جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين كتاب مشتمل بر سه مجلس مجادله است كه مجلس اول و سوم در خانه سيد محسن بن محمد رضوي قمي مشهدي و مجلس دوم در مدرسه سلطان شاهرخ ميان شيخ محمد عربي و هروي اتفاق افتاده است، اين هروي از كيچ و مكران بوده و نزديك شصت سال در هرات ساكن شده ومذهب اهل تسنن داشته و چون اسم شيخ عربي مجاور در مشهد را شنيده با خال سيد محسن از هرات به خراسان مسافرت و پس از سه مجلس مباحثه عاقبت مذهب تشيع را اختيار كرده است. تحرير سه مجلس مناظره و گفتگوي مذهبي او است با فاضل هروي در مشهد رضوي - اين مناظره بدرخواست ميزبان سيد محسن بن محمد رضوي قمي در سال 878 صورت گرفته است. (مهدي ولايي) ابن ابي جمهور احسائي با دانشمندي سني بنام هروي در خانه سيد مير محسن بن محمد رضوي قمي كه ميزبان هر دو بود بدرخواست او در شهر طوس بسال 878 قمري در سه مجلس مناظره نمود و در باره امامت علي (ع) ‌و ابوبكر با او گفتگو كرد در اين گفتگو نكته هاي تاريخي فراواني ديده ميشود و سرانجام احسائي دانشمند هروي را مجاب كرد و قاضي شوشتري برخي از اين گفتگو را در مجالس المومنين در شرح حال احسائي بفارسي ترجمه كرده است. بسال هشتصد و هفتاد و هشت در مشهد رضوي بين محمد بن جمهور احساوي و يك مرد هروي مناظره و جدال مذهبي باين شرح اتفاق افتاده. چنانكه ازصدر كتاب بر مي آيد اين جمهور بگاهي كه در مشهد منزل داشت در منزل محسن بن محمد رضوي ميزيست و مردمان شهر براي تعلم فقه و كلام بنزد او مي آمدند بروزي خال محسن ازهرات افغان بنزد محسن فرود آمد و گفت چون فضل اينمرد عرب (= اين جهور) را شنيده بودم از هرات بديدار او آمدم و در ظرف فردا يا پس فردا بعقب من كسي ديگر ازهرات ميرسد گر چه او از اهل كيج و مكران است ولي بحدود شصت سال است كه در هرات زيسته و درين مدت علم آموخته و از بزرگان علم و از اهل تسنن است و در مذاهب غور كرده و با صاحب اغلب مذاهب بگفت و شنود و بحث نشسته و ايستاده است. صاحبخانه چون اين شنيد روبا بن جمهور كرد و گفت: چون خال من محسن ميهمان منست اين مرد نيز ميهمان من خواهد بود حال رأي تو چيست آيا حاضري كه او با تو بسخن آيد و به بحث و مناظرت نشنيد يا آنكه ازين كار سرباز مي زني اين جمهور مي گويد در جواب او گفتم با بحث با او حاضرم. بالنتيجه صاحبخانه مجلس براي اينكار ترتيب مي دهد و طلبه و اهل علم درين مجلس مي آيند. مجلس اول: پس از آشنائي بحث در امامت علي عليه السلام (در منزل محسن) مجلس دوم: در مسجد شاهرخ بجنب قبر امام رضا (بوقتي كه ابن جمهور صاحبخانه براي زيارت رفته بودند و بعد بمدرسه در آمده بودند و در آنجا هروي را در مجلس درس ملا غانم ديده بودند و هروي از ابن جمهور درباره تعيين نسب ولدالزنا سؤالي نپود). مجلس سوم: اين مجلس روز جمعه اتفاق افتاد و محل آن منزل محسن بود (در وقتي كه خانه خالي از مردم بود) درين روز او رأي و نظر درباره خلفا خواست. (عبدالله انوار) شامل سه مجلس مناظره است که ميان مؤلف و فاضل هروي در سال 878 يا 887 ق در بحث امامت و