسول جعفریان از بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران) مسیحیت و اسلام راه حل روشنی برای مقابله با بحران محیط زیست ارائه نداده‌اند (گزارش مناظره‌ی پروفسور لاتور ـ فیلسوف و جامعه‌شناس فرانسوی ـ و حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا) نسخه‌ی مکتوب مباحثات همچنان در تیراژ محدود (حدود ۵۰ نسخه) منتشر می‌شود.

یازدهمین شماره نسخه مکتوب مباحثات، ویژه‌ی مطالب منتشر شده‌ی سایت در ماه‌های اسفند ۹۵ و فروردین ۹۶ است و به همین دلیل نیز نسبت به شماره‌های قبل حجم بیشتری دارد. شاید جذاب‌ترین مطلب این شماره، مصاحبه اختصاصی و تفصیلی مباحثات با آیت‌الله سید کمال حیدری باشد؛ زیرا نگر‌ش‌ها و دیدگاه‌های متفاوت او در زمینه علوم اسلامی، معمولاً جنجال‌برانگیز و خبرساز بوده است. رضا تاران (گفت‌وگو کننده) در این مصاحبه پرسش‌های مختلفی را مطرح کرده و سید کمال حیدری نیز بدون تعارف و بی‌پروا پاسخ گفته است. نقد اساسی وی به فقه موجود را می‌توان مهم‌ترین بخش این گفت‌وگو برشمرد؛ نقدی که بر سه محور «سیاه و سفید دیدن مسائل»، «کم توجهی به قرآن» و «فقدان نگرش اجتماعی» می‌چرخد. وی در بخشی از این مصاحبه می‌گوید: «اساساً آن کسی که متخصص فقه است، عالم دین نیست؛ یعنی فقه‌شناس، غیر از دین‌شناس است. فقه، تنها یکی از لوازم و مقدمات دین‌شناسی به‌معنای گسترده‌ی آن است؛ نه این‌که هرکس که فقه خواند، لزوماً همه‌ی دین را شناخته باشد! لذا از نظر ما کسی که می‌خواهد متصدّی مرجعیت شود، باید عالم معارف کلّ دین ـ و نه‌تنها عالم معارف فقهی ـ باشد». در ادامه نیز در پاسخ به این سؤال که چگونه ممکن است کسی در همه‌ی این علوم صاحب‌نظر شود می‌گوید: «شما آثار و محصولات علمی شخص را نگاه کنید؛ اگر آثارش توانست جامعیت او را ثابت کند، دیگر به این‌ که چطور این اتفاق افتاده و چند سال طول کشیده است کاری نداشته باشید؛ شاید از استعدادی برخوردار بوده که کار پنجاه سال را در ده سال انجام داده است؛ اصلاً فرض کنید به او الهام شده یا اصلاً خواب دیده! شما نتیجه و تولیدات علمی او را که مثلاً در قالب کتاب‌ها و سخنرانی‌های فراوان و متنوّع بیرون آمده است در نظر بگیرید؛ ببینید آیا در آثار او ـ که در علوم مختلف نوشته شده است ـ حرف‌های جدید، عمیق و قابل تأمل وجود دارد یا نه». گفت‌وگوی جالب دیگری که اواخر سال گذشته در سایت مباحثات منتشر شد و در این شماره نسخه مکتوب نیز آمده است، گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سید صمصام‌الدین قوامی امام جمعه پردیسان درباره‌ی اجرای پروژه ملی امامت و امارت در شهرک پردیسان قم است. پروژه‌ای که به زعم طراح آن، مدل کوچکی است از مدینه‌ی فاضله‌ی اسلامی با الگوی شیعی که فعلا به‌صورت پایلوت در حال اجراست. به گفته‌ی سید صمصام‌الدین قوامی در این طرح «هر مسجدی با امام و امتش، یک جمهوری اسلامی در مقیاسی کوچک است؛ همه مسئولان منتخب مردم هستند. ولی فقیه در این مقیاس کوچک، همان امام جماعت مسجد است. مأمومین و مردم محله، امت هستند. شورای امر به معروف مسجد، همان قوه قضائیه است؛ شورای اجرائی‌اش کابینه محله و هیئت امنایش به منزله قوه مقننه». گزارش سخنرانی سه‌تن از فضلای حوزه‌ی علمیه‌ی قم در همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر» که به همت انجمن علوم سیاسی ایران در تهران برگزار شد نیز در این شماره مکتوب مباحثات منتشر شده است. در این همایش حجج اسلام والمسلمین سروش محلاتی، سید علی میرموسوی و نجف لک‌زایی به ایراد سخن پرداختند. موضوع سخنرانی‌ها هم عبارت بود از: «تقلیل در تنوع آرا، شجاعت بیان و پویایی نظر؛ عوامل اصلی رکود اندیشه سیاسی در حوزه» (سروش محلاتی)؛ «در پرتو پسااسلام‌گرایی نوعی نایینی‌گرایی جدید در حال رخ‌دادن است» (سیدعلی میرموسوی)؛ «پرداختن به اندیشه سیاسی حوزه بر عهده خود حوزه است» (نجف لک‌زایی). از دیگر مطالب مهم منتشرشده در این شماره می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: «اصول فقه موجود، محور معینی ندارد»؛ سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین علیدوست در پیش اجلاسیه‌ی «اصول فقه، ساختار جدید با توسعه گستره». «آقای بروجردی مباحث الفاظ اصول را از جنس مباحث لغوی می‌دانسته‌اند»؛ سخنرانی آیت‌الله محسن اراکی در کمیسیون اصولی پیش نشست آیت‌الله‌العظمی بروجردی. «با چالش فن و فساد چه کنیم؟»؛ یادداشت انتقادی استاد رسول جعفریان درباره‌ی حواشی تمام‌نشدنی پیرامون فضای مجازی. «زمینه‌ها و دلالت‌های اجتماعی طرح و تطور ایده ولایت فقیه»؛ سخنرانی علی‌اشرف فتحی در دانشگاه تهران. «زمینه‌سازی ظهور با ایجاد تشتت میان مسلمانان»؛ گزارش و نقد کتاب «بازگشت به اسلام» نوشته منصور هاشمی خراسانی (سید مرتضی ابطحی). «سید جلال‌الدین آشتیانی از نگاه سید هادی خسروشاهی»؛ معرفی کتاب «سید جلال آشتیانی: نهضت مقاومت ملی و جمعیت متاع» (سید هادی طباطبایی). «آیا اعتراض مراجع تقلید، بانکداری را اسلامی خواهد کرد؟» (حسن اجرایی). «ویژگی‌های علمی اخلاقی مدرس صالح»؛ یادداشتی به‌مناسبت درگذشت مرحوم آیت‌الله سید حسن صالحی؛ استاد با سابقه و نامدار حوزه علمیه مشهد (دکتر سیدعلیرضا واسعی). گفتنی است نسخه مکتوب مباحثات همچنان در شمارگان محدود چاپ و صرفاً برای مراکز مهم حوزوی و دانشگاهی و نیز برخی اساتید و فضلا ارسال می‌شود.

