جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر و شان نزول آیه تبلیغ مورد اختلاف مفسران فریقین است. مفسران شیعه با استناد به آیات دیگر قرآن و روایات تفسیری، آیه را مرتبط با امامت امام علی (ع) در روز غدیر خم می دانند اما جمعی از مفسران اهل سنت درباره تفسیر و شان نزول آیه، دارای دیدگاه های متعددی می باشند و در این زمینه چندین شان نزول را برای آیه تبلیغ بیان کرده اند. مقاله حاضر ضمن بیان دیدگاه های تفسیری فخر رازی، سیوطی، الوسی و زحیلی، از مفسران اهل سنت، به بررسی آنها می پردازد. اقوال آنان در تفسیر آیه تبلیغ مردد میان: حراست از پیامبر اکرم (ص) توسط عباس، اظهار عیب جویی و بیان لغزش های یهود، ابلاغ مطلق اوامر الهی و جانشینی حضرت علی (ص) می باشد.

ویلفرد مادلونگ نویسندۀ کتاب «جانشینی حضرت محمد(ص)» مستشرقی آلمانی است که مسئله جانشینی پیامبر اکرم(ص) را با رویکرد ویژه‌ای مورد بررسی قرار داده است. دیدگاه وی نسبت به دیگر مستشرقان، منصفانه‌تر و عالمانه‌تر است، اما به‌خاطر محدودیت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که داشته موفق به تبیین درست مسئله نشده است. مادلونگ در مقدمه کتاب، دیدگاه قرآن کریم را درباره جانشینی پیامبر اکرم(ص) تبیین کرده و معتقد است قرآن درباره جانشینی پیامبر هیچ آیه‌ای ندارد، اما نسبت به رعایت حال خاندان و بستگان ایشان، سفارشات زیادی دارد. وی شیوه پیامبران پیشین را نیز درباره تعیین جانشین بیان کرده که نشان می دهد آنان معمولاً از ذریه خود کسی را برای جانشینی انتخاب کردند و بر این عقیده است که از این آیات می‌توان استنباط کرد که پیامبراکرم, نیز به این مهم توجه داشته و مایل بوده فردی از خاندان و ذریه خودش را به جانشینی برگزیند، اما قبل از این‌که بتواند به این امر اقدام کند، مرگش به‌طور ناگهانی فرا رسیده و موفق به عملی ساختن این قصد نشده است. علاوه بر این، وی آیاتی را که معمولاً درباره فضائل اهل بیت(ع)مطرح می‌شود، مورد بررسی قرار داده و دلالت همه آنها را رد کرده است. این مقاله درصدد است اولاً دیدگاه وی درباره مسئله جانشینی پیامبر را تبیین و سپس به‌طور منصفانه و مستند، نقد نماید.

اعتقاد به تناسب سوره ها ـ در هر دو شاخه اصلی آن؛ یعنی، ارتباط فرجام هر سوره با آغاز سوره بعد از خود و ارتباط مضمون میان سوره های پی در پی ـ عمدتا مبتنی بر پذیرش توقیفی بودن ترتیب سوره ها و قبول دلایل مربوط به آن است؛ حال آنکه دلایل موید این دیدگاه، از نظر علمی فاقد اتقان لازم اند و از این رو، از اثبات وقوع توقیف در ترتیب سوره ها ناتوانند؛ افزون بر آنکه، سوره ها به طور کلی در افاده معانی خود، به سوره های قبل یا بعد تعلقی ندارند؛ بلکه در لابه لای هر کدام، موضوع یا موضوعاتی جداگانه به بحث نهاده شده اند که مستقل از دیگر سوره ها قابل ملاحظه و بررسی اند ـ هر چند همگونی هایی میان عموم سوره های قرآن از سوره های همجوار یا غیرهمجوار می توان یافت. همچنین جواز شرعی جا به جا تلاوت کردن آنها قرینه ای بر عدم وجود تناسب ذاتی میان آنهاست. علاوه بر آنکه با تامل در بسیاری از تناسب های ادعایی و برنهادن آنها با همدیگر می توان به ذوقی و سلیقه ای بودن استنباط آنها پی برد؛ چندان که به نظر می رسد تناسب ها و شباهت های مورد ادعا در سوره های همسایه ـ که طرفداران نظریه تناسب سوره ها آنها را مسلم تلقی کرده اند ـ به اصول ثابت و قابل قبول اتکا ندارند. بر این اساس، دشوار بتوان وجوه تناسب پیش گفته و دلالت آنها بر معانی واقعی را پذیرفت و در نتیجه، صحت اصل نظریه تناسب سوره ها سخت محل تردید است.

یکی از سوالاتی که دربارۀ واقعۀ غدیر خم ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده و گاهی هم از آن سوء استفاده می شود، این است که با وجود انبوه حاضران در غدیر خم چرا بعد از پیامبر به فرمان او در غدیر توجه نشد؟ چه بسا کسانی در مواجهه با این پرسش چنین نتیجه بگیرند که یا آمار بالای حاضران در غدیر اشتباه است یا انتصاب علی(ع) به مقام ولایت دروغ است و این دو قابل جمع نیستند. کسانی که چنین نگاهی به ماجرای غدیر دارند، در ذهن خود پیشاپیش نوعی تقدس را نسبت به صحابۀ پیامبر مفروض گرفته اند؛ به این معنا که اگر واقعا این جمع کثیر از صحابه در روز غدیر حاضر بودند و اگر پیامبر(ص) علی(ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کرده بود، محال بود اصحاب او پس از وفاتش با فرمان او مخالفت کنند.