مسائل اعتقادي شيعه برگزار شده، مجلس اول و سوم در منزل سيد محسن بن محمد رضوي قمي بوده و مجلس دوم در مدرسه سلطان شاه رخ تشکيل شده است، مؤلف در ديباچه رساله شرح مقدمات و خصوصيات ملاقات خويش را ذكر كرده و به درخواست بعضي به تدوين اين مجالس پرداخته است نام اين رساله در الذريعه به نام مناظرة ابن ابي جمهور آمده است. احسائي در اين رساله داستان مناظرة خود را در خراسان با ملاي هروي بدرخواست يكي از معاصران خود و سخنان خود و هروي را در پاسخ و رد يكديگر بتفصيل نقل كرده است. مقدمه مناظره را در ديباچه بدينگونه در 878 كه در مشهد رضا (ع) مجاور و با سيد محسن بن محمد باقر رضوي يكي از اعيان آن شهر همخانه بودم و با جمعي از مردم مشهد بحث كلام و فقه داشتم، و اين سيد محسن كه از سالها پيش براي تحصيل علم به هراة مهاجرت كرده بود، بر ما وارد شد، و گفت يكي از علماء بزرگ و مبرز سني مذهب هراة كه از مردم كش و مكران است و نزديك به 60 سال است كه در هراة اقامت دارد؛ عازم به مشهد رضا (ع) است تا با اين دانشمند عربي (مقصود اين ابي جمهور است) ملاقات و مناظره كند، سيد محسن و دائي او به استقبال عالم هروي رفتند و او را بعنوان ميهمان به خانه آوردند و سيد در خانه خود مجلسي آراست و جمعي از طلاب و اشراف و سادات را بدان مجلس دعوت كرد. من را با هروي سه بار و در سه جلسه مناظره اتفاق افتاد و نخستين آنها جلسه اي در روز ميهماني بزرگ خانه سيد بود». احسائي تفصيل مجلس اول و دوم و سوم، سخناني را در اين مجلس درباره امامت بلا فصل حضرت علي (ع) با هروي گفته و شنيده نقل كرده است. مجلس دوم مناظره آنان روز دهم ذي حجه در مدرسه سلطان شاهرخ و مجلس سوم بار ديگر در خانه سيد محسن بوده و در پايان اين مجلس سوم سخن از كرامات ظاهره از حائر حسيني (ع) رفته و ملاي هروي در انجام مذاكرات، پذيرفته است كه اگر كرامات مزبور درست باشد، مذهب اهل تسنن را ترك گويد. شيخ حرعاملي از اين رساله با عنوان «بعضي از مناظرات احسائي با عامه» ياد كرده و در صدر و ذيل نسخه حاضر تصريح شده كه نام رساله «المباحثه بين المحق و المبطل» است. در صدر نسخه چنين نوشته: هذه الرساله الموسومه بالمباحثه بين المحق و المبطل من كلام الشيخ الافضل الاكمل اعلم العلماء و ابلغ البلغاء و افصح الفصحاء. ابن ابي جمهور با دانشمندي سني در خانه همان سيد مير محسن بن محمد رضوي قمي كه ميزبان هر دو بود و بدرخواست او در شهر طوس بسال 878 در سه مجلس مناظره نمود و درباره امامت علي (ع) و ابوبكر با او گفتگو كرد. دومين در مدرسه سلطان شاهرخ در بود ملاعانم مدرس بوده است. ايندانشمند هروي از مردم كيژ (كيش) و مكران بوده و نزديك بشصت سال در هري ميزيست و بادائي همان قمي از هرات آمده بود تا در طوس احسائي را ببيند چون آوازه دانشش بدانجا رسيده بود. در اين گفتگو دانشمند هروي سرانجام خاموشي گزيد و پاسخي نتوانست بگويد. احسائي در آن از دانشمندان شيعي مانند مفيد و رضي و مرتضي و شيخ طوسي و طبرسي و علامه حلي و سيد شريف و ركن الدين گرگاني و نصيرالدين كاشي