از منظر جامعه‌شناسی سیاسی، اگر روحانیت را مهم‌ترین جریان شکل‌دهنده‌ی انقلاب ۵۷ و – به تبع آن – نظام سیاسی جمهوری اسلامی بدانیم، ادعای گزافی نیست‌. از همین‌رو تحلیل کنشگری این جریان در فضای سیاسی ایران و تبیین تأثیر آن بر – یا تأثر آن از – رویدادهای سیاسی و اجتماعی، برای علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی سیاسی ایران ضروری می‌نماید. از این نگاه، انتخابات ریاست جمهوری اخیر یکی از رویدادهای مهم به‌شمار می‌آید؛ از یک‌سو رقابت اصلی میان دو کاندیدای روحانی بود و از سوی دیگر نهاد روحانیت نیز در رابطه با حضور یا عدم حضور فعال در عرصه‌ی انتخابات یا حمایت و عدم حمایت از کاندیدایی خاص، با چالش‌ها و چنددستگی‌های کم‌سابقه‌ای مواجه شد. در پرونده ویژه‌ی این نسخه‌ی مکتوب «مباحثات» یازده تن از اساتید حوزه و دانشگاه (از جمله تقی آزاد ارمکی، داود فیرحی، علیرضا شجاعی زند و احمد رهدار) در گفتارهایی جداگانه و از منظرهای تخصصی خود به تحلیل موضوع فوق‌الذکر پرداخته‌اند. عناوین برخی دیگر از مطالب منتشرشده در سیزدهمین شماره نسخه مکتوب مباحثات عبارتند از: حوزویان و تکرار عبرت‌های انتخاباتی (یادداشتی از احمد نجمی در نقد سیاست‌ورزی روحانیت در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری)؛ مسأله دینداری نسل نو و توصیه‌های آیت‌الله‌العظمی سیستانی (گزارش آیت‌الله سید منیر خباز از دیدارش با مرجع نجف؛ ترجمه سید مرتضی ابطحی)؛ دل‌نوشته‌ای در فراسوی انتخابات (یادداشت انتقادی حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا درباره رفتار انتخاباتی برخی نهادهای حوزوی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری)؛ به حیطه‌ای که در آن تخصص نداریم ورود نکنیم (یادداشتی از استاد سید ابوالقاسم حسینی ژرفا در نقد نظر محمدجواد لاریجانی درباره‌ی ربنای استاد شجریان)؛ ترور امیرالمؤمنین(ع) نتیجه جهل مقدس بود (گزارش دویست و نود و پنجمین شب از شب‌های بخارا؛ با سخنرانی آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد و حجج اسلام عبدالمجید معادیخواه و محمدعلی مهدوی راد)؛ چرا آخوند خراسانی از سیستمی که مذهبی نبود طرفداری کرد؟ (گزارش نشست تخصصی نقد و بررسی کتاب «آخوند خراسانی و انقلاب مشروطه» با حضور مؤلف کتاب دکتر محمد فرزانه استاد دانشگاه شیکاگو). حجم این نسخه مکتوب به دلیل تأخیر یک‌ماهه در انتشار، حدود ۱۷۰ صفحه است که همچنان در شمارگان محدود و برای بیوت مراجع عظام، برخی فضلا و صاحب‌نظران و نیز تعدادی از مراکز حوزوی و دانشگاهی ارسال می‌شود.