عمده‌ترین موضوعی که شیعه و اهل سنت بر سر آن با یکدیگر اختلاف پیدا کرده‌اند، در واقع موضوع ولایت و جانشینی پس از پیامبر اکرم (ص) است . شیعه معتقد است که پیامبر اکرم (ص) به دستور خداوند، علی (ع) را برای احراز این منصب الهی تعیین کرده است و می‌گویند سه آیه از سورهء مائده در این باره نازل شده است یعنی قسمتی از آیهء 2 "الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم و اخشون الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا" و آیهء 55 "انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلوه و یوتون الزکوه و هم راکعون" و آیهء 67 "یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس " اما اهل سنت منکر این واقعیت‌اند. در عین حال این گروه در این باره که، آیا آیات مورد بحث درباره علی (ع) نازل شده است یا خیر اختلاف نظر دارند. به طوری که بعضی از آنها نزول این آیات را درباره علی (ع) مسلم می‌دانند و بعضی دیگر این مطلب را انکار می‌کنند. واقعیت این است که روایات متواتر و فراوانی وجود دارد که اثبات می‌کند آیات مذکور درباره علی (ع) نازل گردیده است . و تنها اختلاف اساسی شیعه و اهل سنت در این باره این است که شیعه این آیات را دال بر موضوع ولایت و انتصاب علی (ع) به عنوان جانشین پس از پیامبر اکرم (ص) می‌داند اما اهل سنت این آیات را تنها دال بر بیان فضیلت علی (ع) می‌دانند. در این تحقیق با دلایل مختلف ثابت شده است که آیات مورد نظر درصدد آن است که علی (ع) را به عنوان جانشین پس از پیامبر اکرم (ص) تعیین نماید.

چکیدهاین رساله با عنوان تفسیر روایی أهل بیت ? پیرامون آیات 55 تا 67 سوره‌ی مائده، با هدف تأکید و أهمیّت دادن به نقش روایات در فهم و تفسیر قرآن نوشته شده است؛ با توجه به اهمیّت نقش روایات در فهم دقیق قرآن هدف از نگارش این رساله فهم آیات مورد نظر با استفاده از آراء تفسیری ایشان و مقایسه تفاسیر اجتهادی و روایی، همچنین مقایسه روایات شیعه و أهل تسنن و سپس فهم پیام‌های مورد تأکید آیات و روایات می‌باشد. لذا آیات با توجه به موضوع به سه دسته و در دو دامنه قرآنی و روایی مورد بررسی قرار گرفته‌است. ابتدا با کمک تعدادی از تفاسیر اجتهادی و کتب لغت، مفاد ظاهری آیات بررسی شده و سپس با بهره‌مندی از روایات اهل بیت? در برخی از تفاسیر مأثور، مفاد روایی آیات نیز مورد بررسی قرار گرفته‌است. با توجه به مفاد روایی 92 روایت بررسی شده ذیل آیات مورد نظر و مقایسه‌ با مفاد ظاهری آیات، مشاهده شد در اکثر موارد با یکدیگر تطابق داشته و در بسیاری از موارد نیز معصوم?زوایای مختلفی از متن آیه را بیان نموده‌ است که در آیات به آن اشاره نشده ‌است. بطور کلی روایات وارده ذیل آیات مورد نظر سبب وضوح در مفهوم آیات و تبیین آنها جهت فهم بهتر گردیده است. در مواردی نیز به مباحث مطرح شده در روایت ایراداتی وارد بوده است که باتوجه به قرائن نقلی و عقلی تحلیل‌ها یا نقدهایی ارائه شده ‌است.بخش گونه‌شناسی روایات، به بررسی 19 روایت سوره شناخت، 33 روایت جری و تطبیق، دو روایت تأویلی، و یک روایت معنا شناخت پرداخته‌است. بیشترین فراوانی روایات، گونه‌ی جری و تطبیق سپس شأن نزول، و بعد تأویل آیه را شامل می‌شود. در إستخراج آموزه‌های هدایتی آیات و روایات نیز، به تنوع آموزه‌ها دست یافتیم و آموزه‌های إعتقادی به دلیل آیات مورد بحث در مورد توحید، امامت و نبوت با 90 آموزه بیشترین حجم را به خود إختصاص داده‌است؛ آموزه‌های اجتماعی، فقهی، تربیتی، اخلاقی، سیاسی در رده‌های بعدی قرار دارند. از نتایج این تحقیق مورد استفاده بودن أکثر روایات تفسیری در این آیات است، آیه‌ی ولایت دلالت بر حصرِ ولایت در خدا و رسولش ? و حضرت علی ? دارد. «ولیّ» در این آیه، به معنای سرپرستی است. فسق و انحراف ایمان ظاهری، و شتاب به سوی إثم و عدوان، نسبت دادن بخل به خداوند مخصوص یهودیان می‌باشد. آیه‌ی 67، به تفصیل به ماجرای غدیر می‌پردازد.کلید واژه: تفسیر روایی، سوره مائده، آیه‌ی ولایت، آیه‌ی تبلیغ، گونه‌شناسی روایات، پیام آیات و روایات.