ياد ميكند و نكته هاي تاريخي فراواني در آن هست. احسائي ميگويد كه من اكنون نزديك بچهل سال دارم (ش 2/944 گ 52ب و ش 7/878 گ 90 الف) پس او نزديك بسال 838 زاده شد و ميدانيم كه تا 904 زنده بود. درباره نادرست بودن خلافت عمر سخن او و هروي تا بجائي كشيد كه شنونده اي حيدري كه در آن انجمن بود گفت: «و الله راست ميگويد شيخ عرب. اگر مرد صحبت پيغمبر كرده بود بيست سال، و اوبي ادب؛ خر ميشود» سپس خود احسائي آنرا چنين ترجمه كرد: «و الله صدق الشيخ العربي. اذا كان رجل يصحب رسول الله ص، عشرين سنة، و هو بلا ادب؛ يكون حمارا» (ش 2/944 گ 51ب و س 7/878 گ 89 الف كه تنها همان عبارت تازي را دارد) خود احسائي اين سه گفتگو را بدرخواست كسي گرد آورده بساخت اين رساله در آورد. شوشتري در مجالس المومنين در سرگذشت همين احسائي پاره اي از اين گفتگو را بپارسي آورد حلال الدين محمد بن محمد كاشاني آنرا بپارسي كرد و در 19 شعبان 1001 در هند آنرا بپايان رساند (فهرست كتابخانه بهار هند ج 1 ش 114 ص 88). (محمد تقي دانش پژوه) مناظره ابن ابي جمهور احسائي با ملاي سني هراتي در مشهد رساله، مناظره ابن ابي جمهور با فاضل هروي سني در مشهد مقدس رضوي و در منزل «سيد قمي» است. اين مناظره در سه مجلس انجام گرفته است: مجلس اول: درباره پيشوايي امير مؤمنان علي عليه السلام است، مجلس دوم: در مدرسه منعقد شد و به طعن قرطاس و غيره ختم شده، مجلس سوم: درباره كارهاي فريبكارانه در امر خلافت و برخي از مطاعن است. اين مناظره (به ضبط كشف الحجب و الذريعه) در سال 887ق. يا (به ضبط نسخه كهن مرعشي 2/6896 مورخ 995ق. و متن چاپي و تراجم الرجال) در سال 878ق. واقع شده است. متن اين مناظره در كتاب «المناظرات في الامامة» (به عنوان رساله شصتم) به تحقيق عبدالله حسن در سال 1415ق. در قم در سلسله انتشارات انوار الهدي به چاپ رسيده و قبل ار آن نيز با عنوان «مناظرة بين الغروي و الهروي» در سال 1397ق. چاپ شده است. قاضي نورالله شوشوتري در «مجالس المؤمنين» گزيده اي از اين مجالس را به فارسي برگردانده و نقل كرده است و «نوروز علي سطامي» و «جلال الدين محمد بن محمد كاشاني» (قرن11ق.) و «سيد جعفر موسوي اصفهاني» (-1158ق) نيز اين مناظره را به فارسي ترجمه كرده اند. مناظرة لطيفه جرت بين ابن ابي جمهور و بين العالم الهروي في مساله الامامة، و بعض المسائل الاعتقاديه لليعه الامامية، في ثلاثه مجالس، المجلس الاول و الثالث كان في بيت السيد النقيب السيد محسن بن محمد الرضوي القمي، و المجلس الثاني في مدرسه السلطان شاه رخ و وقعت المناظره في سنة 878ه، و دونها المولف بطلب من بعض الاشخاص. (موسوي بجنوردي، حسن) آغاز كتاب: بسمله الحمدلله حق حمده و الصلوة علي سيدنا محمد وآله سالتني اطال الله بقاک عما کان بيني و بين المروي ثمان وسبعين و ثمانمائة مجاوراً بمشهد الرضا عليه السلام وکان منزلي بمنزل السيد ... محسن بن محمد الرضوي القمي انجام كتاب: وهذا ما کان بيني وبينه من المجادلة حالة المحاورة علي الاستقصار والحمدلله رب العالمين علي اظهار الحق