كتاب «الرسائل العشر» مجموعه‌ اى از تأليفات كلامى، فقهى و تفسيرى شيخ طوسى مى‌ باشد. اگر چه نام رساله‌ ها و كتب موجود در آن در فهرست شيخ و رجال نجاشی و ساير كتب تراجم به صورت مجزا ذكر شده‌ اند اما نام كتاب «الرسائل العشر» در هيچ كدام از اين منابع ديده نمى‌ شود. بنظر مى‌ رسد كه اين مجموعه توسط محقق ارجمند واعظ زاده خراسانی پس از سال ۱۴۰۳ ق گردآورى و با اين نام منتشر شده است. اين مجموعه شامل ۵ كتاب كلامى و ۵ كتاب فقهى مى‌ باشد.

«الرسائل الشجرة الإلهية في علوم الحقائق الربانية» اثر شمس‌ الدين محمد بن محمود شهرزورى، كتابى است در موضوع اخلاق فلسفى كه به زبان عربى در قرن هفتم هجرى نوشته شده است. در مقدمه مصحح، توضيحات كامل و مفصلى پيرامون محتواى رساله‌ هاى كتاب ارائه گرديده است. این کتاب تحت عنوان «فی العلوم الالهیة و الاسرار الربانیة» تنظیم شده است.

«الرسائل الشجرة الإلهية في علوم الحقائق الربانية» اثر شمس‌ الدين محمد بن محمود شهرزورى، كتابى است در موضوع اخلاق فلسفى كه به زبان عربى در قرن هفتم هجرى نوشته شده است. در مقدمه مصحح، توضيحات كامل و مفصلى پيرامون محتواى رساله‌ هاى كتاب ارائه گرديده است این کتاب تحت عنوان «في ماهية الشجرة و تفاصيل العلوم الآلية المنطقية» در يك مقدمه و دو قسم تنظيم شده است. مقدمه در سه فصل است: فصل اوّل، كه بسيار مختصر است، در واقع توضيحى است بر سبب نام گذارى كتاب به «الشجرة الإلهية». در اين اثر، علم حكمت الهى به درخت تشبيه شده است. درخت حكمت به مثل، داراى ريشه، تنه و شاخه است. به لحاظ تعليم و تعلّم، علوم زبان و ادب همچون ريشه آن شجره الهى و منطق تنه آن، و حكمت الهى به مانند شاخه، بر آن ريشه و تنه روييده است. اما به لحاظ حقيقت و واقعيت خارجى، موضوع به عكس است، يعنى واجب الوجود كه حكمت الهى، علم معرفت اوست، اصل و ريشه است و همه بر او قائمند. در اين تشبيه و تمثيل، شهرزورى جايگاه والايى براى علوم لغت و زبان قائل شده است و در عين حال از اين تشبيه، رابطه عميقى بين منطق و زبان‌ شناسى برقرار مى‌ گردد كه شايسته مطالعه و بررسى است. فصل دوم كه چيستى منطق، جهت نياز به آن، طرح كلى مباحث منطقى و پيوستگى اجزاى آن به يكديگر، در آن به روشنى تبيين شده است، به حقيقت، توضيحى است بر چرايى دو بخشى بودن منطق. در فصل سوم، ابتدا به تبيين موضوع منطق كه معقولات ثانيه يا تعبيرى كه شهرزورى با نقل نظر ديگران، ترجيح داده، يعنى «معلومات تصورى و تصديقى» و در نهايت «موصل تصورى» و «موصل تصديقى» يا «اقوال شارحه» و «حجت» پرداخته است. در اين فصل مجدداً مباحثى از تصور و تصديق و رابطه لفظ و معنى به اختصار بيان شده است.

«الرسائل الشجرة الإلهية في علوم الحقائق الربانية» اثر شمس‌ الدين محمد بن محمود شهرزورى، كتابى است در موضوع اخلاق فلسفى كه به زبان عربى در قرن هفتم هجرى نوشته شده است. در مقدمه مصحح، توضيحات كامل و مفصلى پيرامون محتواى رساله‌ هاى كتاب ارائه گرديده است. این کتاب تحت عنوان فی العلوم الطبیعیة تنظیم شده است.