وابطال الباطل ... وصلي الله علي محمد واهل بيته الطاهرين. [نشريه 7/539؛ مجلس شورا 10/824؛ (امل الآمل بتصحيح و تحقيق سيد احمد حسني 2؛ كني القاب قمي 187) ؛ التراث العربي 5/231؛ آية الله فاضل خوانساري 3/112؛ فهرست آستان قدس 4/258؛ مرعشي 13/76و 18/89 و 31/60 و 37/107؛ الذريعة 22/285؛ ريحانة الأدب 7/331؛ امام صادق قزوين 1/388؛ كتابخانه وزيري 4/1247؛ كتابخانه ملك 5/332؛ ملي 10/578؛ مجلس شورا 4/132؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1353؛ دانشگاه تهران 3/625 و 11/2058 و 11/2163 و 8/707؛ كتابخانه ملك 5/96؛ مكتبة امير المومنين 4/225 و 4/397] شرح و حواشي: مناظرة ابن ابي جمهور (ترجمه) موسوي اصفهاني، جعفر بن حسين (1090-1158) مناظرة ابن ابي جمهور (ترجمه) كاشاني، محمد بن محمد (-11) مناظرة ابن ابي جمهور (ترجمه) شريف حسيني، محمد اشرف بن علي نقي اقدس (-11)

در پاسخ گفته هاي (هنري مارتن) پادري انگيسي پيرامون قرآن كريم و دين اسلام و حضرت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم، در كتابي كه آنرا (ميزان الحق) ناميده است. اين كتاب داراي هشت فصل مي باشد و شب بيست و چهارم محرم 1303 پايان يافته است. (سيد احمد اشكوري) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين. . چون جمعي از اهل علم سؤالي نموده بودند و جواب آن لازم بود. انجام كتاب: از روي حقيقت طالب حق باشند و خالي از غرض و عناد و صاحب انصاف باشند كفايت مي كند. [مرعشي 7/242؛ فهرستوارع منزوي 9/610]

مناظره اي است بين «سيد» و «دانشمند» در اثبات برتري سيد عالم بر عالم عام در صورت تساوي همه ويژگيها. مؤلف ثابت مي كند كه اگر در يك زمان و مكان دو عالم بود، يكي سيد و ديگري عام، و از همه نظر با هم برابر بودند، به دليل شرف انتساب عالم سيد رياست عامه به وي مي رسد. شايد همان «مناظره دانشمند و سيد» باشد كه آقابزرگ از آن نيز ياد كرده است. [اهدائي رهبر4-2]

رساله اي است در علم كلام و در توحيد به بحث پرداخته است، بر اين رساله شرحهاي گوناگوني نگاشته شده و همراه با شرحهاي مختلف به چاپ رسيده است. (سيد محمود مرعشي) از ايمان و كباير آغاز و ميرسد به فرقه شقي و سعيد (دانش پژوه و علمي انواري) رساله مختصري است در بيان اعتقادات راجع به توحيد و نبوت و معاد از ابوحنيفه. (ابوالفضل حافظيان) رسالة مشهورة في عقائد أةل السنة، اعتني بها علماؤهم فكتبوا عليها شروحاً و حاشية. (موسوي بجنوردي، حسن) آغاز كتاب: قال امامنا و مقتدانا ... اصل التوحيد و ما يصح الاعتماد عليه يجب أن يقول، آمنت بالله و باليوم الآخر و ملائكته و كتبه و رسله و البعث بعد الموت. انجام كتاب: و سائر علامات يوم القيامة علي ما وردت به الاخبار الصحيحة حق كائن و الله يهدي من يشاء إلي صراط المستقيم. [مرعشي 33/389 و 37/90؛ كشف الظنون: 2/1287؛ مجلس سنا 1/275؛ علامه طباطبائي 1/30؛ فيلم دانشگاه 1/733؛ دانشگاه تهران 16/157 و 17/256 و 16/435؛ نسخه پژوهي 3/96؛ نشريه 9/29 و 8/242 و 11/472 و 11/586 و 11/597 و 11/625 و 11/635؛ رايانه ملي ص 804؛ شورا 1/82/33؛ الاوقاف العامة موصل 2/29 و 3/197؛ خزانه مفتي 5/20 و 5/30] شرح و حواشي: فقه اكبر (منظوم) (-) شرح الفقه الاكبر (-) الضوء الأكثر في فقه الأكبر (-) الفقه الاكبر (ترجمه) (-) الروض الازهر في شرح الفقه الاكبر (ترجمه) (-) الحكمة النبوية في شرح الفقه الاكبر لابي حنيفة (-) شرح الفقه الاكبر سمرقندي، نصر بن محمد (-375) شرح الفقه الاكبر ابن كمال پاشا، احمد بن سليمان (-940) شرح الفقه الاكبر = شرح الامالي مغنيساوي، احمد بن محمد (-1000) شرح الفقه الاكبر خطيب زاده، محمد بن ابراهيم (-901) مختصر الحكمة النبوية سمرقندي، اسحاق بن محمد (-342) الارشاد في شرح الفقه الاكبر لابي حنيفة بابرتي، محمد بن محمد (714-786) نظم كتاب الفقه الاكبر شريفي، ابراهيم بن حسام الدين (980-1016) شرح الفقه الاكبر خاطر، اسماعيل بن اسحاق (-) شرح الفقه الاكبر رشيد، محمد بن اسماعيل (-768) الفقه الاكبر (ترجمه) قورد افندي، محمد بن عمر (-996) منح الروض الازهر في شرح الفقه الاكبر قاري هروي، علي بن سلطان محمد (-1014) شرح الفقه الاكبر سينوبي، الياس بن ابراهيم (-891) العقائد (منظومة في) = نظم اللآلي زنجاني، اسحاق بن حسن (-1100) الفقه الاكبر (ترجمه) قاضي زاده علمي افندي، احمد (-1040) الفقه الاكبر (ترجمه) مفيد، اسماعيل بن علي (1132-1217) المنح الروض الازهر في شرح الفقه الاكبر (ترجمه) لاله زاري، محمد طاهر بن محمد (-1204) شرح الفقه الاكبر قسطموني، ابراهيم بن حسن (-1260) نور الانوار في شرح الفقه الاكبر كشفي، احمد بن ابي بكر (-1160) شرح منظومة العقائد = شرح نظم اللآلي توقادي، احمد بن احمد (-12) القول الفصل في شرح الفقه الاكبر بايرامي، محمد بن لطف الله (-956)

از محمد بن عبدالفتاح تنكابني كه در چاشت روز پنجشنبه 14 جمادي الثاني 1102 بعربي ساخته است. در چهار مقصد است (صانع، نبوت، امامت، معاد جسماني) سومين مقصد آن بيشتر كتاب است و آن سه مقصد ديگر رويهم نه برگ نسخه ما ميشود. نام كتاب در آغاز و نام مؤلف و تاريخ در پايان آمده است. (دانش پژوه) مباحث نسبتا مفصلي است در اصول دين با نقل اقوال بزرگان اين فن استدلال فراوان مشتمل بر چهار مقصد با اين عناوين: المقصد الاول: فيما يتعلق بالصانع، داراي پنج مبحث المقصد الثاني: في نبوة نبينا صلي الله عليه و اله المقصد الثالث: في الامامة، مشتمل بر شش فصل و مفصلترين بحث اين كتاب مي باشد المقصد الرابع: مجمل من المعاد الجسماني از محمد بن عبدالفتاح تنكابني معروف به سراب داراي چند مقصد. سراب قسمت اعظم كتاب را به اثبات امامت بلافصل اميرالمؤمنين علي (ع (از مآخذ اهل سنت) اختصاص داده و تنها چند مبحث كوتاه را در آغاز به اثبات صانع و نبوت خاصه و در پايان به معاد جسماني واثبات امامت بقيه امامان اثنا عشر اختصاص داده ودر 1101 تأليف كتاب را به پايان رسانيده است. مؤلف از حاشيه خود بر محاكمات ياد كرده و كاتب چند سطر از حاشيه او را بر محاكمات در حاشيه مبحث معاد (ص 223 اين نسخه) آورده است (1). تنكابني تاريخ سقيفه و اسناد و روايات آن را (از طريق سني و شيعي) با دقت و با شيوه اي خاص بررسي ميكند. نسخه شماره 4047 دانشگاه. اين كتاب در امامت بتفصيل و در مباحث توحيد و نبوت با جمال بحث كرده در 1102 هجري بپايان رسانيده و داراي سه مقصد است: مقصد اول - متعلق بالصانع مقصد دوم - نبوت مقصد سوم - امامت نگارشي است از كلام بتازي از محمد بن عبدالفتاح تنكابني. (محمد تقي دانش پژوه) رساله اي متوسط در عقايد شيعه که درچهار مقصد توحيد، نبوت، امامت و معاد تنظيم شده و «هرمقصدي شامل مباحث و فصول» و درمبحث امامت به تفصيل و تحقيق پرداخته، اين رساله در روز پنجشنبه چهاردهم جمادي الثاني 1102 ق بپايان رسيده است. در الذريعه جلد 12 صفحه 203 تاريخ تأليف كتاب را از نسخه نقل فرموده كه سال 1103 مي باشد و مؤلف مشهور به سراب است. (آية الله فقيه امامي) و موضوع كتاب در اصول دين و خصوصاً در اثبات امامت و مذهب شيعه است و در سال 1102 تأليف شده (نخجواني‌، محمد) از محمد بن عبدالفتاح تنكابني معروف به سراب داراي چند مقصد. سراب قسمت اعظم كتاب را به اثبات امامت بلافصل اميرالمؤمنين علي (ع (از مآخذ اهل سنت) اختصاص داده و تنها چند مبحث كوتاه را در آغاز به اثبات صانع و نبوت خاصه و در پايان به معاد جسماني واثبات امامت بقيه امامان اثنا عشر اختصاص داده ودر 1101 تأليف كتاب را به پايان رسانيده است. مؤلف از حاشيه خود بر محاكمات ياد كرده و كاتب چند سطر از حاشيه او را بر محاكمات در حاشيه مبحث معاد (ص 223 اين نسخه) آورده است (1). تنكابني تاريخ سقيفه و اسناد و روايات آن را (از طريق سني و شيعي) با دقت و با شيوه اي خاص بررسي ميكند. نسخه شماره 4047 دانشگاه. كتاب استدلالي در بيان كلام شيعي است. تنظيم شده در 4 مقصد: المقصد الاول: فيما بتعلق بالصانع، در 5 مبحث: المبحث الاول: في علمه و قدرته و عدله و توحيده علي وجه مجمل. المبحث الثالث: في ان علمه تعالي عين ذاته. المبحث الرابع: في ان وجوده تعالي عين ذاته. المبحث الخامس: في ان الموجود مشترك معنوي بين الواجب و الممكن. المقصد الثاني: مختصر في نبوة انبياء. المقصد الثالث: في الامامة. المقصد الرابع: في المعاد. «حكيم» [عكسي مركز احياء ميراث اسلامي 3/39؛ التراث العربي 3/198؛ علامه طباطبايي 2/173؛ مجلس شورا 24/434 و 10/1443و 16/362 و 32/335؛ مدرسه خيرات خان ص 1745؛ الذريعة 12/203؛ دانشگاه تهران 10/1991؛ سريزدي 1/232؛ مكتبة الزهراء ص 87؛ نشريه 4/337 و 4/440؛ اهدائي به آستان قدس ص 323 و 377؛ شيخ علي حيدر 2/308؛ تربيت ص 87؛ مجلس 3484؛ رايانه آستان قدس؛ شورا 1/207/29؛ دنا 6/160-161؛ التراث العربي المخلوط 6/404-405؛ معجم التراث الكلامي 3/583]

مؤلف در مقدمه كتاب گويد كه روزي كتاب «ميزان الحق» تأليف يادري فند را كه در اعتقادات مسيحي و رد اسلام بوده ملاحظه كرده، وكتاب حاضر را در رد مدعاي وي نگاشته است. مؤلف كتابش را در چند باب تنظيم نموده و در هر باب مطالب پادري را با عنوان «قوله» نقل و سپس رد مي كند. (صدرائي خوئي، علي) [ميراث مشترك ايران و هند 1/233]